VARIANT- 5
A bo’lim
1-savol Muloqot qay tarzda paydo bo’ladi.
Muloqot
–
insonlarning
hamkorlikdagi
faoliyatga
bo‘lgan
ehtiyojidir.
Inson yaralibdiki, axborot almashishga intiladi. Shu ma’noda
muloqot zaruriyatini nafas oladigan havomizga qiyoslash o‘rinli bo‘ladi.
Muloqot
insonning
ijtimoiylashuvida
eng
muhim
element
hisoblanad.
Muloqot yuzake kelishi quydagichca bo’ladi: Dastlab so‘zlovchida tinglovchiga
yetkaziluvchi fikr paydo bo‘ladi. Bu holat muloqotga kirishishning birinchi sharti
hisoblanadi. Ulardan birining ongida fikr, muhokama uchun mavzu, suhbat
predmeti paydo bo‘lishi kerak. Predmet Bu – ikkinchi shart. Uchinchisi, shubhasiz,
muloqotda qo‘llanayotgan til bo‘yicha bilim. Chunki anglayotgan, his qilayotgan
yoki tahlilga tortayotgan fikrlani muloqot jarayonida faqatgina o‘ziga qulay
bo‘lgan til vositasida to‘liq yetkazib bera oladi. Tasavvur qiladigan bo’lsak :
fransuz tilini o‘rganishni
endi boshladik, ko‘chada fransuz sayyohi eng yaqin
tibbiyot maskani haqida ma’lumot berini so‘rab qoldi. Manzilni yaxshi bilsa ham,
muloqot tili biz uchun u qadar tushunarli bo‘lmagani sababli, fikrimizni
yetkazishga juda qiynalamiz.
2-Noverbal vositalarning visual turlari nimalarni oʻz ichiga qamrab oladi?
Muloqot insonning ijtimoiy, ongli mavjudot sifatidagi, ong tashuvchi
sifatidagi ehtiyojidir. «Muloqot» tushunchasining turlicha ta’riflari mavjud.
Muloqot ikki yoki undan ortiq odamlar o‘rtasidagi bilish yoki affektiv-baholash
xususiyatiga ega bo‘lgan axborot almashinuvida ularning o‘zaro ta’sirlashuvi
sifatida ta’riflanadi. Muloqot – odamlar o‘rtasida hamkorlik
faoliyati ehtiyojidan
yuzaga keladigan va axborot almashinuvi, o‘zaro ta’sirning yagona yo‘lini ishlab
chiqish, boshqa odamni idrok qilish va tushunishdan iborat bo‘lgan aloqalarni
o‘rnatish va rivojlatirishning murakkab, keng qamrovli jarayoni.
Muloqot vositalarini muloqot jarayonida bir tirik jonzotdan boshqasiga
yetkaziladigan axborotni kodlashtirish, uzatish, qayta ishlash va ochib berish
vositalari sifatida ta’riflash mumkin. Muloqot vositalariga verbal va noverbal
aloqalarni kiritishimiz mumkin.
Verbal aloqa- inson nutqi
yordamida tajriba almashish, muloqot o'rnatish va
harakatlarni rejalashtirish maqsadida tildan foydalanish jarayonidir.
Noverbal aloqa- bu og'zaki va yozma ravishda so'zlardan foydalanmasdan
xabarlarni yuborish va qabul qilish jarayonidir. Noverbal muloqot til, tovush
nutqining qo'llanilishiga asosoanmagan bo'lib, bu mimika, imo-ishoralar,
pantomimika, sensor yoki tana orqali aloqalar vositasidagi muloqotdir. Bunda
axborot so'zlashish orqali emas balki fikrlar va hissiyotlarni turli harakatlar orqali
ifodalash bilan namoyon bo'ladi.
