Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika institut maxsus sirtqi bo

6-a) grafik topshiriqni bajarish uchun variantlar quyidan olinadi.

2-variant

№	d	m	n
2	M20	20	22

b) payvand chokli detalning chizmalarini bajarish.

Payvand choklar (O`zDSt 2.312:2003). Payvand choklari metalni eritib quyish natijasida yoki biriktiriladigan detallar metalini eritib hosil qilinadi.

Detallarni payvandlab ulashning har xil usullari bor. Elektr yoyi bilan payvandlash eng ko`p tarqalgan usuldir.

Birikmalarning payvand choklari uchma-uch, ustma-ust, burchakli tavr shaklida bo`ladi (5– chizma, a, b, c, d). Bulardan tashqari payvandlanadigan ulamalarning uchini yo`nib yoki qiyirib choklash mumkin (5– chizma, e, f).

5– chizma

Chizmada payvand choklarining shartli belgilanishlari va ularni yasash qoidalari standart tomonidan berilgilangan. Ko`rinadigan payvand choklari chizmada asosiy tutash chiziq bilan, ko`rinmaydigan choklar shtrix chiziqlar bilan shartli belgilanadi (6 –chizma, a, b). Ko`rinadigan yakka payvand nuqtasi “+” bilan tasvirlanadi (6–chizma, c). Bu belgi asosiy tutash chiziqda chiziladi. Ko`rinmas yakka payvand nuqtalari chizmada ko`rsatilmaydi.

6– chizma

Payvand birikma chokining joylashgan o`rnini ko`rsatish uchun bir tomonlama yo`nalishi bo`lgan ingichka chiziq bilan chiziladigan chetga chiqarish chizig`i qo`llaniladi. Chetga chiqarish chizig`ining ikkinchi uchiga ingichka tutash chiziqda gorizontal tochka chiziladi. Chizmada chetga chiqarish chizig`i yo`nalishining vaziyatiga qarab shartli belgilar quyidagicha quyiladi: tochkaning ustiga qo`yilsa, chetga chiqarish chizig`i chokning old (o`ng) tomonidan chiqarilgan bo`ladi. Chetga chiqarish chizig`i chokning orqa tomonidan chiqarilgan bo`lsa, tochkaning tagiga quyiladi.

Payvand birikma choklarining shartli belgilarining tarkibi 7– chizmada ko`rsatilgan.

7– chizma

Elektr yoyi vositasida qo`lda bajarilgan payvand chokarioning shartli belgisi standartda ko`rsatiladi, bunda choklarning shartli harifiy-raqamiy belgilar beriladi. R-qo`lda bajariladigan, P-yarim aftomat usulida bajariladigan, A- avtomatik bajariladigan, K-kontaktlab, Sh-elektr-shlak usulida, E<sub>p</sub>- elektr parchinlash, IN- inert gaz ishtirokida volfram elektrod bilan, G-gaz alangasi yorgamida, E-elektr yoyi bilan, Z-himoya gazi muhitida, Uz-ultra tovush bilan, Tr- ishqalanish bilan, X-harakat bilan, P<sub>z</sub>-plazmali yoyi bilan, D<sub>f</sub>-diffuziyali, L<sub>z</sub>-lazer bilan, E<sub>n</sub>-elektron nurli, B<sub>z</sub>- portlatish bilan, I-induksiyali, G<sub>p</sub>-gazli presslash, Tm-termit bilan bajariladi. Payvand choklarni belgilash uchun qo`llaniladigan yordamchi belgilar 1–jadvalda ko`rsatilgan.

