Ҳужайра ва унинг тузулиши Ҳужайра ким томонидан кашф этилган Ҳужайра қандай қисмлардан тузилган



Download 24,69 Kb.
Sana25.02.2022
Hajmi24,69 Kb.
#289172
Bog'liq
hujayra


Ҳужайра ва унинг тузулиши
1.Ҳужайра ким томонидан кашф этилган
2.Ҳужайра қандай қисмлардан тузилган
3.Ҳужайра қобиғининг тузулиши
Барча тирик организмлар хужайралардан тузилганлиги бундан бир неча юз йил илгари аникданган.
СХ,ужайра барча тирик организмларнинг асосий тузилиши бирлиги булибгина к,олмай, балки унинг х,аёт фаолияти ва ривожланипшнинг х;ам асосий бирлигидирТ]
( Хужайрани 1665 йилда инглиз олими Роберт Гук Кашф этган. У биологик объектларни текшириш учун биринчи булиб микроскопии татбик; кдлди. Роберт Гук бузин пояси билан пробка дарахти пустлогини кундаланг кесмаларини текширар экан, у ари уяларига ухшаб кетадиган майда-майда бушликдарни курди ва уларни х;ужайралар деб атади. Кейинчалик 200 1838 й.) И. Шлейден ва Т. Шванн томонидан хужайра назарияси яратилди. !
Х,ужайра назариясини ривожлантиришда Рудольф Вирхов (1821-1902) нинг ишлари алохдда ах,амиятга эга. У хужайрани х,аётнинг барча хоссаларига эга булган энг кичик морфологик элемеити деб билиб, х;ужайранинг асосий структура элементи хужайра пардаси булмай, балки ичидаги протоплазмаси билан ядроси эканлигини курсатди. Вирхов яиги хужайралар фак,ат аввалдан мавжуд булган хужайраларнинг булинишидан пайдо булади, деган тушунчани таъкиддайди. У узининг «Целлюляр патология» деб номланган асарида, х;ужайра назариясидан олинган хулосаларини патологик хоссаларга татбик, этиб, касалликлар асосида хужайра х,аёт фаолиятининг бузилиши мумкинлигини курсатиб беради. Шу билан бирга, у уша хил х;одисаларни узининг яхлит система булмиш организм доирасида текшириб куришга етарли ах,амият бермади. Вирхов тасаввурига кура организм хужайра давлати булиб, унинг барча функциялари х;ужайранинг жами хоссаларидан иборатдир. Организм тугрисидаги ана шу бир томонлама т\ш1унчаларни йук;отшттда
ужайра барча тирик организмларнинг асосий
структуравий ва функционал бирлигидир.
Хужайраларнинг. бажарадиган функциялари турли-
туман булиши билан бирга, уларнинг шакли ва улчамлари х,ам турличадир. Масалан: мускул хужайралари дуксимон, копловчи, тукдма хужайралари куп кдррали ва ясси, нерв хужайралари юлдузсимон, лейкоцитлар амёбасимон, тухум хужайралари эса юмалок, ёки овал шаклида булиши мумкин.
Хужайраларнинг катта-кичиклиги х;ам турличадир. Баъзи хужайраларнинг уртача катталиги 10-100 мкм келади, бирок,, баъзи хужайралар (нерв хужайралари усимталари билан бирга хдсобланганда) бир неча сантиметрга боради. Типик х;ужайралар йук, лекин минглаб х;ужайралар тузилишида умумий хусусиятлар мавжудлигини айтиш мумкин.
^_Х,ар бир хужайра бир-бирига богланган 3 кисмдан : хужайра кобиги, цитоплазмаси ва ядросидан ташкил топади. Х,ужайра цитоплазмасида бир канча узига хос булган структуравий компонент мавжуд булиб, у муайян функцияни бажаради. Буларни бутун бир организмдаги органларга киёс килиш мумкин, шунга кура улар «органоид» ёки «органелла» деб аталади.
