Urganch – 2022 Kursloyihasinikomissiyatomonidanbaholashmezonlari

REJA
Kirish
I bob Respublika mashinasozligi sanoati hozirgi kundagi holati
1.1 Mashinasozlik sanoatining respublika sanoatidagi o’rni
1.2 Mashinasozlik tarmoqlari tarkibi
II bob Respublika mashinasozlikni rivojlantrish
2.1 Muammolari
2.2 Mashinasozlik sanoatini rivojlantrish yo;llari

KIRISH

Mashinasozlik sanoati -xalq xoʻjaligi uchun mehnat qurollari, shuningdek, isteʼmol buyumlari va mudofaa ahamiyatiga ega boʻlgan mahsulotlar ishlab chiqaruvchi ogʻir sanoat sohalari majmui. Mashinasozlik sanoati butun xalqxoʻjaligini texnika bilan taʼminlashda moddiy asos hisoblanadi, ijtimoiy mehnat unumdorligi, texnika progressi, xalqning moddiy farovonligi va mamlakatning mudofaa quvvati Mashinasozlik sanoatining taraqqiyot darajasiga bogʻliq. Mashinasozlik sanoatining asosiy vazifasi xalq xoʻjaligining hamma sohalarini yuqori unum bilan ishlaydigan mashina va asbob-uskunalar bilan taʼminlashdir. Bu soha oʻz navbatida, mashinasozlik va metallga ishlov berish, metall buyumlar, metall konstruksiyalar ishlab chiqarish hamda mashina va asbob-uskunalarni tuzatish tarmoqlarining tarkibiy qismini tashkil etadi. Mashinasozlik sanoatiga energetika mashinasozligi, elektrotexnika, stanoksozlik va as-bobsozlik, traktorsozlik va q. h. mashinasozligi kabi yirik tarmoqlar kiradi.

O‘zbekistonda mashinasozlik sanoatining dastlabki korxonalari 20-asr boshlarida vujudga keldi. 20-asr boshida O‘zbekistonda metallga ishlov berish sanoati 14 ta kichik ta‘mirlash ustaxonalaridan iborat edi. Ularda, asosan temir yo‘l, paxta tozalash va yog‘ zavodlarining ta‘mirlash ishlari bajarilardi. Yalpi sanoat mahsuloti umumiy hajmida og‘ir sanoat va metallga ishlov berish tarmog‘ining xissasi 1,3% ni tashkil etgan. 1900 yilda Toshkentda tashkil etilgan metallga ishlov beruvchi Bosh temir yo‘l ustaxonalari o‘sha davrning yirik korxonalaridan edi. 1920-yillardan qishloq ho‘jaligi, sanoat va transportni rivojlantirish zarurati bilan mavjud ta‘mirlash korxonalari kengaytirildi, yangilari qurila boshladi. 1927 yil noyabrda Toshkentda «Boshpaxtasanoat»ning mexanika zavodi ishga tushirildi. 1931 yilda bu zavod negizida paxta tozalash zavodlari uchun asbob-uskunalar ishlab chiqarish va qishloq ho‘jaligi texnikasi ta‘miri bilan shug‘ullanadigan «Qishloqmash»-hozir «Toshqishloqmash» — «Toshkent qishloq xo‘jaligi mashinasozligi zavodi» aksiyadorlik jamiyati tashkil etildi. 3avodda g‘o‘za seyalkalari, borona va kultivatorlar tayyorlash yo‘lga quyildi. 1932 yilda Toshkentda ekskavator ta‘mirlash zavodi - «Irmash»; 1920 yillar oxirida Andijonda «Kommunar». Samarqandda «Kolxozchi», Qo‘qonda «Bolshevik» zavodlari va boshqalar korxonalar ishga tushirildi. 1920 yil mexanika ustaxonalari hamda cho‘yan zavodi negizida Toshkentda Turkiston zavodi tashkil etildi (1959 yildan bu zavod Mashinasozlik bo‘yicha davlat loyiha konstrukombinatorlik texnologiya byurosi, 1976 yildan «Texnolog» ishlab chiqarish birlashmasi deb nomlandi).
1941-45 yillardagi urush davrida respublikada 16 mashinasozlik zavodi ishga tushirildi. Sanoatning tarmoq tarkibi o‘zgardi. Urush davrida ishga tushirilgan mashinasozlik korxonalari front extiyojlari uchun qurol-yarog‘, o‘qdorilar va boshqa mahsulotlar ishlab chiqardi. 1945 yildan keyin paxtachilik va irrigasiya qurilishi mashinalari ishlab chiqarish tiklandi, to‘qimachilik, kimyo va xalq xo‘jaligining boshqa tarmoklari uchun yangi jihozlar ishlab chiqarish boshlandi. Paxta terish mashinalari, ekskavatorlar, ko‘prik elektr kranlari, yigirish mashinalari ishlab chiqarish o‘zlashtirildi, korxonalarning ixtisoslashuvi va kooperasiyasi rivojlandi. 60-70 yillarda respublika mashinasozligida teran sifat o‘zgarishlari yuz berdi, ishlab chiqarish quvvatlari o‘sdi, juda ko‘p yangi mashina va mexanizmlarni ishlab chiqarish o‘zlashtirildi. 1970 yilda sanoat mahsulotining umumiy hajmida mashinasozlik sanoatining hissasi 15,9% ga yetkazildi. Bu daraja deyarli keyingi 40 yil davomida saqlanib kelmoqda (1990 yilda 16%, 2000 yilda 11,1%, 2010 yilda 14,0%)

I BOB
Respublika mustaqilligi e‘lon qilinishiga qadar mashinasozlik sanoatining deyarli barcha korxonalari markazga — sobiq SSR traktorsozlik va qishloq xo‘jaligi mashinasozligi, Yengil va oziq-ovqat sanoati hamda ro‘zg‘or buyumlari mashinasozligi, Mudofa sanoati, Aviasiya va avtomobilsozlik mashinasozligi vazirliklari ixtiyorida edi. 1991 yil oktyabrdan mashinasozlik sanoati korxonalari boshqaruvini shakllantirishda tarmoqlar bo‘iicha konsernlar tashkil etildi. 1994 yilda davlat konsernlari ishlab chiqaruvchilar uyushmalari, aksiyadorlik jamiyatlari, korporasiyalariga aylantirildi. O‘zbekiston avtomobilsozlik korxonalari uyushmasi («O‘zavtosanoat») avtomobilsozlik sanoati va unga texnika xizmati ko‘rsatish sohalariga, O‘zbekiston radioelektronika, elektrotexnika sanoati korxonalari uyushmasi («O‘zeltexsanoat») elektrotexnika, radiotexnika sanoati sohalariga, «O‘zqishloq-xo‘jalikmashxolding» kompaniyasi qishloq ho‘jaligi mashinasozligi korxonalariga rahbarlik qiladi. Mashinasozlik sanoati 20 ga yaqin tarmoqqa mansub 100 dan ortiq yirik korxonalardan iborat. Ularning orasida avtomobilsozlik, traktorsozlik va qishloq ho‘jaligi mashinasozligi, paxta tozalash sanoati mashinasozligi, samolyotsozlik, elektrotexnika sanoatining salmog‘i katta. 1960 yilda respublika mashinasozligida 22 nomdagi asosiy mashina, mexanizm va asboblar ishlab chiqarilgan, bu ko‘rsatkich 1970 yilda — 29, 1980 yilda 39 ni tashkil etdi. 2010 yilga kelib 200 dan ortiq qishloq ho‘jaligi texnikasi turi yaratildi, 140 turdagi qishloq ho‘jaligi texnikasini ishlab chiqarishga erishildi. Ayni paytda respublika iqtisodiyoti uchun yangi bo‘lgan avtomobilsozlik, motorsozlik, radio, elektronika kabi sanoat tarmoqlari barpo etildi.

