Uliwma psixologiya kk

7. Temperamenttin` ekstraversiya-introversiya menen o`z-ara qatnasi. Ayzek basqa avtorlardin` ko`plegen 
jumislarina izertlewler ha`m analizler o`tkeriw na`tiyjesinde jeke shaxs strukturasinin` fundamental parametrleri 
G`nevrotizmG` ha`m G`ekstraversiya-introversiyaG` ekenligin ko`rsetken. 
Belgili psixolog K.Yung adamlardi jeke shaxs skladi boyinsha ekstravert (G`sirtqa murajaat etkenG`) ha`m 
introvertlerge (G`o`z ishine murajaat etkenG`) dep bo`lgen. Ekstravertler sa`wbetles, jedel, optimist, shaqqan, 
olarda JNH tipi ku`shli, temperamenti boyinsha olar sangvinik yamasa xolerikler. Introvertler az so`yleytug`in, 
basiq, ha`mmeden ajiralg`an, o`z ha`reketlerinde tek o`z tu`sinigine tiykarlanadi, sheshim qabillawg`a shintlap 
qaraydi, o`z emotsiyalarin qadag`alaydi. Introvertlerge flegmatik ha`m melanxolikler kiredi. Biraq o`mirde taza 
ekstravert yamasa introverler siyrek ushirasadi. Bizin` ha`r birimizde bul ekiwinin` de ko`rinisleri bar, bul nerv 
sistemasinin` tuwma qa`siyetlerinen, jas, ta`rbiya, turmisliq jag`daylarg`a baylanisli. Tan` qalarlig`i, 
ekstravertlerde on` yarimshari baslawshi esaplanadi, buni biraz sirtqi pishininen de an`law mu`mkin-olardin` 
shep ko`zi ko`birek rawajlang`an, shep ko`zi ashig`iraq ha`m ma`nilirek (adamnin` nervi atanaq ta`rizinde 
ju`redi, yag`niy on` yarimshardan denenin` shep ta`repine ha`m shep yarimshardan-denenin` on` ta`repine). 
Introvertlerde shep yarimshar baslawshi esaplanadi. 
Ekstraversiya joqari nevrotizm menen birge xolerik temperamentinin` payda boliwina sebepshi, 
G`introversiya+nevrotizmG` melanxolik temperamentin belgileydi, nevrotizmnin` qarama-qarsisi-emotsional 
turaqliliq, salmaqliliq ekstraversiya menen birgelikte sangvinistikaliq minez sipatinda ko`rinedi, al introversiya 
menen birge flegmatikaliq siyaqli. 
Tan` qalarlig`i, qarama-qarsi temperamenttegi adamlar bekkem ha`m kelisimli shan`araq quradi, misali, 
qoziwshi xolerik ha`m tinish flegmatik, sonday-aq qapa melanxolik ha`m kewilli sangvinik-olar bir-birin 
tolqtiradi, biri-birine kerek. Dosliq qatnasiqlarda ko`binese bir temperamenttegi adamlar til tabisadi (eki 
xolerikten tisqari olar, ekewinin` de shidamsizlig`i sebepli tez-tez urisadi). 
Sonday-aq, flegmatikler en` universal partner sipatinda aniqlang`an, o`ytkeni olardi qa`legen, o`zinikinen basqa 
temperamentler (ko`pshilik avtorlardin` pikirinshe, eki flegmatik jubi ju`da` sa`tsiz shiqqan) qanaatlandiradi. 

---

48
Ayzenk G`ekstraversiya-introversiyaG` parametrleri tiykarinin` fiziologiyaliq parametrlerin aniqlawg`a uring`an, 
ol Pavlov gipotezasina tiykarlanip, ekstravertlengen minez-quliq qoziwdin` ku`shli toqtaw potentsialinin` payda 
boliwi menen belgilenedi, sol waqitta introvertler bolsa minez-qulqi toqtaw potentsial a`zziliginin` ha`m qoziw 
potentsiali ku`shinin` na`tiyjesi dep esaplag`an. Ayzenk usinin` tiykarinda ekstravert ha`m introvertlerge 
bo`linetug`in eksperimental belgilerdi aniqlag`an.