Toshkent moliya instituti moliya-iqtisod

6
 
1.1
 
Sug’urta ning iqtiodiy mohiyati, ahamiyati va shakillanish 
bosqichlari. 
 
Sug’urta – bu ko‘rilishi mumkin bo‘lgan zararlarni qoplashga 
mo‘l allangan maqsa li sug’urta fon larini uning qatnashchilari o‘rtasi a 
ba allar hisobi an shakllantirish bilan bog‘liq bo‘lgan qayta taqsimlash 
munosabatlari yig‘in isi. 
O‘zbekiston Respublikasining «Sug’urta faoliyati to‘g‘risi a»gi 
Qonunining 3-mo asi a sug’urta ga quyi agicha ta’rif berilgan: “Sug’urta
egan a yuri ik yoki ismoniy shaxslar to‘lay igan sug’urta mukofotlaridan 
shakllantiriladigan pul fondlari hisobidan muayyan voqea (sug’urta hodisasi) 
yuz berganda ushbu shaxslarga sug’urta shartnomasiga muvofiq sug’urta
tovonini (sug’urta pulini) to‘lash yo‘li bilan ularning manfaatlarini himoya qilish 
tushunila i”. 
En i sug’urtaning kelib chiqish tarixi hususida, sug’urta ijtimoiy 
munosabatlar tarixiy kategoriyalaridan biridir. U jamiyat qurilishining ilk 
davrlaridan yuzaga kelib, asta sekin ijtimoiy ishlab chiqarishning ajralmas 
hamroxiga aylandi. Sug’urta iborasining birlamchi ma’nosi «qo‘rquv» («strax») 
so‘zi bilan bog‘liq ir. Mulk egalari bir-birlari bilan ishlab chiqarish 
munosabatlariga kirishar ekanlar, mulkining saqlanishiga, tabiiy ofatlar, 
yong‘in, o‘g‘irlik va iqtiso iy hayotning boshqa ko‘z a tutilmagan xavf-
xatarlari nati asi a yakson bo‘lishi yoki yo‘qotilishiga nisbatan qo‘rquv his 
etganlar. 
Ijtimoiy ishlab chiqarishning tavakkalchilik xarakteri – bu mulk egasi va 
tovar ishlab chiqaruvchining moddiy farovonligi uchun havotirlanishining 
asosiy sababchisidir. Shu asosda moddiy zararni manfaatdor mulk egalari 
o‘rtasi a birgalik a qoplash g‘oyasi yuzaga kel i. 
Ko‘rilgan zararni qoplashning ancha o iy shakli natural sug’urta
bo‘lgan. Don, yem-xashak va boshqa bir turdagi oson taqsimlanadigan 