Traktorsozlik va qishloq xo‘jaligi mashinasozligi Respublika mashinasozligida ishlab chiqariladigan jami mahsulotning qariyb 20% shu tarmoq hissasiga to‘g‘ri keladi. 90-yil boshigacha tarmoqning ko‘pgina mahsulotlari sobiq Ittifoq ahamiyatiga ega bo‘lgan, paxta terish mashinalari, g‘o‘za seyalkalari, paxtachilikka moslashtirilgan chopiq traktorlari, traktor tirkamalarining asosiy qismi O‘zbekistonda ishlab chiqarilgan. 30-yil boshida paxtachilikda ishlatiladigan ekish va yerga ishlov berish mashinalari, paxta tozalash zavodlari uchun texnologik va boshqa jihozlar O‘rta Osiyoda yagona «Boshpaxtasanoat»ning mexanika zavodida tayyorlangan. 20-asrning 90-yillari oxiriga kelib traktorsozlik va qishloq ho‘jaligi mashinasozligi tarmog‘ida 20 dan ortiq korxona, 5 ta qo‘shma korxona, 1 unitar korxona va boshqa faoliyat ko‘rsatdi. 1996 yil qishloq ho‘jaligi mashinalarini yaratish va ishlab chiqarish bilan shug‘ullanadigan O‘zbekiston qishloq ho‘jaligi mashinasozligi xolding kompaniyasi («O‘zqishloq-xo‘jalikmashxolding») tashkil etildi. Bu tarmoqda paxtachilik traktorlari, dizel dvigatellar, traktor tirkamalari, paxtachilik texnikasi kompleksi, bog‘dorchilik va tokchilik mashinalari. qishloq ho‘jaligi mashinalari reduktorlari, chorvachilik uchun ozuqa tayyorlaydigan mashinalar, ehtiyot qismlar va hokazolar ishlab chiqariladi.

90-yillar boshida quvvati 30 ot kuchi bo‘lgan TTZ30 traktori va unga moslangan qishloq ho‘jaligi mashinalari va qurollari majmui yaratildi. 1994 yilda «Toshkent traktor zavodi» aksiyadorlik jamiyatida dizel dvigatelli TT-Z80/100 universalchopiq traktorlari sinovdan o‘tkazildi. O‘sha yili yangi TTZ-80-X traktorlarining yirik sanoat partiyalari ishlab chiqarildi. Keyingi yillarda respublikada g‘alla ekinlari maydonining keskin ortishi bilan bu ekinlar uchun zarur qishloq ho‘jaligi mashinalari va qurollarini ishlab chiqarish bo‘yicha jadal ish olib borildi. Traktorsozlikning yirik korxonasi «Toshkent traktor zavodi» (1942) aksiyadorlik jamiyati paxtachilik traktorlari, universal chopiq traktorlari, kichik traktorlar, traktor tirkamalari ishlab chiqaradi. 1969 yildan T28X4 markali traktorlar ishlab chiqarila boshladi. 1970-80 yillarda zavod rekonstruksiya qilinib, TTZ-80-X traktorlari va traktor tirkamalarini ishlab chiqarish o‘zlashtirildi. «Toshkent traktor zavodi» tarkibida quyuv zavodi bor. «Agregat zavodi» aksiyadorlik jamiyati purkagichlar, changitgichlar, g‘o‘zapoya o‘rgich, yemxashak o‘rish texnikasi, rotasion boronalar, kartoshka seyalkalari, reduktorlar, traktor va paxta terish mashinalarining uzel va agregatlarini ishlab chiqaradi. Bu zavod 1955 yil Toshkent mashinasozlik zavodi tarzida tashkil etilgan. 1957 yil Toshkent irrigasiya mashinasozligi zavodiga aylantirildi, 1960-1972 yillarda O‘zbekiston traktor yig‘uv zavodi, 1972 yildan Toshkent agregat zavodi, 1994 yildan hozir nomda. 1994 yilda Toshkent shahrida tashkil etilgan «Motor zavodi» aksiyadorlik jamiyatida dvigatellar, ehtiyot qismlar tayyorlanadi1.
Hozirgi davrda korxonada yangi, gorizontal shpindelli XMG-04 va XMG-12 oʻrnatiluvchi paxta terish mashinalari, "OʻzKeysmash" qoʻshma korxonasida "2022 Kotton Ekspress" ikki qatorli, gorizontal shpindelli oʻziyurar paxta terish mashinalari ishlab chiqariladi. Bogʻdorchilik, tokchilik va polizchilikda foydalaniladigan mashina va moslamalar "Bogʻdorchilik mashinasozligi zavodi" aksiyadorlik jamiyatida ishlab chiqariladi. 3-d 1969-yil ixtisoslashtirilgan konstruktorlik byurosi tarzida tashkil etilgan, keyinchalik Toshkent tajriba eksprimental zavodi bilan "OʻrtaOsiyoqishloqmash" birlashmasiga aylantirilgan. "Urganchozuqamash" aksiyadorlik jamiyati (1987) osma traktor urok, mashinalari, traktor xaskashlari, sholi oʻrish mashinalari, Buxoro ixtisoslashtirilgan tajriba zavodi chorvachilik jmhozlari, gʻoʻzapoya yulgichlar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan.



Qishloq xo‘jaligi mashinasozligi tarmog‘ida 1931 yil «Toshqishloqmash» zavodining 1-navbati ishga tushirilgan. Hozir «Toshqishloqmash» aksiyadorlik jamiyatida paxta terish mashinalari, kultivatorlar, yem-xashak yig‘ishtirish texnikasi, kartoshka kavlagichlar, gidrosilindrlar ishlab chiqarila boshladi. Tarmoqdagi yirik korxonalardan biri «O‘zbekqishloqmash» (1942) aksiyadorlik jamiyatida g‘o‘za va don seyalkalari, ko‘sak chuvish mashinalari, rotorli o‘rim mashinalari, TTZ-30 traktoriga tirkab va osib ishlatiladigan mashinalar, mineral o‘g‘it sochgichlar ishlab chiqariladi. Qishloq ho‘jaligida keng qo‘llanadigan kultivatorlar, chizelkultivatorlar, o‘g‘it solgichlar, ariq qazgichtekislagichlar, ko‘rak terish mashinalari, pluglar, g‘o‘zani chopish moslamalari, qatqaloq yumshatgichlar va boshqalar mahsulotlar «Chirchiqqishloqmash» (1942) aksiyadorlik jamiyatining asosiy mahsulotlaridir. Bog‘dorchilik, tokchilik, o‘rmonchilik va polizchilikda foydalaniladigan mashina va moslamalar, puluglar «O‘zbekiston bog‘dorchilik mashinasozligi zavodi» (1967) aksiyadorlik jamiyatida va «Namanganqishloqmash» korxonasi (mas‘uliyati cheklangan jamiyat) da ishlab chiqariladi. Chorvachilikning yemxashak bazasini mexanizasiyalashga imkon beradigan bir necha korxonalar bor. «Urganchozuqamash» zavodi (1987) osma traktor o‘rish mashinalari, traktor xaskashlari, sholi o‘rish mashinalari, «Buxoro ixtisoslashtirilgan tajriba zavodi» g‘o‘zapoya yulgichlar, «Uzun ixtisoslashtirilgan zavodi» ehtiyot qismlar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Shuningdek, Yuqori Chirchiq tumanida joylashgan «Intermash» korxonasida meliorativ mashinalar ishlab chiqariladi. «Urganch ekskavator zavodi» aksiyadorlik jamiyati 1990 yildan EO-411 rusumli ekskavatorlar ishlab chiqaradi. Korxonada ishlab chiqarilgan har xil rusumdagi ekskavatorlar meliorasiya, qurilish ishlarida keng qo‘llaniladi. Korxonada 2001 yildan MZET 400/ 20 zemsnaryadlari ishlab chiqarish o‘zlashtirildi. Rossiyadagi ekskavator korxonalari bilan hamkorlik yo‘lga qo‘yilgan. 1997-2001 yillarda eng yangi texnologiyalar asosida unumdorligi yuqori qishloq ho‘jaligi mashinalari ishlab chiqaradigan qo‘shma korxonalar tashkil etildi. AQSh ning «Keys korporeyshn» kompaniyasi bilan hamkorlikda «O‘zKeysmash» (1997; paxta terish mashinalari, chigit seyalkalari, ekskavatorlar), «O‘z-Keystraktor» (1997; traktorlar, pluglar), «O‘z-Keysservis» (1998; qishloq ho‘jaligi texnikasiga servis xizmatlari), «Agrixim» (1998; purkagichlar, changitgichlar), «O‘z-Rosdizel» (2001; dvigatellar, ehtiyot qismlar), «Favvora» (1997; suv nasoslari) qo‘shma korxonalari faoliyat qo‘rsatadi. Tarmoqda «Texnolog» (1959), «Agromash Bosh ixtisoslashtirilgan konstuktorlik byurosi» («BMKBAgromash») aksiyadorlik jamiyatlarida ilmiy texnika mahsulotlari, texnikaning tajriba namunalari yaratiladi. «O‘zqishloqxo‘jalikmashxolding» kompaniyasi tarkibiga kiradigan «O‘zpaxtamash» aksiyadorlik jamiyatida (sobiq Toshkent mashinasozlik zavodi, 1947 yilda jamlangan. Tarmokdagi yirik korxonalardan biri Andijondagi «Tojmetall» aksiyadorlik jamiyatidir. Asosiy mahsulotlari — paxta tayyorlash punktlari, paxta tozalash zavodlari uchun texnologik qurilmalar (paxtani tayyorlash, quritish, tozalash, saklashda qo‘llaniladigan mashinalar va mexanizmlar), arrali va jo‘vali (valikli) jin mashinalari, linterlar, tola tozalagichlar, chigit saralash va tozalash mashinalari, transportyorlar, paxta g‘aram buzgichlari, paxta uzatkichlar, tunnel ochish mashinalari, paxta g‘aramlarini shamollatish va chang tutish mashinalari, shuningdek, kanopni qayta ishlash mashina va qurilmalari (jami 50 nomdan ortiq). Tarmoqdagi bosh korxona — Toshkent mashinasozlik zavodi 1947 yilda ishga tushirilgan. 