1-jadval

Yordamchi belgi	Yordamchi belgining mazmuni	Yordamchi belginig chetga chiqarish chizig’i tokchasiga nisbatan joylashishi
		Old tomonida	Orqa tomonida
	Chokning kuchaytirgichi olib tashlansin
	Chokning bo’rtma va notekis joylari asosiy metalga ravon qilib ishlansin
	Montaj qilish davrida choklansin
	Zanjirsimon joylashgan uzuq-uzuq nuqtaviy chok
	Shaxmat tartibida joylashgan uzuq-uzuq nuqtaviy chok
	Yopiq chiziq bo’yicha joylashgan chok
	Yopiq bo’lmaganchiziq bo’yicha joylashgan chok

Chok yuzasining g`adir-budirlik belgisi chokning shartli belgisidan keyin chetga chiqarish chizig`ining ustiga yoki ostiga qo`yiladi. Kerak bo`lganda choklar jadvalda yoki chizmaning texnik talabalarida ko`rsatiladi. Masalan, payvand chokning g`adir-budirligi R_a1,25 bo`lib, chizmada bir necha xil choklar tasvirlanishi mumkin bo`lsa, u holda shartli belgi faqat bitta chok tasviriga qo`yiladi, qolgan bir xildagi choklar tasviridan esa tokchali chetga chiqish chiziqlari o`tkaziladi. Bunda bir xil hamma choklar uchun bitta tartib nomeri belgilanadi va u 8– chizmadagidek ko`rsatiladi.

8– chizma	9– chizma

Chizmada hamma choklar bir xil va bir tomoni bilan tasvirlangan bo`lsa, bunday choklarga tartib nomerlari belgilanmaydi va bir chokning belgisi qo`yilib, qolganlaridan tokchasiz chetga chiqarish chiziqlari chiziladi (9- chizma).

Payvandlab ishlanadigan yig`ma birikma buyumning ish chizmasini bajarishda, shu buyumga kiruvchi hamma detallarning chizmalari alohida-alohida chiziladi va buyum chizmasida payvandlash uchun hamda ularga ishlov berish uchun zarur bo`ladigan o`lchamlargina ko`rsatiladi (9- chizma).

9–chizma

Buyumning barcha choklari bir xil payvandlash turi va usuli bilan bajarilsa, ularning harfiy belgilari asosiy belgilashda har bir chokning belgisida ko`rsatilmasdan, balki bu to`g`rida texnikaviy talablarda ko`rsatma beriladi.

Payvand choklarining shartli belgilanishiga misollar:

1. 
   Uchma-uch ulash.Chokning kuchaytirgichi olib tashlansin, chokning g`adir-budrligi old tomonidan R_z20 mkm, orqa tomonida R_z80 mkm (10- chizma, a)
   
2. 
   Ustma-ust ulash. Qirralari tayorlanmay mexanizatsiyalashtirilgan yordamida himoya gazlarida elektrodni eritib, yopiq bo`lmagan chiziq bo`yicha joylashgan chokni bajarilishi. Chokning kateti 5 mm (10- chizma, b).
   
3. 
   Burchakli ulash. Payvandlanadigan ulamalarning uchlarini yo`nib elektrod bilan elektr shlakli payvandlash. Chok kateti 22 mm (10- chizma, c).
   
4. 
   Tavrli ulash. Qirralari tayorlanmay shaxmat tartibida uzuq-uzuq ikki tomonlama, qo`lda yoy yordamida ximoya gazlarida erimaydigan metal elektrod bilan yopiq chiziq bo`yicha chokning bajarilishi. Chokning kateti 6 mm, payvandlanadigan qismi 50 mm, qadami 100 mm (10- chizma, d).
   
5. 
   Yakka payvand nuqtali ustma-ust ulash. Flyus ostida yoy yordamida ulash, elektr parchin diametri d 11 mm, chokning kuchaytirilishi olib tashlansin, sirtning chok bajarilgan g`qdir-budirlik parametri R_z80 mkm (10- chizma, e).
   
6. 
   Kontaktli uzuq-uzuq ustma-ust ulash. Payvand chokning eni 6mm, payvandlanadigan qismi 50 mm, qadami 100 mm (10- chizma, f).
   

10– chizma