---

7
mahsulotlar hisobi an alohi a talofat ko‘rgan ehqon xo‘ aliklariga mo iy 
yor am ko‘rsatilgan. Bun ay sug’urta , albatta, bir qancha chegaralangan bo‘lib, 
keyinchalik tovar-pul munosabatlarining rivo lanishi bilan o‘z o‘rnini pul 
shaklidagi sug’urtaga berdi. 
Hududimizning 3 ming yildan ortiq davr tarixi xalqimiz xayotiga taxlika 
solgan xavf - xatarlar, shu xisobda tabiiy ofatlar, kutilmagan favqulotda 
xo isalar, yer qimmirlash, suv toshqini, yong’in, kuchli bo’ron, sel, chigirtkalar 
xu umi, tog’ an tosh ko’chishi, yer cho’kishi o’z avri a iqtisodiyotimizga 
ulkan zarar keltirgani va ularning bartaraf qilish uchun munosib tadbirlar 
ko’rilgan an arak berila i. Sug’urtaning kelib chiqishi hamda gapirganda 
astlab sug’urta pul an yoki moliya an ol in chiqqanmi, kre it an ol in pay o 
bo’lganmi egan savol pay o bo’la i. Ma'lumki pulning kelib chiqishi haqida 
gapirgan a astlab natura asosi a kabilalar o’rtasi a mo iy ne'matlarni 
almashishi so ir bo’lganini e'tborga olishimiz kerak. Har bir oila turmush 
ta ribasiga asoslanib o’ziga kerakli oziq - ovqat, kiyim - bosh va xar xil 
maxsulotlarning g’amlab qo’yishi lozim ekanligini tushungan. Agar g’amlangan 
maxsulotlar yetrali bo’lmasa qo’shnisi an yoki boshqa oilalar an qarz 
olgan.Oltin pul sifati a ishlatila boshlagan an keyin zarur narsalarni g’amlashda 
oltin keyinchalik pul ishtrok etgan.Shu monosabat bilan natura va pul shaklida 
i timoiy amg’arma xosil qilish yoki sug’urta xo isasi vu u ga kelgan a 
birgalashib mablag’ to’plab og’ir axvol an qutqarish razim bo’lgan.Shu 
munosabat bilan Arablar tomonidan qur'on asosida zakot berish joriy qilingan. 
Masalan qur'onda an'om surasi. "U (Olloh) uzumzor bog’lar, bo’stonlar, 
xurmoyu anvoyi mevali ziroatlar, zaytun xilma xil anorlar yaratgan. Ularning 
mevalari pishganda undan tanavul qilganlarxosil yig’ilgan kunda uningulushini 
berganlar" ,"Olloh yo’liga va musofirlarga atab olloh tomoni an farz qilingan"
5
. 
5
A.Mansur. Kuroni karim o’zbekcha izohli tar imasi T:.Cho’lpon -106-b.

---

8
Sug’urta fon i tashkil qilish masalalari faqat zakot xisobi an emas, balki 
o’zaro pul to’lash yo’li bilan ham amalga oshirilgan. Bu sug’urta uzoq ta'rifga 
ega eb ko’rsat ik. 
Melodiydan ancha oldin xukumronlik qilgan Bobil podshosi ham 
murabbiy o’z qonunlariga ko’ra yirik sav o karvonlari amoasi uzoq safarga 
chiqqanlari a talofat ko’rsalar, qaroqchilarga talansalar ko’rilgan zarar amoa 
a'zolari o’rtasi a barobar taqsimlanib: zararlarni qoplash ko’z a tutilgan bu 
orqali maxsus fond tuzmasdan hamkorlikda fondsiz yordam uyushtirilgan. 
Bu ko’z a tutilgan g’oy a sug’urta fondi tashkil qilinganga qadar kelib 
chiqqandan darak beradi.Bu qoida asosida ko’z a tutilmagan xol a xo isalar 
qaroqchilar hu umi, betob bo’lib qolish bilan bog’langan ho isalar nati asi a 
kelgan zararlarni qoplash usuli bir mamlakat an o’rganib ikkinchi mamlakat 
sav ogarlar amoalari a hamqo’llanilib markaziy osiyo shaxarlari bo’ylab, 
sav o aloqalarini amalga oshiruvchilarga hamqulaylik tug’ irgan. Bu fon siz 
sug’urta keyinchalik bu paytda rivojlanib karvonlar safarga otlana 
boshlaganlar a "Sug’urta fon i"ni shakillantirish rasm bo’la boshlagan. 
Aholining muxtoj tabaqalariga yor am berish shariat qonunlari a ko’z a 
tutilgan, nochorlarga, miskinlarga dastalb zakot xisobidan, zakot davlat xisobiga 
aylantirilgani an keyin uning o’rniga sa aqa xisobi an fon tashkil qilinb 
yordam uyushtirilgan. 
"Zakotnoma kitobida", "Ilim shirkati" 1991 yil.Zakot sifati a to’plangan 
mablag’lar an fakirlar, miskinlar, qarz orlar musafirlarga yor am berish ko’z a 
tutilgan.Bun a faqir eb o’zining kun alik extiyo larini qoplashga qurbi 
yetmaganlar, miskin eb faqar kishi an ko’proqkambag’al kishilar ko’z a 
tutilgan.qarz orlarhaqi a gap borgan a, hayrli ishlarni ba arman eb, o’zlari 
sabab bilan amalga oshirmay qarzga botganlar. Musofirlarga safar jarayonida 
pul va mollarni yo’qotib muxto bo’lganlar kira i. 
Sug’urtaning g’arbiy Yevropa a rivo lanishiga to’xtalsak, Rim va 
Yunoniston a astlab shaxsiy sug’urta vujudga kelgani haqida aniq ma'lumotlar 