3avod 1951 yildan paxta tozalash sanoati uchun texnologik uskuna-jihozlar va ehtiyot qismlar ishlab chiqarishga ixtisoslashtirildi («Toshpaxtamash-2»). 1957 yilda «O‘zbekpaxtamash» nomini oldi, 1968-yilga kelib zavod negizida «Soyuzxlopkomash» birlashmasi tashkil etildi. 1953-yilda Toshkent davlat maxsus paxta tozalash uskunalari konstuktorlik byurosi (2003 yildan Toshkent «Paxtajin KB» aksiyadorlik jamiyati) tashkil etildi. 1975-78 yillarda paxtani qayta ishlash bo‘yicha potok liniyalari ishlab chiqarildi va paxta tozalash sanoatida joriy qilindi. «Mexnat» paxta tozalagichi, «Zafar» va «Paxtakor» tola tozalagichlari, «G‘ayrat» arrali tola ajratish (jin) mashinalari Plovdiv, Zagreb, Moskva, Qohira, Saloniki, Tehron xalqaro ko‘rgazmalarida namoyish etilgan va oltin, kumush medallar sovrindori bo‘lgan. O‘zbekistonda mashinasozlik sanoatining muhim tarmog‘i hisoblangan avtomobilsozlik-avtomobillar, avtomobillarga ehtiyot qismlar, turli jihozlar va boshqa asboblar ishlab chiqarish respublika mustaqillikka erishganidan keyin shakllana boshladi. 1990 yillarga qadar respublikada avtomobilsozlik sanoati yo‘q edi. O‘zbekistondagi bir necha avtomobil ta‘mirlash zavodlari (Toshkent avtota‘mirlash zavodi 1939 yilda ishga tushirilgan). Yengil mashinalarga texnika xizmati ko‘rsatadigan «O‘zavtotexxlzmat». «O‘zavto-VAZ-xizmat» ishlab chiqarish birlashmalari korxonalar, tashkilotlar va aholining avtomobillariga texnika xizmati kursatib kelgan. 1994 yil martda O‘zbekiston avtomobilsozlik korxonalari uyushmasi («O‘zavtomash» uyushmasi) tashkil etildi (2003 yil dekabrdan aksiyadorlik kompaniyasi). Avtomobilsozlik sanoati sohasida ishlab turgan va yangi qurilayotgan zavodlar negizida avtomobil industriyasini barpo etish, yengil va yuk avtomobillari, avtobuslar, trolleybuslar hamda ularga ehtiyot qismlar ishlab chiqarish, servis xizmatini yo‘lga qo‘yish, respublika xalq xo‘jaligining avtotransport texnikasiga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirish, avtomobil sanoatining raqobatbardosh mahsulotlari bilanjahon bozoriga chiqish vazifalari hal etiddi. Ishga tushirilgan korxonalarda ishlab chiqarish siklini shakllantirish dastlab avtomobillari yetkazib berilgan qism va agregatlarni yig‘ishdan ularni shu korxonalarda tayyorlash va yigash sikliga bosqichma-bosqich to‘liq o‘tish yo‘li bilan olib borildi. 1992 yil Janubiy Koreyaning DEU korporasiyasi bilan Asaka paxta tashiydigan tirkamalar zavodi negizida yengil avtomobillar ishlab chiqaradigan «O‘zavod-DEUavto», 1995 yilda Turkiyaning «Koch xolding» kompaniyasi bilan Samarqand shahrida 35-45 o‘rinli o‘rta hajmli avtobuslar, turli maqsadlardagi yuk avtomobillari ishlab chiqaradigan «SamKochavto» qo‘shma korxonalar barpo etildi. 1994 yildan qurila boshlagan «O‘zavod-DEUavto» qo‘shma korxona avtomobil zavodining rasmiy ochilishi va halqaro taqdimoti 1996 yil 19 iyulda o‘tkazildi. 1996 yil 25 martdan «Damas» miniavtobuslari, iyul oyidan o‘ta kichik klassli «Tiko» yengil avtomobillari, iyul oyidan «Neksiya», 2001 yildan «Matiz», 2003 yildan «Lasetti» rusumli yengil avtomobillar ishlab chiqarila boshladi. Korxonaning to‘liq loyiha quvvati bir yilda 200 ming dona turli model va markadagi avtomobillar. Korxona ishga tushganidan beri 2010 yil 1 yanvarga «SamKochavto» qo‘shma korxonasida o‘rta hajmli avtobuslar va yuk mashinalari ishlab chiqariladi. Korxona 1999 yil mart oyida ishga tushirilgan. Korxonada yiliga 4000 dona avtobus va 1000 dona yuk avtomobillari ishlab chiqaradigan quvvatlar yaratilgan. Radioelektronika, elektrotexnika mashinasozlikning muhim tarmog‘i bo‘lib, u 1941-45 yillarda shakllandi. Jumladan, Toshkent kabel zavodi (hozir «O‘zkabel» davlat aksiyadorlik jamiyati) 1942 yildan aloqa dala simlari ishlab chiqara boshladi. Toshkent radiolampa zavodi (hozir «Foton» aksiyadorlik jamiyati bosh korxonasi — Elektron texnika zavodi) 1942 yildan generatorlar, qabul qiluvchi va kuchaytiruvchi radiolampalar ishlab chiqardi. Chirchiq transformator zavodi 1942 yilda ishga tushirildi. O‘rta Osiyodagi eng yirik Toshkent elektrotexnika zavodi («O‘zelektrapparat» aksiyadorlik jamiyati) 1941 yil oxiridan maxsulot bera boshladi. Toshkentda 1948 yil ishga tushirilgan «Mikond» zavodi («Oniks» aksiyadorlik jamiyati) radiodetallar, elektrotexnika sanoati uchun shisha izolyatorlar ishlab chiqardi. 1955 yildan elektrotexnika sanoati respublikada mashinasozlik sanoatining yetakchi tarmog‘i tarzida shakllandi. 1970 yillar oxiriga kelib respublikada 10 dan ortiq elektrotexnika zavodlari ishladi. 1982 yil EHM ishlab chiqaradigan «Algoritm» zavodiga asos solindi (1996 yildan aksiyadorlik jamiyati). 1986 yilda EHM uchun mikroelektronika elementlari, mikrosxemalar, masofadan turib boshqarish sistemalari va boshqalar ishlab chiqaradigan «Zenit» zavodi (Toshkent shahri) ishga tushiriddi. 1990 yil Oktyabrda respublikadagi radioelektronika, elektrotexnika sanoati sohasidagi ilmiy ishlab chiqarish, ishlab chiqarish korxonalari va tashkilotlarini birlashtirgan «Radioelektrontexasbob» respublika davlat konserni tashkil etdi. 1994 yil yanvarda konsern O‘zbekiston radioelektronika, elektrotexnika va asbobsozlik sanoati korxonalari uyushmasi («O‘zeltexsanoat») ga aylantariddi. Uyushma tarkibida 31 dan ortiq korxona va tashkilotlar (46 mingdan ortiq ishchixizmatchi), jumladan «O‘zkabel» qo‘shma korxona aksiyadorlik jamiyati, «Foton», «O‘zelektrapparat», «Andijon elektrodvigatel» (1961), «Oniks» (Toshkent), «Algoritm» aksiyadorlik jamiyatlari, Chirchiqdagi «Transformator» va boshqa yirik korxonalar bor1. «Doyche Kabel‘ AG Toshkent» (Toshkentdagi «Elektrosignal» ilmiy ishlab chiqarish birlashmasi negizida 1998 yilda tashkil etilgan) maxsus maqsadlardagi kabel va o‘tkazgich simlar ishlab chiqaradi. «Motorola» kompaniyasi bilan hamkorlikdagi «UMT-radio» (teleradio kommunikasiya vositalari, sanoat va aerokosmik industriya uchun jihozlar ishlab chiqaradi, 1999 yilda tashkil etilgan), «Spektr» (O‘zbekiston Rossiya qo‘shma korxonasi; eksportga mo‘ljallangan va import o‘rnini bosuvchi kabel mahsulotlari, 1991) qo‘shma korxonalarida eng zamonaviy eksportbop mahsulotlar ishlab chiqariladi. Uyushma tarkibida Toshkent mikroelektronika i. t. inti, «Foton» tajriba konstruktorlik byurosi, «Kvark» ilmiy ishlab chiqarish majmuida i. t. va tajriba konstruktorlik ishlari olib boriladi. Respublika elektrotexnika, radioelektronika korxonalarida elektron komponentlar (to‘g‘rilovchi ustunlar, diodlar, dala t-ranzistorlari, rezistorlar, kondensatorlar), mikroelektron