Noverbal vositalarning o’zi 3 turga bolinadi:
1.Visual 2.Akustik 3. Taktil
Visual turini ko’radigan bo’lsak
1. Vizual vositalar: kinesika – qo‘l, bosh, oyoq, tana harakatlari, qadam tashlash;
yuz ifodasi, ko‘z ifodasi; qomat, boshni tutish; qarash yo‘nalishi, vizual aloqalar;
teri reaksiyalari –
qizarish, oqarish, terlash; proksemika (muomalani tashkil etish
zamoni va makoni) – suhbatdosh bilan oraliq masofa, oraliq burchagi, shaxsiy
maydon. Suhbatdosh bilan oraliq masofa haqida quyidagilarni eslab qolish tavsiya
etiladi: 1. Intim hudud (15 dan 46 sm. gacha) Barcha hududlar ichida bu
asosiysidir, chunki aynan shu hududni inson xuddi o‘z shaxsiy mulkiday
qo‘riqlaydi. Bu hududga kirishga faqat u bilan yaqin emotsional aloqada bo‘lgan
shaxslargagina ruxsat etiladi.
Bular bolalari, ota-onalari, turmush o‘rtoq, yaqin
qarindosh-urug‘lari va do‘stlaridir. 2. Shaxsiy hudud (46 sm. dan 1,2 metrgacha).
Bu bizni turli koʻchalarda, rasmiy qabullarda va do‘stona kechalarda boshqalardan
ajratib turadigan masofa. 3. Ijtimoiy hudud (1,2 dan 3.6 metrgacha) biz begona
odamlardan, masalan, uyimizga ta’mirlash uchun kelgan ustadan, murojaatchidan,
ishda yangi kelgan xodimdan va biz yaxshi bilmaydigan odamlardan shu masofada
o‘zimizni yiroq tutamiz. 4. Jamoatga oid hudud 3,6 m dan ortigʻi. Odamlarning
katta guruhiga murojaat qilganimizda, muayyan auditoriyada mana shu masofada
turishimiz maqbuldir. qo‘shimcha muloqot vositalari –
qaddi-qomat
xususiyatlarini bo‘rttirish yoki yashirish (jinsni, yoshni, irqni); tananing tabiiy
tuzilishini o‘zgartirish (kiyim, soch turmagi, kosmetika vositalari, ko‘zoynak,
taqinchoqlar, tatuirovkalar, mo‘ylov va soqol, qo‘ldagi kichik ashyolar)
B bo’lim
2-Kazus
Bu nutqda avvalo fuqarolardan bu tushunmovhilik yoki IIO xodimining
nomaqbul harakatidan kechirim so’rab olishi kerak. Bundan keyin bunday
xolatlar takrorlanmasliklari uchun chora-tadbirlarini aytishi kerak.
Masalan:
Biz bu bo’lgan xodisadan fuqaro lardan va jabirlanuvchining oila azolaridan
uzur so’raymiz. Biz endilikda bu kabi xolatlar takrorlanmasliklari uchun,
har bir
tuman ichki ishlar organlarida alohida xona tayyorlaymiz, u yerda har bir ichki
ishlar xodimi bilan fuqarolar suhbatlari audio-video uskunalari orqali yozib
boriladi. Umuman, kaltaklash, tazyiq o‘tkazish holatlarining oldini olish uchun
barcha choralarni ko‘ramiz,
Bundan keyin noma’qul, tizimga tasodifan kirib qolgan xodimlarni ishdan
bo‘shatish choralarini doimiy ravishda ko‘rib boramiz. Shuni ham ta’kidlashni
istardim: ichki ishlar xodimlari kundalik
faoliyatida tez-tez stress, zo‘riqish
holatiga tushib qoladi. Chunki ular jinoyatchilik holatlari bilan bevosita
to‘qnashadi. Shuning uchun psixologik ta’minot ishlarini yanada kuchaytirishimiz
kerak. Tizimda sog‘lom fikrlaydigan, halol, pok, vijdonli, vatanparvar
xodimlarimiz ko‘pchilikni tashkil etadi.