---

9
bor. O’rta engiz orqali yuk tashuvchi kemalar a yuklar sug’urta qilinganligi 
haqida misollar yozib qoldirilgan. 
Bunda ayniqsa 1666 yilda Londonda bo’lib o’tgan yong’in nati asi a 
sug’urta mashxur bo’la boshlangan. U bir mamlakat an 2 mamlakatga ko’chib 
o’tgani Angliya an Fransiyaga, Fransiya an Gollan iyaga, Gollan iya an 
Rossiyaga sug’urta kuchi ko’chib astalbki sug’urta tashkilotlari shakllana 
boshlagan. 
Rossiyada Yekatirina - II avri a astalbki xori iy sug’urta tashkilotlari 
kelib kirgani qayd etilgan. 1827 yil a birinchi Rossiya milliy sug’urta
tashkilotlari 1833 yilda ikkinchisi shakllangan.Dastalb Rossiya gubernallarida 
yong’inga qarshi sug’urta keng tarqalgan. 
XIX asrning 30 yillaridan boshlab Rossiyada ayrim sug’urta
kompaniyalari shakllana boshlagan.Evropa a boshqa sug’urta tashkilotlari kabi 
ular ham katta foyda olib, jaxonda kapitalistik munosabatlarini kuchayib 
borishiga ta'sir ko’rsatgan. XIX asrning oxiri a Turkiston a birinchi sug’urta
kompaniyalarining filiallari vujudga kelgan. 
Qisqacha qilib aytgan a XIX asrning oxirigi choragi a g’arbiy 
Yevropaning barcha mamlakatlar a sug’urta kompaniyalari tashkil qilinib, bu 
kompaniyalar bir-birlari bilan birlashib sug’urta munosabatlarini shakllantirgan 
va kapitalistik munosabatlarini il am xarakat qilishga sabab bo’lgan . 
Agar sug’urta bir mamlakat oirasi a markazlashgan bo’lsa, keyingi 
yillarda bir necha mamlakatlarga sug’urta tashkilotlari markazlashib o iy 
sug’urtalashdan markazlashgan sug’urtaga. Xatto qayta sug’urtalashga 
imkoniyatlar yaratilgan sug’urtaning kapitalistik munosabatlarining kuchayib 
borishiga ijobiy ta'siri natijasida jahon miqiyosida quydagi iqtisodiy 
muvafaqqiyatlar so ir bo’lgan. Uning uchun sug’urta mablag’lari o’zining faol 
ta'sirini ko’rsatgan : 
-Ayrim mamlakatlarda kengaytirilgan ishlab chiqarish asosida jamoa 
i timoiy maxsulotni ko’payishi; 