tuzilmalar (integral mikrosxemalar), elektret mikrofonlar, kuchlanish kuchaytirgichlari, oq-qora va rangli televizorlar uchun SPLITT-ransformatorlar, kichik voltli asboblar, turli maqsadlarga mo‘ljallangan kabel mahsulotlari va simlar, o‘zgaruvchan tok elektrodvigatellari, transformatorlar, payvandlash mashinalari, elektr akkumulyatorlari, rangli televizorlar, pleyerlar, radiopriyomniklar, elektr o‘lchagichlari, tabiiy gaz o‘lchagichlari, billur idishlar va qandillar, keramika buyumlari va boshqa mahsulotlar ishlab chiqariladi. Tarmoqda ishlab chiqarilgan 100 dan ortiq nomdagi mahsulotlarning 80%, elektronika mahsulotlarining 90-95% Rossiya, Ukraina, Belorussiya, Qozog‘iston va boshqa mamlakatlarga chiqariladi. Asbobsozlik sanoati sohasida mashinasozlik uchun qirquv va o‘lchov asboblari, slesarlik sozlash asboblari hamda moslamalari O‘zbekiston radioelektronika, elektrotexnika va asbobsozlik sanoati korxonalari uyushmasi («O‘zeltexsanoat») tarkibidagi korxonalarda ishlab chiqariladi. Tarmoq mahsulotlari chet ellarga eksport qilinadi. Shuningdek, mashinasozlik sanoatining yirik korxonalarida maxsus asbobsozlik sexlari mavjud. Kimyo va neft mashinasozligida eng yirik korxona O‘zbekiston kimyo mashinasozligi zavodi («O‘zbekkimyomash») 1941 yil Chirchiq shahrida qurilgan. 1941-45 yillarda front uchun mahsulot chiqarilgan. Urushdan keyingi yillarda zavodda kimyo, mikrobiologiya, sellyulozaqog‘oz va boshqalar tarmoklar uchun jihozuskunalar ishlab chiqarish o‘zlashtirildi, 1966 yildan zavod, asosan, kimyo mashinasozligiga ixtisoslashdi. 70-yillarning boshlarida zavodda quvur yig‘ish, ammiak, ammiak selit-rasi va boshqalar o‘g‘itlar ishlab chiqarish uchun kuchli kompleks texnologik liniyalar ishlab chiqarish o‘zlashtirildi. «O‘zbekneftgazxolding» mitliy xolding kompaniyasi tarkibiga kiradigan «O‘zneftgazmash» kompaniyasyua (Chirchiq shahri) neftgaz va gazkimyo tarmoklari uchun mashinasozlik mahsulotlari nshlab chiqariladi. «Toshkent kompressor zavodi» aksiyadorlik jamiyati tarmoqdagi yirik korxonalardan biri. 3avod 1941 yil barpo qilingan. Kimyo va boshqalar sanoat tarmoqlarida ishlatiladigan kuchma kompressor stansiyalarining turli modellarini, moy va havo filtrlari, ehtiyot qismlar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Namangan «Mexmash» aksiyadorlik jamiyatida nostandart qurilmalar, maxsus texnologik uskunalar, neft va gaz quduqlari uchun sanoat armaturalari, po‘lat, titan qopqoklar, zanglamas surma qopqoklar ishlab chiqariladi. Korxona 1974 yilda «Namangan mexanizasiya va avtomatlashtirish vositalari mashinasozlik zavodi» nomi bilanishga tushirilgan. Samolyotsozlik respublika mashinasozlikning muhim tarmog‘i bo‘lib, 1941 yili Toshkent shahrida korxona barpo etildi. Urush davrida jangovar samolyotlar ishlab chiqarilgan. Keyingi yillarda IL-14, 1958 yildan transport samolyotlari, 1966 yildan AN-22 samolyotlari tayyorlangan. 70-yillar boshlaridan turli modifikasiyadagi IL-76 transport samolyotlari ishlab chiqariladi. 90-yillarda ham uning asosiy mahsuloti IL-76 MF transport samolyotlari bo‘ldi. 1992 yildan mahalliy havo yo‘llarida qatnashga mo‘ljallangan 64 o‘rinli yangi IL-114 samolyotlarini ishlab chiqarish o‘zlashtirildi. 3-dda AN-70, «Mariya», «Ruslan» samolyotlari qanotlari va boshqa qismlari tayyorlangan. 1972 yildan birlashmaga aylantirildi (Andijon va Farg‘onadagi mexanika zavodlari bilan birga). 1996 yil may oyidan ochiq turdagi «V. P. Chkalov nomidagi Toshkent aviasiya ishlab chiqarish birlashmasi» davlat aksiyadorlik jamiyati. Qurilish va yo‘l mashinasozligi tarmog‘ining korxonasi 1932 yili «O‘zbekgidrostroy» tresti tomonidan irrigasiya mashina va mexanizmlari ta‘mirlanadigan «Irmash» zavodi tashkil etish bilan boshlandi. 1935 yildan u O‘rta Osiyo ekskavator remonti zavodiga aylantirildi. 1946 yildan Toshkent ekskavator zavodi o‘sha yildan ekskavatorlar ishlab chiqara boshladi. 1954 yildan turli markadagi ekskavatorlar ishlab chiqarish o‘zlashtirildi. Tarmokdagi yirik korxonalardan biri «Pod‘yomnik» (Toshkent shahri) birlashmasi (1976). Birlashmaning bosh korxonasi «Pod‘yomnik» zavodida urushdan keyingi yillarda ko‘tarma transport jihozlari ishlab chiqarish o‘zlashtirildi. 1963 yildan zavod tamoman qayta jihozlangan. Ko‘prik elektr kranlari, maxsus greyferli, magnit greyferli, magnitli, ko‘p tirgakli osma kranlar, to‘rt oyoqli kranlar ishlab chiqaradi. 1956 yilda Andijon mashinasozlik zavodi («Andijonirmash») ishga tushirildi, asosan yer tekislaydigan mashinalar, yuklagichlarning osma jihozlari, gidrosilindrlar, manipulyatorlar, vibropresslar va boshqalar irrigasiya texnikasi ishlab chiqaradi. «O‘zqishloqxo‘jalikmashxolding» xolding kompaniyasi tarkibiga kiradigan «Intermash» (1942) korxonasida meliorativ mashinalar, «O‘z-Keysmash» (1997) qo‘shma korxonasida ekskavatorlar ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilgan. Kommunal xo‘jaligi mashinasozligi. Bu sanoat tarmog‘ida «Samarqand liftsozlik zavodi» (1969) aksiyadorlik jamiyati ish olib boradi. «O‘zeltexsanoat» uyushmasi tarkibiga kiradi. 3dda respublika xalq xo‘jaligining turli sohalarida ishlatiladigan passajir va yuk liftlari, xalq iste‘moli tovarlari ishlab chiqariladi. 1990 yildan zavod negizida Rossiya va O‘zbekiston qo‘shma korxonasi- «Vostoklift» («Sharklift») tashkil etildi. 2006 yilda Germaniyaning «Knauf» kompaniyasi korxonaning 75% aksiyalarini sotib oldi. Korxona rekonstruksiyasi uchun 27 mln. AQSh dollari mikdorida investisiyalar kiritildi va uning yillik quvvati yiliga turli rusumdagi 2000 donadan ortiq lift va 120 ming t kir yuvish vositalari ishlab chiqarishga yetkazildi. Madaniy-maishiy-ruzgor texnikasi mashinasozligi tarmog‘ida Samarqand shahridagi «Sino» aksiyadorlik jamiyati xolodilniklar zavodi 1973 yilda ishga tushirilgan. Korxonada maishiy muzlatgichlar, sovitkichlar, kondisionerlar ishlab chiqariladi. 1974 yildan «Samarqand» ro‘zg‘or sovitkichlari ishlab chiqargan. 1991 yildan «Sino» rusumli ro‘zg‘or sovitkichlarini ishlab chiqarishni boshladi. 1995 yildan zavod Germaniyaning «Foron» firmasi bilan hamkorlikda turli sovitkichlar, kir yuvish mashinalari, kondisionerlar ishlab chiqarishni o‘zlashtirdi. Samarqand kinoapparatlar zavodida («Kinap» aksiyadorlik jamiyati) turli markali kinoapparatlar, elektr kuch asboblari, universal kino va teatr ovoz texnika apparatlari, stadion va sport inshootlari uchun elektr tablolar, tibbiyot jihozlari va boshqalar ishlab chiqariladi.1 Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 27 aprelda qabul qilingan qaroriga binoan tashkil etilgan Toshkentdagi Turin politexnika universitetida yoshlar mashinasozlik texnologiyalari, avtomobilsozlik, sanoat va xo‘jalik qurilishi, arxitektura va sanoat dizayni, sanoatda axborot-kommunikasiya texnologiyalari va avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi, energetika fakultetlarida tahsil olmoqda. Shulardan ko‘rinib turibdiki, avtomobilsozlik mamlakatimizning iqtisodiy salohiyatini yuksaltirish, sanoatning yuqori texnologiyali boshqa tarmoqlarini rivojlantirishga ham xizmat qilayotgani ko‘rinib turibdi.



