|
2. Asosiy birliklarga qaysi birliklar kiradi?
1.Uzunlik — asosiy fizik kattaliklardan biri.
Uzunlik —chizikdarning sonli xarakteristikasi.
Kesma uzunligi uning uchlari orasidagi masofaga teng . Siniq chiziq uzunligi uni tashkil qiluvchi kesmalar uzunliklari yigʻindisiga teng . Regulyar chiziq uzunligi unga ichki chizilgan siniq chiziqlar uzunliklari yuqori chegarasiga teng . Regulyar chiziq uzunligi chekli son boʻladi.
Uzunlik so'zi predmet o'lchamlarini (uzinligi, eni, baladligi,chuqurligi) anglatib, eng yaqin va eng uzoq nuqtalar orasidagi masofa (kuzatuvchiga nisbatan), ya'ni fazodagi ikki nuqta orasidagi masofadir (trayektoriya, yo'l, to'lqin uzunligi va boshq.)
Belgilanishi: uzunlikning holatlariga bog'liq xolda har xir bo'lishi munkin (s, l, d, h, a, b, c...)Asosiy o'lchov birligi: metr, (m)
Boshqa birliklari: kilometr (km), detsimetr (dm), santimetr (sm), millimetr (mm), mikrometr (μm), angstrem
Astronomiyadagi birliklari: astronomik birlik (a.birl.), Yorug'lik yili (1 yor. yili)
Ingliz-amerika birliklari: dyuym, fut, mil, dengiz mili
Tarixiy birliklari: lokot, versta va boshq.
O'lchov asbob uskunalari: chizg'ich, tasma, Mikrometr (asbob), Shtangenasbob va boshq.
2.Og’irlik(Massa)— asosiy fizik oʻlcham birliklaridan biri boʻlib, materiyaning inersion va gravitatsion xossalarini aniqlovchi skalyar kattalik. SIda massa kgda oʻlchanadi.
Massa (lotincha: massa — katta tosh; boʻlak) (fizikada) — jismning inertlik va gravitatsion xususiyatlarini ifodalovchi fizik kattalik. M. tushunchasini fanga birinchi boʻlib I. Nyuton 1687 yilda "Natural falsafaning matematik asoslari" nomli asarida olib kirgan. Har qanday jism unga boshqa jismlar taʼsir etmaguncha tinch yoki toʻgʻri chiziqli tekis harakatini saqlaydi.
Belgisi: m (ingl. m — mass)
SI da: kilogramm, kg
Boshqa kattaliklari: tonna t, gramm g, karat Kt va boshq.
Oʻlchov asboblari: tarozilar
3.Vaqt olamning fizik xarakteristikasi boʻlib, olam holatining ketma-ket oʻzgarishida aks etadi.
Vaqt — 1) materiyaning asosiy yashash shakllaridan biri (qarang Fazo va vaqt); 2) tabiatdagi biror davriy hodisaga, mas., Yerning oʻz oʻqi atrofida aylanish davriga nisbatan hisoblanadigan oʻlchov birligi. Soniya, Sekund (belgilanishi: s) — SI xalqaro birliklar sistemasining oʻlchov birliklaridan biri hisoblanib, vaqtni oʻlchaydi.
4.Tok kuchi. Tokning tabiatidan kat`i nazar uni harakterlovchi asosiy kattaliklardan biri tok kuchidir:
Tokning kuchi deb, o`tkazgichning ko`ndalang kesim yuzidan vaqt birligi ichida o`tgan elektr zaryadiga miqdor jihatdan teng bo`lgan fizik kattalikka aytiladi.
O’lchov birligi amper(a)
5.Termodinamik harorat
Harorat (Temperatura) (lot. temperatura — kerakli aralashma, o'rtacha holat) — moddaning holatini issiq-sovuqligini tavsiflaydigan fizik kattalik.
Harorat — bu jismni tashkil qiluvchi elementar zarralar (atom va molekulalar)ning xarakati kinetik energiyasining oʻrta statistik intensivligini ifodalovchi fizik kattalik. Xarorat birligi sifatida Kelvin (K) gradusi qabul qilingan.
6.Yorugʻlik — inson koʻzi sezadigan (tebranish chastotasi 4,0YU14—7,5YU14 Gs) elektromagnit toʻlqinlar. Bu vakuumdz. toʻlqin uzunligi ~ 400 Nm dan ~ 760 Nm gacha boʻlgan toʻlqinlar uzunligiga moye keladi. Spektrning infrakizil nurlanish va ultrabinafsha nurlanish sohalari ham Yorugʻlik deb ataladi. Kandela (lot. candela — sham) — Xalqaro birliklar tizimi SI da yettita asosiy birliklardan biri — yorugʻlik kuchi birligi; K. bilan belgilanadi. 1979 y. qabul qilingan. U 540-YU12 Gs chastotali monoxromatik nurlanish chiqarayotgan, yorugʻligining energetik kuchi kuzatilayotgan yoʻnalishda 1/683 Vt/sr ga teng boʻlgan manbaning yorugʻlik kuchi.
Yorugʻlik kuchi birligi turli davrlarda turlicha atalib kelingan. Mas, 1881 y.dan boshlab yorugʻlik kuchi birligi sham deb atalgan. Bir sham qotish t-rasidagi toza platinaning 1 sm2 yuzasidan nurlanayotgan yorugʻlik kuchiga teng
7.Modda miqdori -Kimyogarlar tomonidan, kimyoviy elementlar yoki birikmalarning miqdorini aniqlash uchun qo‘llaniladigan miqdor nomini endilikda "Modda miqdori" deb ataladi. Qaralayotgan muayyan modda uchun modda miqdori, boshqa barcha moddalar uchun ham umumiy (universial) bo‘lgan, doimiy o‘zgarmas miqdoriy qiymatga (konstantaga) ega moddaning miqdoriga proporsional nisbatda aniqlanadi. Modda miqdori birligi mol, ramziy belgisi (ham) mol. Mol - uglerod 12 ning massasiga ko‘ra, bir mol uglerod 12 ning o‘zida qancha atom tutishiga qarab aniqlangan. Xalqaro kelishuvga ko‘ra, bir mol uglerod 12 izotopi, 0.012 kg, ya'ni, 12 gramm uglerod miqdori bilan belgilangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