---

10
-Texnika taraqqiyotini keskin rivojlanishi va uni ishlab chiqarishda 
ta'sirini kuchayishi; 
-O’z ish o’rinlarini ko’payishi . 
-Ishlab chiqarishdagi salbiy sug’urta hodisalarini kamayib borishi. Bu 
siljishlar XX asrda raqobat asosiy bir qancha mamlakat miqyosida sug’urtani 
iqtiso iy va huquqiy ihat an takomillab borishga sabab bo’l i. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarishning uzluksizligini 
ta’minlash a va aholini ko‘ngilsiz ho isalar an himoya qilish a sug’urtaning 
o‘ziga xos muhim o‘rni bor. Sug’urta ishlab chiqarishning zarur unsurlaridan 
biri sifati a bozor iqtiso iyotiga o‘tishning muhim iqtiso iy astaklari an 
hisoblanadi. Sug’urta bozori mulkchilikning deyarli barcha shakllarini tabiiy 
ofatlardan saqlashda, xilma-hil faloqatlar natijasida odamlarga yetkazilgan 
zararlarni qoplashda moddiy jihatdan yordam beradi. Respublikamizda amalga 
oshirilayotgan islohotlar iqtiso iyotga, moliyaga, pul muomalasiga o‘z ta’sirini 
ko‘rsat i, iqtiso iy qarashlar a i obiy fikrlarning shakllanishiga sabab bo‘l i. 
En ilik a har bir xo‘ alik obyektining tashkilotchisi o‘z ixtiyori agi mol-
mulkdan samarali foydalanish uchun fidokorona harakat qilish bilan cheklanib 
qolmay, favqulodda va tasodifiy zararlarning natijasida yetkazilishi mumkin 
bo‘lgan kamoma larni tiklash, ularning ol ini olish ta birlarini ko‘rishga ham 
intilmoqda. Shuning natijasida bozor iqtisodiyoti sharoitida sug’urtaga bo‘lgan 
talab kuchaya boshladi. 
Bozor iqtisodiyoti ishlab chiqarishning barcha tarmoqlari bilan bevosita 
bog‘langan. Shun ay ekan ishlab chiqarishga ta’sir ko‘rsatgan tabiiy ofatlar 
bozor iqtiso iyoti yo‘nalishlarini chetlab o‘ta olmay i. Sug’urta ko‘p tarmoqli 
xo‘ aliklarnig mol-mulkini saqlashda va tiklashda alohida ahamiyat kasb etadi.
Inson va tabiiy ofatlar o‘rtasi agi qarama-karshilik bilan asoslangan ijtimoiy 
ishlab chiqarishning tavakkalchilik xarakteri, birinchi navbatda, tabiiy va bashka 
ofatlarning salbiy oqibatlarini oldini olish, bartaraf qilish va lokalizatsiya qilish, 
hamda yetkazilgan zararni so’zsiz qoplash bo‘yicha insonlar o‘rtasi agi 
munosabatlarni yuzaga keltiradi. Bu obyektiv munosabatlar insonlarning 

---

11
erishgan hayot ara asini saqlab kolishga bo‘lgan real va mav u ehtiyo ini aks 
ettiradi. Sug’urtaning iqtisodiy mohiyatiga uning funksiyalari mos keladi. Ular 
sug’urtani 
moliya 
tizimining 
bir 
bo‘g‘ini 
sifati a 
hususiyatlarini 
oydinlashtirishning tashqi shakllari hisoblanadi. 
Bizga ma’lumki sug’urtaning to‘rtta funksiyasi mav u : 
1.
Tavakkalchilik 
2.
Oldini olish 
3.
Jamg‘arma 
4.
Nazorat 
Asosiysi tavakkalchilik funksiyasi hisoblanadi, chunki sug’urtaviy 
tavakkal zarar ehtimolligi sifati a talofat ko‘rgan xo‘ aliklarga pullik yor am 
ko‘rsatish bo‘yicha sug’urta ning asosiy yo‘nalishi bilan bevosita bog‘liq. 
Aynan 
tavakkalchilik 
funksiyasining 
amal qilish oirasi a sug’urta
ishtirokchilari o‘rtasi a bo‘lishi mumkin bo‘lgan sug’urta ho isalari oqibatlari 
bilan bog‘liq pul shakli agi qiymatning qayta taqsimlanishi ro‘y bera i. 
Oldini olish funksiyasi sug’urta fon i mablag‘larining bir qismi hisobidan 
sug’urta tavakkalchiligini kamaytirish bo‘yicha ta birlarni moliyalashtirishga 
yo‘naltirilgan. 
Hayot sug’urtasi a sug’urta kategoriyasi kre it kategoriyasi bilan hayotni 
ma’lum mu atgacha sug’urta lash shartnomalari bo‘yicha mablag‘larni 
amg‘arishda ancha yaqinlasha i. Hayot sug’urtasi orqali pul mablag‘larini 
amg‘arish oilaviy haroitda sug’urtaviy himoyaga bo‘lgan ehtiyo bilan 
bog‘liq ir. Shu bilan sug’urta jamg‘arish funksiyasini ham bajarishi mumkin. 
Sug’urtaning nazorat funksiyasi sug’urta fondini qat’iy maqsadli shakllantirilishi 
va uning mablag‘laridan to‘g‘ri foydalanishdan iborat. Hayot sug’urtasida 
sug’urta kategoriyasi kre it kategoriyasi bilan hayotni ma’lum mu atgacha 
sug’urtalash shartnomalari bo‘yicha mablag‘larni amg‘arish a ancha 
yaqinlashadi. Hayot sug’urtasi orqali pul mablag‘larini amg‘arish oilaviy 
sharoitda sug’urta viy himoyaga bo‘lgan ehtiyo bilan bog‘liq ir. Shu bilan 
sug’urta jamg‘arish funksiyasini ham bajarishi mumkin. 