II BOB
Mashinasozlik sanoati -xalq xoʻjaligi uchun mehnat qurollari, shuningdek, isteʼmol buyumlari va mudofaa ahamiyatiga ega boʻlgan mahsulotlar ishlab chiqaruvchi ogʻir sanoat sohalari majmui. Mashinasozlik sanoati butun xalqxoʻjaligini texnika bilan taʼminlashda moddiy asos hisoblanadi, ijtimoiy mehnat unumdorligi, texnika progressi, xalqning moddiy farovonligi va mamlakatning mudofaa quvvati Mashinasozlik sanoatining taraqqiyot darajasiga bogʻliq. Mashinasozlik sanoatining asosiy vazifasi xalq xoʻjaligining hamma sohalarini yuqori unum bilan ishlaydigan mashina va asbob-uskunalar bilan taʼminlashdir. Bu soha oʻz navbatida, mashinasozlik va metallga ishlov berish, metall buyumlar, metall konstruksiyalar ishlab chiqarish hamda mashina va asbob-uskunalarni tuzatish tarmoqlarining tarkibiy qismini tashkil etadi. Mashinasozlik sanoatiga energetika mashinasozligi, elektrotexnika, stanoksozlik va as-bobsozlik, traktorsozlik va q. h. mashinasozligi kabi yirik tarmoqlar kiradi.
Avtomobilsozlik. 
Bu tarmoq bizda asosan mustaqillikka erishganimizdan keyin, shakllana boshladi. 
"Uzavtomash" uyushmasi 1994 yilda tuzilib hozir uning sharoitda 18ta korxona va 
tashkilot faoliyat ko’rsatmoqda. 1992 yilda "UzDEU" avto qo’shma korxonasi 1993 yil 
"avtoehtiyotqism" ilmiy ishlab chiqarish birlashmasi ish boshladi. Samarqandda "Sam 
Koch-avto" ishga tushdi va yangi "UzavtoVAZ agregat" korxonalarida "LİAZ" (Rossiya) 
ishlab chiqarish birlashmasi bilan hamkorlikda avtobus va trolleybuslar ishlab chiqarish 
mo’ljallanmoqda. 1997 yilda O’zbekistonda 65 ming dona engil avtomobil ishlab 
chiqarildi. 

Qishloq xo’jaligi mashinasozligi. 

Tarmoqda 20% mashinasozlikning mahsulotini ishlab chiqariladi. Sobiq İttifoq 
respublikalari uchun g’o’za seyalkalari paxta terish mashimnalari, paxtachilikka 
moslashtirilgan chopiq traktorlarining asosiy qismi 1990 yillar boshigacha O’zbekistonda 
ishlab chiqarilgan.
Hozir mamlakatimizda juda ko’plab qishloq xo’jaligi uchun mashina va ehtiyot 
qismlar ishlab chiqaruvchi quyidagi korxonalar faoliyat ko’rsatmoqda: TTZ, 
Toshqishloqmash, Agregat zavodi, "Uzitalmator", Chirchiq qishloq xo’jalikmash, 
Bog’dorchilik mashinasozligi zavodi, "O’zqishloqloqxo’jalikxolding" kompaniyasi bilan 
birgalikda 7 ta qo’shma korxona . 
To’qimachilik mashinasozligi. 
Mahsulotlari "O’zbekto’qimachilikmash" birlashmasida ishlab chiqariladi. Birlashma 
tarkibida "ToshTo’qimachimash", "Qo’qonTo’qimachimash" Gagarin kukun 
mahsulotlari zavodi (Jizzax). Toshkent maxsus to’qimachiligi Konstruktorlik byurosi 
ishlab turibdi. 
Radioelektronika, elektrotexnika sanoati. 
Tarmoq asosan urush yilarida shakllana boshladi. Kabel zavodi "Faton" (lampa, 
generatorlar, radiolampalar) Chirchiq transformator zavodi mahsulot berdi. Urushdan 
keyin "Mikont" (radiodetallar, shisha izolyatorlar) ishga tushdi. 1982 yil Algoritm 
(EHMlar) ishga tushdi. Undan keyin "Zenit", so’ngra bu zavodda qo’shma korxona 
(Jan.Koreyaning "Goldstar" firmasi bilan videomagnitafon va videopleyerlar, Xitoyning 
Sintsiyan radio zavodi bilan hamkorlikda rangli telivizorlar ishlab chiqarila boshladi. 
Tarmoq korxonalarida ishlab chiqarilgan mahsulotning 80-90% eksport qilinadi va 
20dan ortiq boshqa mamlakatlar (Jan.Koreya, AQSh, Turkiya, Rossiya, Singapur) 
firmalari bilan qo’shma korxonalar barpo etilagan. 
Samolyotsozlik. 
O’zbekistonda urush yillari jangovor samolyotlar ishlab chiqarilgan Toshkent 
aviayiya zavodi 1941 yilda barpo etilagn, zavodda İL-14, AN-22, İL-76, İl-114 
samalyotlari ishlab chiqariladi. 1996 yildan "Toshkent aviatsiya ishlab chiqarish 
birlashmasi" davlat AJ deb ataladi.
Resoublikamizning zamonaviy mashinasozlik sanoati malum ilmiy-texnikaviy quvvatlar bilan ifodalanadi. Hozirgi kunda 14 davlat konstruktorlik va loyixalash-texnolagik byuro’larida paxtachilik va paxta tozalash sanoati bog;dorchilik pillachilik irrigatsiya va xalq xo’jaligining boshqa tarmoqlarini mehanizatsiyalashtrish uchun yangi mashinalar, asboblar apparatlar ishlab chiqarrish ustida ish olib bormoqdalar
Yana shuni ta’kidlash joizki mashinasozlikni rivojlanishi O’zbekiston uchun katta ijtimoiy ahamiyatga ega.