Органоидлар 2 гурух,га: умумий ва хусусий органоидларга булинади.Умумий органоидлар х;амма (усимлик ва х,айвон) хужайраларда учрайди. Умумий органоидларга: митохондриялар, хужайра маркази, (центриолалар — х,айвон
1-ядро; 2-ядроча; 3-лизосома; 10-микрофиламенти; 11-рибосо- 4-силлик, эндоплазмик тур; 5-до- малар; 12-плазматик мембрана; надор эйдоплазматик тур; 6-гольжи 13-секретор вакуолалари;
аппарата; 7-центриол; 8-мито- 14-вакуолалар. хондрия; 9-микротруббчка;
хужайрасида) Гольжи аппарате, рибосомалар, эндоплазматик тур, лизосомалар, пластидлар(усимлик хужайрасида) киради. Хусусий органоидлар, улар фак;ат айрим хужайралар учунгина хосдир. Масалан : миофибриллалар, киприкчалар, мик- роворсинкалар ва д.к (1- раем).
Органоидлар циггоплазманинг такомиллапп’ан доимий бир кдеми булиб, узигахос тузилишга эгадир. Бундан ташк,ари, цитоплазмада турли хил киритмалар мавжуд.
Киритмалар х;ужайрада доимий булмайди. Буларга моддалар алмашинуви мах;сулотлари (пигментлар, ок,силлар) ёки захдра озик, моддалар (гликоген, ёг томчилари — х,айвон х;ужайрасида, туз кристаллари — усимлик х;ужайрасида) киради.
Хужайра к,обиги — хужайра к,обигининг асосий кдсмини плазматик мембрана ёки плазмолемма ташкил этади. Улар одатда иккита ок,сил кдватдан ва улар орасида жойлашган липидлар кдватидан тузилгандир. Бундай мембрана к,алинлиги 75-100 А (ангстрем) га боради. Плазматик мембранада куплаб майда тешиклар (поралар) булиб, булар орасидан хужайра ичига ионлар ва майда молекулалар кириши мумкин. Бундан ташкдри, айрим ион ва молекулалар хужайра ичига тугридан- тугри мембрана орк,али.ута олади. Хужайра томонидан ионлар ва молекулаларнинг актив х,олда кириши учун энергия сарф булади. Хужайрага х,амма моддалар х,ам киравермайди. Хужайра фак,ат узи учун зарур модл,аларнигина утказади. Шунга кура, хужайра мембранаси ярим утказувчи вазифасини бажаради.
Хужайрада кимёвий калий ионлари унинг атрофидаги мухдгга к,араганда доимо юк,ори булади. Натрий эса хужайра оралигидаги суюкдикда куп булади. Бундан танщари, хужайрага кимёвий бирикмалар ва каттик, моддалар: фагоцитоз ва пиноцитоз усулларида киради.
Х,ужайрага ионлар ва майда молекулалардан ташк,ари, катталиги бир неча микрон келадиган йирикрок, озик, зарралари, шунингдек органик мода,алар (ок,силлар) киради. Бундай моддалар танщи мембрана тешиклари орк,али хужайрага ута олмайди. Чунки, тещик улар учун кичиклик кдлади. Уларнинг хужайрага кириши фагоцитоз йули билан амалга оширилади. Фагоцитозда, яъни к,аттик, зарраларнинг х,ужайра ичига киришида дастлаб заррачалар мембранага тегади ва унинг ана шу жойида ботик, х,осил булади. Мембрананинг шу ботик, жойи аста-секин катталашиб чукурлашади ва унга тушган зарралар хужайра ичида к,олади. Натижада, х;азм вакуоласи х;осил булиб, кейинчалик бу вакуола лизосома билан бирикиб, унинг ичидаги ферментлар иштирокида йирик заррачалар парчаланади. Пиноцитоз
Download 24,69 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish