Tuproq turlari, uning yer yuzasida taqsimlanishi

4. Tuproq eroziyasi

Tuproqni suv va shamol ta’sirida yemirilishiga eroziya deyiladi. Eroziya sodir bo‘lgan maydonlarda suv va shamol tuproqning unumdor qatlamini yemirib bir joydan ikkinchi joyga olib borib yotqizadi. Natijada tuproqning unumdorligi pasayib, bu yerga ekilgan ekinlarning hosildorligi nihoyatda kamayib ketadi.

eroziya, yuzaga keltiradigan omillarga ko‘ra, bir necha xili mavjud:

- suv eroziyasi;

- sug‘orish (irrigatsiya) eroziyasi;

- shamol eroziyasi;

- jarlik eroziyasi.

Tuproq eroziyasining salbiy oqibatlari ikki asosiy kategoriyaga bo‘linadi. Bir tomondan, dunyo aholisini boqish uchun hosil yetishtirish imkoniyatlari cheklangan. Tuproq eroziyasi tuproq qalinligini kamaytiradi va eng unumdor ozuqali tuproq gorizontlarining ham yo‘qolishiga olib keladi. Boshqa tomondan, dehqonchilik bilan bog‘liq bo‘lmagan ta’sirlar hisoblanadi. Bu daryolar, suv omborlari va sun’iy havzalarning jadal loyqa bosishi hamda tuproq zarrachalari bilan birga ozuqa moddalarning suv bilan keltirilishini o‘z ichiga oladi.

Tuproq eroziyasi jadallashishiga tabiiy o‘rmon maydonlarining qishloq xo‘jalik maqsadlarida foydalanishga olinishi asosiy sabab hisoblanadi. O‘rmon asosida yotgan tuproqni yog‘inlarning bevosita ta’siridan asraydi. O‘rmonlarni kesib bo‘shagan yerlarga daraxt o‘tqazish amalga oshirillmagan hollarda eroziya tezligi juda yuqori bo‘ladi. Qishloq xo‘jaligida foydalaniladigan tuproqlarda, ayniqsa ishlov berish, ekish muddatlari, ekin turlari, ko‘lamini tanlash va planirovka kabilar joyning eroziya miqdoriga ta’sirini bildiradi. Ayniqsa, tropik va yarim qurg‘oqchil rayonlarda o‘rmonlarning kesib yuborilishi va ekin yerlariga aylantirilishi natijasida tuproq eroziyasi jiddiy tus olmoqda.