Malumki aksariyat mashinasozlik tarmoqlari juda sermehnat bo’lib, O’zbekiston singari mehnat resurslari tez ko’payayotgan davlatlarda aholini band bo’lishida muhim o’rin tutadi. Ayniqsa radiotexnika mahsulotlari ishlab chiqarishda, kopyuterlar, televizorlar ishlab chiqarish, electron hisoblash mashinalari va boshqalar shukar jumlasiMashinasozlik sanoati tarmoqlarini joylashish xususiyatlari . Mashinasozlik sanoati korxonalari ko'p mehnat , ko'p material , ko'p elektr energiya , ko'p fond talab qiluvchi xususiyatlariga ko'ra joylashadi . Undan tashqari O'zbekistonda mashinasozlik sanoatining rivojlanishi , Joylanishi , tarkibining o'zgarishida urush davri va urushdan keyingi davr o'ziga hos bir bosqich bo'lib qoldi. Chunki II Jaxon urushi davrida mamlakatimiz mashinasozligining rivojlanish sur'atlari va darajasi hamda ixtisosi butunlay o'zgaradi . Urush yillarida sobiq Ittifoqning g'arbiy rayonlaridagi qator mashinasozlik zavodlari evakuatsiya qilinib O'zbekiston hududida joylashtirildi . Keltirilgan asosan yuqori malakali mehnat resurslari toplangan va boshqa xil sanoat tarmoqlari joylashgan yirik shaharlarga joylashtirildi . Toshkent , Salamand , Andijo Ular asosan Toshkent , Samarqand , Andijon , Buxoro va boshqa shunga o'xshash keltirilgan korxonalami tezlik bilan korib yuborish uchun qulay imkoniyatlarga ega bo'lgan shaharlarlarda to'plandi dandir.
Taxlillardan shu narsa ma'lumki traktorsozlik , qishloq xo'jalik mashinasozligi , to'qimachilik mashinasozligi , kimyo mashinasozligi tarmoqlari tayyorlov , qayta ishlov va yigiruv sehlari mavjud bo'lgan tulik siklli universal kompleks korxonalarda ishlab chiqariladi . Ishlab chiqarishni tashkil qiladi.
Taxlillardan shu narsa ma'lumki traktorsozlik , qishloq xo'jalik mashinasozligi , to'qimachilik mashinasozligi , kimyo mashinasozligi tarmoqlari tayyorlov , qayta ishlov va yigiruv sehlari mavjud bo'lgan tulik siklli universal kompleks korxonalarda ishlab chiqariladi .
Mashinasozlik tarmoqlarining hududiy joylashishi . Respublikamiz iqtisodiy rayonlarini mashinasozlik sanoati korxonalari bilan ta'minlanganligi , rivojlanish darajasi , joylashish xususiyatlariga ko'ra 3 guruhga bo'lamiz . tashish xususiyatlariga Birinchi guruhga Toshkent iqtisodiy rayoni kiradi . Bu iqtisodiy rayon mashinasozlik sanoatining yuqori darajada rivojlanganligi va ko'p tarmoqliligi bilan xarakterlanadi . Bu yerda mashinasozlik sanoatining 20 dan ortiq tarmog'i to'plangan bo'lib , ularda butun respublikada ishlab chiqarilgan mashinasozlik mahsulotining 82 % i ishlab chiqariladi . Qolaversa mashinasozlikda ishlab chiqarilayotgan mahsulotning 68 % 1 ixtisoslashgan mashinasozlik tarmoqlari hissasiga to'g'ri keladi . Bu iqtisodiy rayonda mashinasozlik sanoatini rivojlantirish uchun ilmiy - tadqiqot va ilmiy tehnik baza yetarli bo'lishi bilan bir qatorda , yuqori malakali kadrlar ham to'plangandir . Asosiy mashinasozlik korxonalari ko'p mehnat talabllligi hamda yetarli darajada yuqori madaniyatli ishlab chiqarishlilik bilan xarakterlanadi . Toshkent iqtisodiy rayonini chegaralovchi asosiy omil atrof muhimi muhofaza qilish va tabiatdan oqilona foydalanish omilidir . Xususan bu narsani Toshkentda sanoat korxonalari qurilishini izchillik bilan tartibga solib turilishi bilan tushuntirish mumkin .
Hozircha Toshkentda mashinasozlik ishlab chiqarishi yuqori darajada konsentratsiyalashgan bo'lib , bular hissasiga mashinasozlik mahsulotining 70 % dan ortiqrogi to'g'ri keladi . salgan bolib , bular hissasiga mash Bu o'z navbatida respublika hududidagi tengsizlikni chuqurlashtiradi va shu bilan birga barcha ushbu regionda mashinasozlik tarmoqlarini rivojlantirish sur'ati va mashtabi bilan bog'liq holdagi qator muammolarni keltirib chiqaradi . Ikkinchi guruhga Farg'ona , Samarqand , Qashqadaryo iqtisodiy rayonlari kiradi . Bularga respublika mashinasozlik ishlab chiqarishning 5 % dan 12 % gacha bolgan qismi to'g'ri keladi . Bu guruhda eng rivojlangan mashinasozlik tarmoqlari ko'tarma transport mashinasozligi , elektrotehnika sanoati , yengil va oziq - ovqat sanoati uchun mashinalar ishlab chiqarish hisoblanadi . Bu tarmoqlar hissasiga umumrespublika mahsulot ishlab chiqarishning 20 % to'g'ri keladi . Ammo bu rayonlarda ixtisoslashgan tarmoqlarning hammas ! umumrespublika mashinasozlik mahsulotlari ishlab chiqarishning atiga 1 % nil tashkil etadi . Bu guruhga kiruvchi iqtisodiy rayonlarda mashinasozlik sanoatini rivojlanish xususiyatlarini baholar ekanmiz ular orasidagi muhim farqlarni koramiz . Agar Farg'ona iqtisodiy rayoni uchun kelajakda mavjud mashinasozlik korxonalarida ishlab chiqarishni Intensivlashtirish , ixtisosligini chuqurlashtirish asosiy yo'l bo'lsa , Samarqand , Qashqadaryo iqtisodiy rayonlari uchun esa yangi mashinasozlik tarmoqlarini shakllantirish , tashkil etish maqsadga muvofiqdir . Xususan Qashqadaryoda hozirgi vaqtda elektrotehnika sanoati nixoyatda kuchsiz rivojlangan . Samarqand viloyatida yetarli ixtisoslashgan mashinasozlik tarmoqlari ko'tarma transport va asbobsozlik hisoblanadi , dastgox sozlik asbobsozlik , yo'l qurilish mashinasozligi , elektrotehnika esa deyarli rivojlanmagan .