---

12
Sug’urtaning nazorat funksiyasi sug’urta fondini qat’iy maqsadli 
shakllantirilishi va uning mablag‘laridan to‘g‘ri foydalanishdan iborat. Mazkur 
funksiya yuqoridagi uch spetsifik funksiyalardan kelib chiqadi va konkret 
sug’urta munosabatlarida ular bilan birga namoyon bo‘ladi. Nazorat 
funksiyasiga mos ravishda qonunchilik va instruktiv hujjatlar asosida sug’urta
amallarini to‘g‘ri bajarilishi ustidan moliyaviy sug’urta nazorati amalga 
oshiriladi. Sug’urta bozorini rivojlantirish iqtisodiyotni modernizatsiya qilish 
jarayonining ajralmas qismi bo’lib qolmoqda. U ijtimoiy yo’naltirilgan bozor 
iqtisodiyotini shakillantirish maqsadida yangi iqtisodiy institutlar va xo’jalik 
yuritish sharoitlarini yaratishda davlatning yetakchi rolini nazarda tutuvchi tub 
o’zgarishlarning milliy modeliga muvofiq ravishda amalga oshirilmoqda. 
Ijtimoiy-iqtisodiy o’zgarishlarning barcha bosqichlarida davlat darajasida 
sug’urta hizmatlari bozorining shakilllanishi ijtimoiy barqarorlashtirish, biznis 
infratuzilmasini yaratish va rivojlantirish chora-tadbirlarining tarkibiy qismi 
sifatida ko’rib chiqilib, u sug’urta lovchilar va sug’urta qildiruvchilar mulkini 
huquqiy taminlash va sug’urta hizmatlari bozorining faoliyat ko’rsatishi 
yo’nalishlarida amalga oshirildi, sug’urta faoliyatini davlat tomonidan 
boshqarish mexanizmlarini o’z ichiga oluvchi rivojlangan jahon bazori tizimiga 
mos keladigan yangi sug’urta institutlarining shakillanishini nazarda tutuvchi 
o’ziga hos milliy sug’urta tizimi yaratildi. Davlat tomonidan tartibga solish 
sohasida sug’urta qildiruvchilar huquqlari, sug’urta kompaniyali tomonidan o’z 
majburiyatlarining bajarilishini taminlash mexanizmlarining yaratilishiga 
alohida ahamiyat berildi: 
-
davlatning to’g’ridan-to’g’ri ishtirogi va ko’magida rivojlanayotgan 
hususiy biznis va aholi qaltisliklarini o’z zimmasiga olishga qodir bo’lgan 
yangi sug’urta kompaniyalari shakillandi; 
-
yangi hususiy sug’urta tashkilotlarining rivojlanishi va hududiy filiallar 
tarmogíning tashkil etilishi rag’batlantiril i; 
-
aholining yangi sug’urta lovchilar va sug’urta xizmatlariga bo’lgan 
ishonchni oshirish chora ta birlari ko’ril i.

