Mahalliy byudjetlarning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati uning funktsiyalarida namoyon bo‘ladi. Ular haqida quyidagilarni ta’kidlash mumkin:
mahalliy hokimiyat organlari faoliyatining moliyaviy asosini tashkil etuvchi pul fondlarini shakllantirish;
bu pul fondlarini hududiy iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohalar o‘rtasida qayta taqsimlash va ishlatish;
mahalliy hokimiyatga bo‘ysunuvchi korxona, tashkilot va muassasalar moliyaviy-xo‘jalik faoliyati ustidan nazorat olib borish.
Mahalliy byudjetlar O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjetida muhim tarkibiy qismni tashkil etadi va mahalliy hukumat organlarining faoliyat ko‘rsatishlarida moliyaviy manba bo‘lib hisoblanadi. Shuningdek, mahalliy byudjet asosiy moliyaviy reja sifatida tegishli hududning iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyotining barcha sohalari va yo‘nalishlarini to‘liq qamrab oladi.
Mahalliy byudjetlar ishlab chiqarishning yakuniy natijalarini aholiga etkazishning asosiy yo‘nalishini belgilab beruvchi vosita bo‘lib, u orqali ijtimoiy iste’mol fondlari aholining ayrim guruhlari o‘rtasida taqsimlanadi.
Yuqoridagilar bilan birgalikda, mahalliy byudjetlar umumdavlat iqtisodiy va ijtimoiy vazifalarini amalga oshirishda, birinchi navbatda davlat mablag‘larini taqsimlash va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.
Mamlakatda yaratilgan YaIMni taqsimlash va aholiga etkazish asosan byudjet tizimi orqali amalga oshiriladi. Bunda xalq ta’limi, sog‘liqni saqlash, ijtimoiy ta’minot, uy-joy komunal xizmat sohasi bilan bog‘liq asosiy xarajatlar mahalliy byudjetlar hisobidan amalga oshiriladi.
Davlat tomonidan ijtimoiy himoya bilan bog‘liq siyosatni amalga oshirish katta miqdordagi moddiy va moliyaviy resurslarni talab qiladi va bu muhim vazifalar mahalliy hokimiyat organlariga yuklatilgan. Aholini ijtimoiy himoya qilish bilan bog‘liq chora-tadbirlarni moliyalashtirish ham asosan mahalliy byudjetlar hisobidan amalga oshiriladi.
Umumdavlat pul mablag‘larini byudjet zvenolari o‘rtasida taqsimlanishining asosini, hududiy byudjetlar mustaqilligi, ularni davlat tomonidan moliyaviy, qo‘llab-quvatlanishi, ular daromadlarini hududiy manbalar hisobidan shakllanishi tamoyillari tashkil etadi. Ushbu tamoyillardan kelib chiqqan holda, mahalliy byudjetlarning daromadlari o‘z daromadlari va boshqariladigan manbalar hisobidagi daromadlardan shakllanadi.
O‘zbekiston Respublikasining amaldagi byudjet qonunchiligiga ko‘ra, tumanlar va shaharlar byudjetlaridan esa quyidagi xarajatlar amalga oshirilishi belgilangan:
tumanlar (shaharlar) xalq ta’limi muassasalari faoliyatini uslubiy jihatdan ta’minlash va tashkil etish bo‘limlarini, shuningdek ular tasarrufidagi maktabgacha ta’lim, umumiy o‘rta ta’lim, maktabdan tashqari ta’lim muassasalarini saqlab turish hamda qonun hujjatlarida tumanlar va shaharlar byudjetlaridan moliyalashtirilishi nazarda tutilgan ta’lim tizimidagi tadbirlar xarajatlari;
tumanlar (shaharlar) tibbiyot birlashmalari tasarrufidagi davolash-profilaktika muassasalarini hamda davlat sanitariya-epidemiologiya nazorati tuman, shahar muassasalarini saqlab turish xarajatlari;
qabul qilingan davlat dasturlariga muvofiq fuqarolarning sog‘lig‘ini saqlash tadbirlarini amalga oshirish xarajatlari;
tumanlar (shaharlar) madaniyat va sport ishlari bo‘limlari tasarrufidagi madaniyat, jismoniy tarbiya va sport muassasalarini saqlab turish, shuningdek madaniyat va sportni rivojlantirishga doir maqsadli tadbirlar xarajatlari;
fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari tomonidan kam ta’minlangan oilalarga tayinlanadigan hamda to‘lanadigan ijtimoiy nafaqalar va moddiy yordam hamda tabiiy ofatlardan jabrlangan oilalarga moddiy yordam, uyda ijtimoiy yordam ko‘rsatish, Chernobil AES halokati oqibatlarini tugatishda ishtirok etgan shaxslarni va radiatsiya-yadro ob’ektlarida harbiy xizmatni o‘tagan pensiya yoshidagi shaxslarni ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash xarajatlari.
Tumanlar va shaharlar byudjetlaridan amalga oshiriladigan iqtisodiyot xarajatlariga veterinariya laboratoriyalari va hayvonlar kasalliklariga qarshi kurashish stantsiyalarini saqlab turish xarajatlari, shaharlarning va boshqa aholi punktlarining ko‘chalarini, shuningdek xo‘jaliklararo qishloq avtomobil yo‘llarini ta’mirlash xarajatlari, uy-joy-kommunal xo‘jaligi ob’ektlarida ta’mirlash ishlarini olib borish xarajatlari, hamda aholi punktlarini obodonlashtirish xarajatlari kiradi.