Bu yerda mashinasozlik korxonalarini joylash - tirishning eng muhim xal qiluvchi omill mehnat resurslari bilan ta'minlanganlik va aholl zichligi . Bu rayonlarda ko'p mehnat talab qiluvchi mashinasozlik tarmoqlarini joylashtirish va rivojlantirish nafaqat iqtisodiy balki juda katta ijtimoiy ahamiyatga ega .. Uchinchi guruhga Buxoro - Navoiy , Quyi Amudaryo va Surxondaryo iqtisodiy rayonlari kiradi . Ularning xarakterli xususiyati shundaki , ularda mashinasozlik tarmoqlari nixoyatda kuchsiz rivojlangan , respublika mashinasozlik mahsulotlari ishlab chiqarish xajmining 0,1-0,5 % ini ishlab chiqaradi . Bu yerda kimyo va nefikimyo mashinasozligi , dastgoxsozlik , traktor sozlik va qishloq xo'jalik mashinasozligi kabi tarmoqlarni ajratishimiz mumkin . Bu guruh iqtisodiy rayonlar o'zlaridagi mavjud o'rta va kichik shaharlar hamda mehnat resurslari rezervlari hisobiga mashinasozlik tarmoqlarini tezlik bilan rivojlantirishlari mumkin . Hozirgi vaqtgacha respublikamizda dehqonchilik sanoat majmuini rivojlantirish mashinasozlik tarmoqlarini rivojlantirishga , uning tarmoqlarini shakllantirishiga bevosita ta'sir etib keladi , kelajakda ham bu holat o'z kuchini saqlab koladi . O'zbekistonda mashinasozlik tarmoqlarini hududiy joylashishi shakllanishi va rivojlanishida 1975-1999 yillarda ma'lum o'zgarishlar bo'ldiki , buni avval mashinasozlik korxonalari bo'lmagan onalari bo'lmagan viloyatlarda mashinasozlik tarmoqlarini shakllanishida qurishimiz mumkin . Xususan , Qoraqalpog'iston respublikasida , Qashqadaryo , Navoly , Surxondaryo , Xorazm viloyatlarida qator mashinasozlik tarmoqlari vujudga keltirildi . Agar 1975 yilda bu viloyatlarda mashinasozlik tarmoqlari bo'lmagan bo'lsa 1999 yilda mos ravishda 0,05 % , 0,5 % , 0,2 % va 0,1 % larni tashkil etadi . Mashinasozlik sanoatini hududiy tashkil etish va uning samaradorligini oshirish xalq xo'jaligining ushbu tarmoq mahsulotlariga bo'lgan talabini qondirishning eng muhim yo'llaridan biridir . Shu munosabat bilan hozirgi vaqtda mashinasozlik sanoati oldidagi eng muhim vazifalardan biri Samarqand , Qashqadaryo , Buxoro - Navoly , Quyi Amudaryo , Surxondaryo iqtisodiy rayonlarida yangi mashinasozlik tarmoqlarini shakllantirish va takomillashtirish hamda chorvachilik , vinochilik , bog'darchilik , sabzavotchilik uchun mashinasozlik mahsulotlari ishlab chiqarishdan iborat . Bu ishlarni amalga oshirish sanab o'tilgan iqtisodiy rayonlarda mehnat resurslaridan oqilona foydalanish hamda maxalliy aholidan malakali mehnat resurslarini shakllantirish muammolarini Bozor iqtisodiyotiga o'tish sharoitida mashinasozlik sanoatini rivojlantirish muammolari va istiqbollari . O'zbekistonning mustaqilligi sharoitida qolaversa bozor iqtisodiyotiga o'tish davrida xalq xo'jaligining barcha jabxalarida vujudga kelgani singari mashinasozlik sanoati soxasida ham ma'lum imkoniyatlar yuzaga kelishi bilan bir qatorda bir qancha muammolar ham vujudga kelmoqda . Sobiq Ittifoq davrida respublikamizda tashkil etilgan qatorqilar edi .
mashinasozlik zavodlari sobiq " qardosh " respublikalardagi zavod va korxonalar bilan chambarchas bog'langan edi . Zavodlarimiz uchun zarur bo'lgan xom ashyo resurslari asosan o'sha respublikalardagi zavodlardan yoki xom ashyo bazalaridan keltirilar edi . Sobiq Ittifoqning tarqab ketishi , respublikalararo iqtisodiy aloqalaming keskin ravishda uzilib qolishi natijasida respublikamizdagi ayrim mashinasozlik zavodlarida ahvol tang holatga kelib qoldi . Masalan , Andijon shahridagi " Nitron " , Elapparat " , " Kommunar . Asaka shahridagi " Lampa " ishlab chiqarish zavodi , Marhamatdagi " Elektroapparat " zavodi va hokazolar . Bu korxonalarda ishlab chiqarish 50 % atrofida qisqargan , ayrimlari deyarli yopilish arafasida turibdi . Undan tashqari Ozbekiston mashinasozligida hozirgi davrda ham sobiq SSSR doirasidagi barcha qondiruvchi tarmoqlar salmoqli qismini tashkil etadi . da paxtachilik Ozbekiston hozirgi vaqtda paxtachilik uchun mashinalar ishlab chiqaradigan va shu tarmoqni mashina va asbob uskunalar bilan ta'minlaydilan respublika bo'lib qolmoqda . Mashinasozlik kompleksida ishlab chiqarilgan tovar mahsulotlarining 1/5 qismi traktorsozlik va qishloq xo'jalik mashinasozligi hissasiga to'g'ri keladi , hamda barcha ishlovchilaming 18 % i shu sohada mehnat qiladi . Tarmoqda mahsulot ishlab chiqarish xajmi 1996 yilda 1980 yilga nisbatan 28 % ga o'sgan edi . Bundan keyin ham bu o'sish davom etadi . Bu borada ARAFV AQSHning " Keys " kompaniyasi bilan hamkorlik qilish yaxshi samara bermoqda . Respublikamiz mashinasozlik korxonalarining ish faoliyatini , uning mashina , asbob uskunalar bilan ta'minlash darajasini tahlil qilish natijasida shunday ahvol ko`zga tashlanadiki , keyingi 10 yil ichida , ya'ni 1988-1998 yillar davomida asosiy ishlab chiqarish fondlari 2,1 barobar ko'paygan . Bu bir tomondan yomon emas . Ammo asosiy fondlarning juda ko'p qismi Jismoniy va ma'naviy Jihatlardan eskirgan , chidamliligi va ishonchliligi jihatidang fan - tehnika taraqqiyotining hozirgi zamon talablariga javob bera olmaydi . Tarmoq ixtiyoridagi Ishlab chiqarish , moddiy va mehnat resurslarining xaddan tashqari oshiqligi , ulardan samarali foydalanishdagi kamchiliklar va hal qilinishi kerak bo'lgan
Muammolarning juda ko'pligi o'rtasida ziddiyatlar borligi ko'zga tashlanadi . Yetishtirayotgan mahsuloming xajmi va sifati xalq xo'jaligi talabini to'la qondirmayapti . Jumxuriyatimizdagi mashinasozlik korxonalarining imkoniyatlarini hisobga olgan holda sanoati rivojlangan davlatlar tajribasidan foydalanish mumkin . Hozircha bizda to'laqonli ishlab chiqarish vositalari bozori vujudga kelgani yo'q . sababli AQSH , Yaponiya , Germaniya kabi davlatlarda qo'llaniladigan lizing to'rini bizda qo'llash mumkin . Buning uchun bizning korxonalarimizda bo'lgan , qayta ishlatilmayotgan asbob - uskunalar , dastgoxlar , mashinalar va mehanizmlar yetarli . Ular orasida chetdan keltirilganlari ham bor . Lizing ijaraning bir ko'rinishi bo'lib , mashina , asbob uskunalar , transport vositalarini foydalanishga topshirish bilan bog'langan munosabatlar shaklidir . Undan foydalanish mulkka egalik qilish huquqidan mahrum qiladi . Lizing shartnoma tuzishda 3 taraf ishtirok etadi : asbob ishlab chiqaruvchi korxona . Ijaraga beruvchi ( lizing kompaniyasi ) va Ijarachi korxona , tashkil ot ) . Ijara muddati tugagandan so ijarachi olgan moddiy boyligini yo lizing kompaniyasiga qaytib beradi yo shartnoma muddatini cho'zadi yoki qolgan qiymati bo'yicha asbobni , mashinani sotib oladi . Bu esa ijarachini katta mablag ' sarflab qimmatbaho tehnika sotib olishdan saqlaydi . Shunday qilinganda respublikamizning hozirgi moliyaviy jihatdan axvoli tang bo'lgan bir paytda o'zimizda bor bo'lgan ichki rezervlardan , resurslardan , imkoniyatlardan EXTUTU anchki vez oqilona foydalanish bozor munosabatlariga o'tish jarayonida o'ziga xos madat boladi . Yana shu narsani nazardan chetda qoldirmasligimiz kerakki , O'zbekiston mustaqillikka erishgach , har qanday davlat bilan , har qanday chet el korxonasi bilan bevosita iqtisodiy aloqalar qila olish huquqiga ega bo'ldi . Toshkent shahrida Yaponiya bilan hamkorlikda qurilgan murakkab mashinasozlik mahsulotlari ishlab chiqaruvchi zavodning qurilishi , Asaka shahridagi avtomobil zavodining qurilishi va boshqalar hozirgi davrda O'zbekiston mashinasozlik sanoatida yangi davr boshlanganligini va uning taraqqiyoti uchun keng imkoni Respublikada bundan keyin ko'p mehnat talab qiluvchi mashinasozlik tarmoqlarini rivojlantirish maqsadga muvofiq . Bunl malakali kadrlar tayyorlash bilan parallel holda olib borish kerak . Har bir iqtisodiy rayonda shu rayon xo'jalik majmuini yaxshilovchi , ixtisosligini chuqurlashtiruvchi mashinasozlik tarmoqlarini joylashtirish va rivojlantirishga alohida e'tibor berish zarur .yatlar ochilganligidan dalolat beradi .