---

13
Milliy sug’urta tiziming rivo lanishi qator bosqichlarni bosib o’t i. Biroq 
ushbu bosqichlar tarkiblanmagan. Ularni vaqt nuqtai nazaridan shartli ravishda 
quyidagicha davrlash mumkin. 
Birinchi bosqichi (1991-1995yillar) sug’urta bozoriga hususiy sug’urta
kompaniyalarining kiritilishi va Gosstrax tizimini isloh qilishning boshlaninshi 
bilan bog’liq. Shu o’rin a “Gosstrax” tushunchasiga to’htalib o’tsak, Gosstrax 
respublika hududi boyicha keng tarqalgan tizmga va barqaror davlat tuzilmasi 
nufuziga ega bo’lgan. Bun an tashqari, amal agi sug’urta qonunchiligi unga 
ma bo’riy sug’urta qilish boýicha mutloq huquqlarni bergan e i, bu esa mo iy 
bazani rivojlantirish va mustahkamlash hamda zarur zahiralar bazasini 
shakillantirish uchun imkoniyatlar yaratgan. 1991-1995 yillarda sug’urta
sektorlarining asosiy qismini davlat sug’urta organlari tashkilqilgan bo’lsa a, 
hususiy biznes ham keng rivojlana boshlagan. Bunda bozorga yangi sug’urta
kompaniyalarining kirib kelishi mutlaqo erkin edi. Ushbu davrda sug’urta
kompaniyalarining faoliyati litsenziyalanmasdi va qattiy tartibga solinmasdi. 
Shu tariqa “Umi ”, “Yo’lovchi” sug’urta kompaniyalari va mulkchilikning 
turli shakillariga asoslangan 90 ga yaqin kichik sug’urta kompaniyari paydo 
bo’l i, sho’rolar avri a tuzilgan sug’urta kompaniyalari (“ARK sug’urta
guruhi”, “ASKO vastok” va ha.k) ham o’z faoliyatini faollashtir i. Lekin 1994 
yilga kelib sug’urta sohasiga yangicha yondashuvlar kirib kela boshladi. 1994 
yil a O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining tegishli qarorlari bilan 
“O’zbekinvest” MCK, so’ngra esa “O’zAIG”, “O’zbekinvest Intetnational” 
qo’shma sug’urta kompaniyalari va “AIG-O’zbekinvest” obuna agentligi tashkil 
etil i. Shu yilning o’zi ayoq O’zbekiston MDH avlatlari orasi a birinchi bo’lib 
ustav kapitali 100 mln. AQSH ollariga teng bo’lgan “O’zbekinvest 
International” siyosiy qaltisliklar an sug’urta qilishga ixtisoslashgan 
kompaniyani tashkil qilib uni Buyuk Britaniya an ro’yhat an o’tkazishga 
muvoffaq bo’l i. Eng muhimi, bu jarayon faol shakillanayotgan tadbitkorlikning 
huquqiy bazasi bilan mustahkamlaninb bor i. 1991 yil a o’sha avr uchun 
olzarb bo’lgan, iqtiso iyotni isloh qilish milliy mo elining qonuniy 

