Умумий қисм

2. Банк тизими тушунчаси.
Фақат тижорат банклар билан бир қаторда банк тизимига раҳбарлик қилиш функциясини бажарадиган бош давлат (марказий, миллий) банклар пайдо бўлгандан сўнг банк тизими тўғрисида гапирса бўлади.
Ўзбекистон Республикаси банк тизими - бу Ўзбекистон Республикаси ҳудудида фаолият кўрсатиётган банклар йиғини ва улар ўртасидаги муносабатлар асосларидир. Бизнинг республикамиз ҳудудида ўтгаздан ортиқ банклар мижозларга хизмат кўрсатади.
Банк тизими тушунчаси ўз ичига микдорий кўрсатқичлардан ташқари банклар ўртасидаги ўзаро муносабтларни амалга ошириш тартибини киритади. Банк тизими - бу банк ташкилотларининг одий йиғини эмас, бу шунингдек улар ўртасидаги боғлиқлар, қарамликларди. Янги ташкил қилинаётган банклар фаол кўрсатиётган банклар билан яқин боғланадилар. Битта банкнинг муаммоси бошқа банкларга таъсир қилади, агар муаммо бир неча банкларда бўлса, бу бутун банк тизимга салбий таъсир кўрсатиши мумкин.
Банк тизими давлат хўжалигани керакли пул маблағлар билан таъминлайдиган давлат иқтисодиётни қон томирлари тизиминидир.
Кўп давлатлар сингари, Ўзбекистон Республикаси банк тизими икки поғоналидир. Биринчи поғонани ЎР МБ ва унинг худудий Бош бошқармалари ташкил қилади. Марказий банк Ўзбекистон Республикаси бош давлат банки ҳисобланади ва банк тизимининг ядросини ташкил қилади.
Иккинчи поғонани мижозларга банк хизмати кўрсатадиган ҳамма тижорат банклар ташкил қилади. Жисмоний ва юридик шахслар тижорат банкларга мижозларидир. Тижорат банкларнинг мижозларининг кўпи давлат ва нодавлат хўжалик юрутувчи субъектлардир. Бу хўжалик юрутувчи субъектлар тижорат банкларда ўз пул маблағларини сақлайдилар, улар орқали ҳисоб-китобларни амалга оширадилар, банкнинг бошқа ҳизматларидан фойдаланадилар. Банк ҳизмати пуллик асосида тақдим этилади. Банк ҳизмати учун тўловлар банк ва мижоз ўртасида имзоланган фуқаролий-хуқукий шартномалар асосида белгиланади.
Яна шуни айтиб ўтиш керакки, банк тизими ўз ичига қатор техник ва ташкилий кўрсатқичларни ҳам киритади. Ҳамма банклар ягона банк алоқаси орқали бир бирлари билан боғланганлар. Битга банкни хизмат учун танлаган мижоз нафақат Ўзбекистон банклари, балки бутун дунё банклари мижозлари билан хисоб-китобларни амалга оширишлари мумкин.
Бундан ташқари банк тизимдаги этика талаблари, банк ходимларини хулқи, муомаласи ва фикрлаши, банк ходимларини бошқа соҳаларга қараганда малкалиликлари тўтрисида ҳам тўхталиб ўтиш лозим.