Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

180

 

 

"Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti"  

xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari 

 

-  Yordamchi algoritmlarni tuzish va ulardan foydalanish; 

-  Takrorlanuvchi algoritmlarni tuzish; 

-  Algoritmlarda tarmoqlanishlardan foydalanish; 

-  Murakkab algoritmlarni tuzishda sodda dasturlardan murakkabga yangi bilimlarni 

kiritish hisobiga bosqichma-bosqich o‘tish usulidan foylalanish. 

Yordamchi algoritmlardan foydalana olishni o‘quvchilarga, iloji boricha, vaqtliroq, 

masalan  chiziqli  algoritmlarga  doir  misollar  ishlash  jarayonida  tushuntirish  kerak. 

Algoritm tuzish va uni dasturiy tilda ifodalashning asosiy usuli  – berilgan masalani bir 

necha 

oddiy 

masalalarga 

ajratish 

orqali 

dasturni 

bosqichma-bosqich 

mukammallashtirishdir.  Bu  kabi  oddiy  masalalarni  yechish  algoritmlari  yordamchi 

algoritmlar,  ular  asosida  tuzilgan  dasturlar  esa  qism  dasturlar  deb  ataladi.  Shu  tariqa 

berilgan  masalani  yechilishi  bir  necha  algoritmlarga  ajratiladi:  asosiy  algoritm  va 

yordamchi algoritmlar. Qoidaga ko‘ra asosiy algoritmda yordamchi algoritmga ko‘plab 

murojaatlar yuboriladi. Masalan, bizda chegarasida aylanalar tushirilgan naqsh yuzasini 

chizish masalasi qo‘yilgan bo‘lsin. Qism dastur sifatida aylana chizish, yuza chegarasini 

aniqlash, aylanalarni ma’lum intervalda takroran chizishni olish mumkin.  

Takrorlanuvchi algoritmlarni tuzish uchun avvalo o‘quvchilarni nazariy tayyorlab 

olish  zarur  bo‘ladi.  Blok-sxemalar  va  algoritmik  til  yordamida  takrorlanuvchi 

algoritmlarni to‘liq tushuntirish zarurdir. Shundan so‘ng amaliy qismga o‘tish mumkin. 

Bo‘lmasa o‘quvchilar takrorlanish nima ekanligini o‘zlashtira olmay va uni amaliyotga 

tatbiq eta olmay qoladilar. Takrorlanuvchi masala sifatida yuzaga aylanalarni chizishni 

olish  mumkin.  Bunday  masala  mavzuga  yangi  elementlarni  kiritishni  taqazo  etadi: 

takrorlanish  buyrug‘ining  tuzilishi,  teskari  aloqani  boshqarish.  Boshqaruv  obyekti  va 

boshqariluvchi tizim orasidagi teskari aloqa har bir qadamda “oldinda chegara emasmi?” 

shartini  takrorlashni  o‘zida  namoyon  etadi.  Agar  bu  rost  bo‘lsa,  ya’ni  javob  musbat 

bo‘lsa,  qadam  tashlanadi,  aks  holda  takrorlanish  to‘xtatiladi.  Takrorlanish  buyrug‘i 

tizimli  buyruq  bo‘lib,  “qadam”,  “qaytarilish”,  “sakrash”  kabi  oddiy  buyruqlardan  farq 

qiladi. Tizimli buyruq bir necha amallardan iborat: shartni tekshirish, takrorlanish tanasini 

bajarish.  

 

Asosiy algoritmik tuzilmalarni o‘rganish tarmoqlanish bilan tugallanadi. Bu yerda 

quyidagi masalani berish mumkin: Chegerasida aylanalar joylashtirilgan naqsh chizish. 

Bu  masalaning  yechilishida  yana  bir  bor  ketma-ket  joylashtirish  namoyish  etiladi. 

Avvalgi  dasturlardan  farqli  ravishda,  bu  yerda  ikki  bosqichda  asosiy  dasturga 

birlashtirishdan  foydalaniladi,  ya’ni  chegaralarni  aniqlash  qism  dasturi  va  keyingi 

bosqichda aylana chizish qism dasturiga murojaat qiladi.  

Umumiy  o‘rta  ta’lim  maktablarining  o‘quvchilariga  Informatika  va  axborot 

texnologiyalari darslarida algoritm tushunchasini kirirtish va uni rivojlantirish bo‘yicha 

nazariy  dalillar  va  tavsiyalar  berildi.  Masalalarni  kompyuterda  yechishda  algoritm 

tushunchasining  yechilayotgan  masalani  doimiy  murakkablashtirib  borish,  har  bir 

---