Toshkent moliya instituti "pensiya ishi" kafedrasi "davlat xaridi"

                                           
42
 
Государственные 
закупки 
в 
странах 
ЕС 
на 
примере 
Италии 
и 
Великобритании. 
http://www.portalzakupok.ru/library/168
 
 
43
 
http://europa.eur.int 
 

---

(masalan, National Health Service Supplies – sog’liqni saqlash milliy tizimi uchun 
xarid xizmati). 
Xaridni  tashkil  etish  bo’yicha  jahon  tajribasi  shuni  ko’rsatadiki,tovarlar  va 
xizmatlarni  yirik  hajmda  xarid  etishning  eng  samarali  shakli  bu  ochiq  tanlovlar 
(tender) o’tkazishdir. 
Ko’pchilik  rivojlangan  mamlakatlar  davlat  xaridini  tashkil  etish  asosida 
tender  savdolari  turadi.  BMT  va  Xalqaro  Savdo  tashkiloti  kabilar  o’z  a’zolariga 
ushbu  turda  xaridni  amalga  oshirishni  tavsiya  etadilar.  Xalqaro  savdo  bo’yicha 
BMTning  Komissiyasi  (YuNSITRAL)  davlat  xaridini  amalga  oshirish  bo’yicha 
asos va namuna bo’lishi mumkin bo’lgan “Tovarlar va xizmatlar xaridi to’g’risida 
namunaviy  qonun”ni  taklif  etdi
44
.  XST  mamlakatlarda  xaridni  tashkil  etish 
bo’yicha talablar, a’zo mamlakatlar bilan ko’p tomonli shartnomalarda o’z aksini 
topgan.  EI  mamlakatlarining  xarid  faoliyati  EIning  deriktivalari  bilan  tartibga 
solinadi. 
Evropa xarid tizimini boshqarish tamoyillari 1-chizmada aks ettirilgan. Mazkur 
tamoyillar juda ko’pchilik mamlakatlarning qonunchiligi asoslarini tashkil etadi va 
xalqaro  hujjatlarda,  jumladan,  XSTning  davlat  xaridi  bo’yicha  ko’ptomonlama 
shartnomalarida ham ushbu tamoyillarga amal qilish qattiq belgilab qo’yilgan. 
Davlat  xaridini  tashkil  etishda  ishlatiladigan  xaridning  ochiq  va  yopiq  bir 
hamda  ikki  bosqichli  tanlovlari,  xaridning  yagona  manbasidan  baholarni  so’rash 
usulidan tashqari, ba’zi mamlakatlarda keng qo’llaniladigan taklif so’rovnomasi va 
raqobatli  muzokaralar  usullari  ham  mavjud.  Taklif  so’rovnomalari  eng  kamida 
uchta  mol  etkazib  beruvchiga  jo’natiladi.  Buyurtmachi  (sotib  oluvchi  tashkilot) 
takliflarni  baholash  mezonlarini,  uning  nisbiy  mohiyati  va  baholashda  qanday 
qo’llanilishini belgilaydi.  Ushbu mezonlar mol etkazib beruvchining boshqaruv va 
texnik  talablarga  javob  berishi  bo’yicha,    taqdim  etilgan  taklif  orqali  ko’zlangan 
maqsadni  amalga  oshirish  mumkinligi  nuqtai  nazaridan,  shuningdek,  taklif 
etilayotgan  baho,  ekspluatatsiya,  xizmat  ko’rsatish  va  ta’mirlash  xarajatlarini 
inobatga olgan holda tuziladi. Bunday hollarda so’rovnoma yuborish, muzokoralar 
olib borish, yoki buyurtmachi, taqdim etilgan taklifni qayta ko’rib chiqishga ruxsat 
berishi  mumkin.  Muzokoralar  sir  saqlanish  sharti  bilan  olib  boriladi  va  unda 
ishtirok  etish  imkoniyati,  takliflari  rad  etilmagan  barcha  talabgorlarga  beriladi. 
Shundan  sung,  buyurtmachi  mol  etkazib  beruvchilar  oxirgi  takliflarini  taqdim 
etishi lozim bo’lgan muddatni belgilaydi va taqdim etilgan eng yaxshi taklif qabul 
qilinadi.