Translyatsiya haqida umumiy tushuncha

Translyatsiya haqida umumiy tushuncha
iRNK tarkibidagi nukleotid ketma-ketligi peptid (oqsil) tarkibidagi aminokislotalar ketma-ketligiga qanday translyatsiya qilinishi.
Kirish
Qoʻllaringizga bir razm soling. Suyak, teri va muskullarning hammasi hujayralardan tashkil topgan. Bu hujayralarning har biri millionlab oqsillarni oʻzida tutadi^11start superscript, 1, end superscript. Oqsillar esa Yer yuzidagi har bir organizm uchun “qurilish materiali” sifatida xizmat qiluvchi asosiy molekula hisoblanadi.
Bu oqsillar hujayrada qanday hosil boʻladi? Dastlab oqsil sintezi haqidagi maʼlumot hujayra DNKsiga gen shaklida yoziladi. Agar bu maʼlumot siz uchun yangilik boʻlsa, oqsillar tuzilishi bilan tanishishdan oldin DNKdan RNKga va RNKdan oqsilga (markaziy dogma) boʻlimini koʻrib chiqing.
Gen orqali oqsil sintez qilish ikki bosqichda kechadi:

• 
  Birinchi bosqich: transkripsiya! Bu bosqichda DNKdagi nukleotid ketma-ketliklar RNK shaklida qayta yoziladi. Eukariotlarda RNK odatda qayta ishlov (protsessing)dan oʻtadi (ortiqcha qismlari olib tashlanadi) va yakuniy mahsulot sifatida iRNK sintezlanadi.
  
• 
  Ikkinchi bosqich: translyatsiya! Bu bosqichda oqsil (oqsil boʻlagi/subbirligi) sintez qilish uchun maxsus aminokislotalar ketma-ketligiga ega boʻlgan iRNKning “kodi ochiladi”. 
  

[Aminokislota oʻzi nima?]

Molekulyar biologiyaning markaziy dogmasiga koʻra, maʼlumot transkripsiya jarayonida DNK (gen)dan iRNKga, soʻngra oqsilga oʻtadi.
_Daniel Horspool (CC BY-SA 3.0) ga tegishli “Molekulyar biokimyo markaziy dogmasi” (Fermentlar molekulyar biokimyosining markaziy dogmasi) nomli grafik material oʻzgartirib olindi. Oʻzgartirilgan material CC BY-SA 3.0 litsenziyasi asosida litsenziyalangan._
Ushbu maqolada biz translyatsiya va bu jarayonda ishtirok etadigan molekulalar haqida toʻliqroq maʼlumotga ega boʻlamiz.
Genetik kod
Translyatsiya davomida hujayra iRNKdagi maʼlumotni “oʻqiydi” va uni oqsil sintezi uchun ishlatadi. Aslini olganda, iRNK har doim ham butun oqsilni kodlay olmaydi va sintez toʻgʻrisida koʻrsatmalar bermaydi. Lekin biz ishonch bilan ayta olamizki, u har doim polipeptid yoki aminokislotalar zanjirini kodlaydi.
[Farqi nimada?]

Genetik kod jadvali. iRNK nukleotidlarining uchta harfdan iborat ketma-ketligi maʼlum bir aminokislotaga yoki “stop” kodoniga mos keladi. UGA, UAA va UAG stop kodonlardir. AUG metionin aminokislotasining kodoni, shuningdek, “start” kodon ham hisoblanadi.
_Manba: “Genetik kod” / OpenStax College, Biology (CC BY 3.0)._
iRNKda polipeptidni yaratish boʻyicha koʻrsatmalar uchta nukleotiddan iborat guruhlarda oʻqiladigan RNK nukleotidlari (A, U, S va G)da jamlangan. Ushbu uchta nukleotiddan iborat guruh kodon deb ataladi.
Aminokislotalarni kodlash uchun 616161 ta kodon mavjud va ularning har biri oqsil tarkibida uchraydigan 202020 ta aminokislotaning maʼlum bir turini belgilash uchun “oʻqiladi”. Bitta AUG kodoni metionin aminokislotasini belgilaydi va oqsillar sintezi boshlanishi uchun signal yoki start kodon vazifasini bajaradi.
Aminokislotalarni kodlamaydigan yana uchta kodon mavjud. Bular stop kodonlar deyiladi: UAA, UAG va UGA. Ular polipeptid sintezi tugagani haqida hujayraga xabar beradi. Ushbu kodon-aminokislotalar aloqalari toʻplami birgalikda genetik kod deb nomlanadi, chunki u hujayralarga iRNKni aminokislotalar zanjiriga “dekodlash” (kodni ochish) imkonini beradi.

Har bir iRNK tarkibida bir qator aminokislotalarni kodlovchi kodonlar (nukleotid tripletlar) mavjud. iRNK kodonlari va aminokislotalar oʻrtasidagi moslik genetik kod deb ataladi.
5ʼ AUG – metionin ASG – treonin GAG – glutamat SUU – leysin SGG – arginin AGS – serin UAG – stop 3ʼ
Rasm manbasi: “RNK-kodonlar-aminokislotalar”, Tomas Splettstoesser (CC BY-SA 4.0). Quyidagi ruxsatnoma asosida olingan CC BY-SA 4.0.