Toshkent moliya instituti moliya-iqtisod fakulteti "moliya" kafedrasi

3-rasm

8

. Lizing tasnifi                                                          

 

Hozirgi  kunda  jaxon  amalietida  lizingni  xilma-xil  turlarini  O’zbekiston 

Respublikasining  1999  yilda  qabul  kilingan  “Lizing  to’g’grisida”gi  qonunda 

lizingning  ikki  turi:  moliyaviy  va  operativ  turlari  belgilangan.  Bu  qonunda 

moliyaiy  va  operativ  lizingdan  tashqari  qo’shimcha  lizing  alohida  ko’rsatilgan, 

shunga  muvofiq  lizing  oluvchi  lizing  beruvchining  yozma  roziligi  bilan  lizing 

ob’ektini  vaqtinchalik  egalik  qilish  va  foydalanish  uchun  uchinchi  shaxsga 

topshirishga xaqli.  

2002  yil  13  dekabrda  qabul  kilingan  ”O’zbekiston  Respublikasini  ayrim 

qonun  xujjatlariga  o’zgartishlar  va  qo’shimchalar  kiritish  to’g’risida”gi 

O’zbekiston  Respublikasining  qonunga  binoan  “Lizing  to’g’risida”gi  qonunda 

lizingni moliyaviy turi qoldirildi.   

Ishtirok  etuvchilar  tarkibiga  qarab  bevosita  lizing  va  bilvosita  lizingga 

bo’linadi.  Bilvostia  lizing  o’z  navbatida  uch  tomonlama  lizing  va    ko’p 

tomonlama  lizingga  bo’linadi.    Mulk  turiga  qarab    ko’chmas  mulk  lizingi  va 

ko’char mulk lizingi.  Sarflangan xarajatlarini qoplay olishiga qarab to’liq lizing 

va to’liq bo’lmagan lizingga bo’linadi.  . 

Amortizatsiya  shartlariga  ko’ra  to’liq  amortizatsiyali  lizing  va  to’liq 

bo’lmagan lizingga bo’linadi.  Xizmat ko’rsatish xajmiga qarab sof lizing, to’la 

xizmat  ko’rsatiladigan  lizingga  va    xizmat  turlarining  faqat  bir  qismigagina 

yuklatiladigan  lizingga  bo’linadi.    Bozor  sektoriga  qarab  ichki  lizing  va  tashqi 

(xalqaro)  lizingga  bo’linadi.    Tashqi  lizing  o’z  navbatida  eksport  lizing  va 

import  lizingga  bo’linadi.    Soliq  hamda  amortizatsiya  imtiyozlariga  qarab 

xaqiqiy  lizing  va  soxta  lizingga  bo’linadi.    To’lov  xususiyatlariga  qarab  pulli 

lizing,  o’rnini  koplovchi  lizing  va  aralash  lizingga  bo’linadi.  Jaxon 

                                                 

8

 А.Ғозибеков  ва  бошқалар.  Лизинг  муносабати  назарияси  ва  амалиёти.  Тошкент.:  Фан  ва  технология, 

2004 й., 62 бет. 

---

18 

iqtisodiyotida  eng  ko’p  uchraydigan  lizingni  turlaridan  ayrimlarini  kurib 

o’tamiz

9

. 

Moliyaviy lizing - o’z mohiyatiga ko’ra lizing ob’ektning barcha qiymatini 

to’lashni  taqazo  etadi.  Bunda  lizing  asosida  egalik  qilish  hamda  foydalanish 

maqsadida  ijaraga  berilayotgan  mulkning  muddati  amortizatsiya  muddatiga 

yaqinlashadi.  Lizing  shartnomasi  amal  qilayotgan  muddat  mobaynida  lizing 

beruvchi tashkilot lizing to’lovlari vositasida mulkning barcha qiymatini o’ziga 

qaytaribgina  qolmay,  balki  bundan  foyda  ham  oladi.  Bunda  lizing  ob’ektiga 

xizmat  ko’rsatish  hamda  uni  sug’urtalash  bilan  bog’liq  barcha  majburiyatlar 

lizing  oluvchi  zimmasiga  yuklatiladi.  Shartnomaning  amal  qilish  muddati 

tugashi bilan ijaraga oluvchi ijaraga olingan ob’ektni ijaraga beruvchiga qaytarib  

berishi,  ushbu  uskunalarni  ijaraga  olish  haqida  yangi  shartnoma  tuzishi,  lizing 

ob’ektini qoldiq bahosi bo’yicha sotib olishi mumkin. 

Operativ  lizing  -    lizingning  bu  turi  uskunani    (mulkiy  xuquqlar) 

amortizatsiya  davridan  kam  muddatga  berilishi  bilan  farqlanadi  va  lizing 

to’lovlari  lizing  beruvchining  barcha  xarajatlari  o’rnini  to’la  qoplamaydi.  Shu 

munosabat  bilan  lizing  beruvchi  o’z  sarf  xarajatlarini  va  ko’zlangan  foydani 

olish  uchun  bu  mulkni  lizing  shartlari  asosida  bir  necha  marotaba  ijaraga 

berishga  majbur  bo’ladi.  Lizing  ob’ektiga  extiyoj  bo’lmagan  holda  lizing 

mulkini  qaytadan  lizingga  berish  xavfi  ortadi.  Shuning  uchun  operativ  lizing 

stavkasi  moliyaviy  lizing  stavkasiga  nisbatan  ancha  yuqori  buladi. 

Shartnomaning  amal  kilish  muddati  tugagach  shartnoma  ob’ekti  egasiga 

qaytarilishi yoki yangidan ijaraga berilishi mumkin.  

Bevosita  lizing  -  bu  ikki  tomonlama  operatsiya  bo’lib,  bunda  uskunani 

ishlab  chiqaruvchi  lizing  ob’ektini  mustaqil  ravishda  lizing  shartlari  asosida 

ijaraga  beradi.  Bu  lizing  turiga  binoan,  bir  shaxs  ayni  vaqtda  ikki  sub’ekt  ham 

uskunani etkazib beruvchi, ham lizing beruvchi vazifasini bajaradi.