---

14
rasmiylashtirilishiga asosa solgan “Korxonalar to’g‘risi agi” ”Ta birkorlik 
to’g’risi agi” O’zbekiston Respublikasi qonunlari qabul qilin i. “Korxonalar 
to’g‘risi agi” qonunga O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksi 
kuchga kirgunga qa ar xo’ alik yurituvchi subyektlar tomoni an respublikaning 
o’ziga hos iqtiso iy konstitutsiyasi sifati a qaral i. Ushbu muhim holat 
O’zbekiston iqtiso iy siyosatining muhim negizi bo’lib, avlatimiz uchun MDH 
mamlakatlari o’rtasi a yangi iqtiso iy mavqeyni taminla i. “Sug’urta
to’g’risi agi” O’zbekiston Respublikasi Qonunining qabul qilinishi (1993-yil) 
sug’urta sektori a yuz bergan muhim voqiya bo’l i. Ushbu Qonun ti orat yo’li 
bilan sug’urta qilish, sug’urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish, 
milliy bozorga chet el sug’urtalovchilarining kirishi huquqiy asoslar yaratdi. 
Ikkinchi 
bosqichni 
(1995-2001yillar) 
sug’urta sohasida sug’urta
bozorining 
hozirgi 
kundagi 
yetakchilari 
hisoblangan 
asosiy 
bozor 
subyektlarining shakillaninsh davri deyish mumkin. Muhimi shuki, davlat 
homiyligi a yirik, bozorga yo’naltirilgan sug’urta tuzilmalari tashkil qilingan 
“O’zbekinvest’’ EICMK, O’zbekiston Respublikasi Prezi entining 1997 yil 18 
fevraldagi PF-1710-sonli Farmoniga muvofiq 60 mln. AQSH dolloriga teng 
Nizom amg’armasi bilan qayta tashkil qilingan “O’zagrosug’urta ” DASK, 
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 14 mart agi 144-
sonli qaroriga muvofiq 500 mln. so’mlik Nizom amg’armasi bilan tashkil 
qilingan “Kafolat” DASK O’zbekiston Respublikasi Prezi entining PF-1207-
sonli Farmoni va Vazirlar Mahkamasining 1995 yil 26 iyuldagi 292-sonli 
qaroriga muvofiq 10 mln. so’mlik Nizom amg’armasi bilan tashkil qilingan 
“Ma at” SA ir. Ularning rivo lanishi soliq imtiyozlari bilan rag’batlantiril i.
1997 yil a O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik amalga kiritilishi 
munosabati bilan sug’urta bozorining asosiy huquqiy hujjatlarini shakillantirish 
jarayoni 
nihoyasiga 
yetkazildi. 
Ushbu 
chora 
tadbirlar 
sug’urta
kompaniyalarining sonini oshishiga (1998 yilda ularning soni 27 tani tashkil 
etgan), filiallar tarmog’íning rivo laninshiga shuning ek, tegishlicha, sug’urta
hizmatlari sotuvining sezilarli ara a a oshishiga ko’maklash i.

---

15
Uchinchi 
bosqich 
(2002 
yildan 
hozirgi 
davrgacha) 
sug’urta
kompaniyalarining barqaror faoliyat yuritishiga yo’naltirilgan sug’urta bozorini 
tartibga soluvchi chora-ta birlarning kuchaytirilishi bilan birga O’zbekiston 
Respublikasi Prezi enti va hukumatning sug’ura sektorini yana a erkinlashtirish 
oi qarorlar bilan bog’liq. 2002 yil a O’zbekiston Respublikasi Prezi entining 
2002 yil 31 yanvardagi PF-3022sonli “Sug’urta bozorini yanada erkinlashtirish 
va rivojlantirish chora-ta birlari to’g’risi a” gi Farmoni 2002 yilning apreli a 
esa “Sug’urta faoliyati to’g’risi a”gi yangi qonun qabul qilin i. Sug’urta
bozorining rivo lanishini rag’batlantirish uchun bir qator soliqqa oi va boshqa 
imtiyozlar qabul qilindi. Hususan sug’urta kompaniyalarining ixtisoslashuviga 
doir cheklovlar bekor qilindi. Yuqorida tilga olingan farmonga binoan 2002 
yilning 1 fevralidan boshlab barcha sug’urta kompaniyalari daromad (foyda) 
solig’i an 3 yilga ozo etil i. Buning nati asi a bo’shagan mablag’lar sug’urta
tashkilotlarining moddiy texnik bazasini rivojlantirishga, mintaqalarda keng 
tarmoqli agentlik shahobchalarini tashkil etishga, kadrlarni tayyorlash va qayta 
tayyorlashga, shu umla an, chet ellar a tayyorlashga yo’naltiril i. 2006 yil a 
yuqorida aytilgan imtiyozlar uzaytirildi. Bun an tashqari O’zbekiston 
Respublikasi Prezidentining 2007 yil 10 apreldagi PQ-618-sonli “Sug’urta
xizmatlari bozorini yana a isloh qilish va rivo lantirish” chora-tadbirlari 
to’g’risi a”gi Qaroriga muvofiq sug’urta xizmatlari bozorining rivojlanishi 
hamda sug’urta yuridik va jismoniy shaxslarning keng ishtirokini 
rag’batlantirish maqsa i a mol-mulkni sug’urta qilish va hayotni uzoq muddatli 
sug’urta qilish boyicha sug’urta mukofotlari soliqqa tortilmasligi belgilab 
qo’ldi.