Mehnat intensivligi Mehnat zichligi nuqtai nazaridan mashinasozlik majmuasi yuqori xarajatlar va mehnatning juda yuqori malakasi bilan ajralib turadi. Mashinalarni ishlab chiqarish ko'p mehnat vaqtini talab qiladi. Shu munosabat bilan, mashinasozlik sanoatining juda katta qismi mamlakatning aholi kontsentratsiyasi yuqori bo'lgan, ayniqsa, yuqori malakali va muhandislik-texnik kadrlar mavjud bo'lgan hududlariga qaratilgan. Kompleksning quyidagi tarmoqlarini juda ko'p mehnat talab qiladigan deb atash mumkin: aviatsiya sanoati (Samara, Qozon), stanoksozlik (Moskva, Sankt-Peterburg), elektrotexnika va nozik asboblar ishlab chiqarish (Ulyanovsk)
Mashinasozlikning geografik joylashuvida alohida omil sifatida harbiy-strategik jihatni ajratib olish mumkin. Davlat xavfsizligi manfaatlarini hisobga olgan holda, mudofaa mahsulotlarini ishlab chiqaradigan mashinasozlik majmuasining ko'plab korxonalari davlat chegarasidan olib tashlandi. Ularning aksariyati yopiq shaharlarda to'plangan (masalan, FSUE Kumertau aviatsiya korxonasi)
1-jadval. Mashinasozlik tarmoqlarini joylashtirish omillari bo'yicha guruhlash
Joylashtirish omili
Ushbu omilni hisobga olgan holda joylashgan tarmoqlarning 
O'zbekistonning tarixiy va unutilmas kunlaridan biriga aylandi. Boisi mamalakatimiz axolisining uzoq vaqtlardan beri kutayotgan mustaqilligigga erishdik.Mustaqillik sharofati bilan mamlakatimizning iqtisodiyotida tub ozgarishlar yuzaga keldi. Bunday ozgarishlar Ijtimoiy-itisodiy, madaniy, marifiy, talim-tarbiya va boshqa sohalarda ham amalga oshirildi. Ana shunday ozgarishga uchragan sohalardan biri bu-mashinasozlik sanoatidir.
“Mamlakatimizda va butun dunyoda yuzaga kelayotgan murakkab geosiyosiy sharoitda bizning zimmamizda mamlakatimizning havfsizligi va barqarorligini ta'minlash, shu muqaddas zaminimizda hukm surayotgan tinch-osoyishta hayotni saqlash kabi bir-biridan mas'uliyatli va keng ko'lamli bir qator vazifalar borki, yurtimizning, jondan aziz farzandlarimizning bugungi va ertangi kuni ana shu masalalarni qanchalik muvaffaqiyat bilan hal etishimizga bog’liqdir”. (I.Karimov) “ Asosiy vazifamiz - vatanimiz taraqqiyoti va halqimiz farovonligini yanada yuksaltirshdir” “O'zbekiston”, 2010,18 - bet) [1]
Darhaqiqat, endilikda jahon bozorida ,,UZ” belgisi ostidagi mashinalar oz haridorlariga yetib bormoqda va yilladan yilga miqdori, sifati boyicha raqobatbardosh yirik kompaniyalar bilan bellashmoqda. Bu esa mamlakatimizning iqtisodiyotining yanada rivojlanishiga asos bolmoqda. Mustaqillikdan oldin mamlakatimizda mashinasozlik tarmogida ,,qishloq xojalik mashinasozligi” tarmogining ahamiyati yuqori edi. Chunki mamlakatimiz iqtisodiyotining rivojlanish yoli agrar sohaga ixtisoslashganligidadir.
Mustaqillikning dastlabki yillaridayoq bu sohaga jiddiy etibor berildi va buning samarasi olaroq endilikda Mashinasozlik sanoati iqtisodiyotimizning ajralmas qismiga aylandi.[2]
BMIning dolzarbligi:
Mashinasozlik sanoati jahon sanoat tarmoqlari orasida davlat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasini ko’rsatib beruvchi tarmoqlardan biri hisoblanadi. Mazkur tarmoq fan-texnika taraqqiyoti yutuqlaridan foydalangan holda yuqori texnologiyalarga tayangan holda mahsulot ishlab chiqaradi.
O’zbekiston respublikasida Mashinasozlik sanoati rivojlanish deyarli I asrlik tarixga ega bo’lsada mustaqillik yillarda uning yaratyotgan mahsuloylari miqdoriy balkiy sifatiy darajasi ham rivojlandi. Ayni vaqtda Mashinasozlik korxonalarida ishlovchilarning umumiy sonida mahalliy xalq vakillari salmog’i hamon oz. Bu mahalliy mutaxasislar bilan bog’liq.
BMIning ob’ekti:O’zbekiston Mashinasozlik sanoativBMIning predmeti:O’zbekiston Mashinasozlik sanoati, uning joylashuviga ta’sir etuvchi omillar, tarmoq korxonalarining hududiy joylashuvining o’rganish BMIning maqsadi:O’zbekiston Mashinasozlik sanoat rivojlanish xususiyatlari va tarmoqning rivojlanish istiqbollarini tahlil qilish.
BMining vazifalari Mashinasozlik sanoati tarmoqlari, ularning joylashuviga ta’sir etuvchi omillarni o’rganish;
Mashinasozlik sanoatining rivojlanish tarixini tahlil qilish;
O’zbekiston mashinasozlik sanoatining rivojlanish bosqichlari o’rganib chiqish;
O’zbekiston Mashinasozlik sanoati tarmoqlariga ta’rif berish;
BMI mavzusi asosida 8-sinf “O’zbekiston ijtimoiy iqtisodiy geografiya” fani “Mashinasozlik Majmuasi”mavzusi bo’yicha dars ishlanmasi tayorlash;
BMIning ilmiy va amaliy ahamiyati: Ushbu bitiruv malakaviy ishi ma’lumotlardan umumta’lim maktablarining 8-sinfda “O’zbekiston ijtimoiy iqtisodiy geografiya” fanidan “Mashinasozlik Majmuasi”mavzusini o’qitisda foyadalanish mumkin.
BMIning hajmi: Ish kirish, uch bob, 6 qism, xulosa, foydalangan adabiyotlar ro’yxati, mavzu bo’yicha o’zbekcha-inglizcha glosariy va o’zbek, rus hamda ingliz tilidagi anatatsiyadan tashkil topgan
Avtomobilsozlik . O'zbekistonda mashinasozlik sanoatining muhim tarmog'i hisoblangan avtomobilsozlik - avtomobillar , avtomobil dvigatellari , avtomobillarga ehtiyot qismlar , turli jihozlar va b . asboblar ich . Respublikada mutsaqillikka erishganidan keyin boshladi . 1990 yillarga qadar Respublikada avtomobilsozlik sanoati yo'q edi . O'zbekistonda bir necha avtomobil tuzatish zavodlari ( Toshkent avtotuzatish zavodi 1939 yilda ishga tushirilgan ) , yengil mashinalarga xizmat ko'rsatadigan " O'zavtotexxizmat " , " O'zavtovazxizmat " L.ch. birlashmalari korxonalar , tashkilotlar va aholining avtomobillarga texnika xizmati AKATV.0 % ko'rsatib kelgan . 1994 yil martda " O'zavtomash " uyushmasi tashkil etildi ( uyushma tarkibida 18 korxona tashkilotlar bar ) . Avtomobilsozlik sanoati sohasida ishlab turgan va yangi qurilayotgan zavodlar negizida avtomobil industriyasini barpo etish , yengil va yuk avtomobillari , avtobuslar , trolleybuslar hamda ularga ehtiyot qismlar Lch . servis xizmatini yo'lga qo'yish , Respublika xalk xo'jaligining avtotransport texnikasiga bo'lgan ehtiyojlarni qondirish , avtomobil sanoatining raqobatdosh mahsulotlari bilan Jahon bozoriga chiqish vazifalari hal etilmoqda . Avtomobil sanoatini barpo etishda , asosan Respublikadagi konsemnlar , korporasiyalar , MDH korxona , tashkilotlari , chet el firmalari sarmoyalarini jalb etish bilan aksionerlik jamiyatlari tashkil etish yo'li tanlangan . Ishga tushiriladigan korxonalarda i.ch. siklini shakllantirish dastlab avtomobillar agregatlarni yig'ishda ulami shu korxonalarda tayyorlash va yig'ish sikliga bosqichma - bosqich to'lik o'tish yo'li bilan olib boriladi . Avtomobil dvigatellari ( motor sozlik ) , podshipniklar ich . ham yo'lga qo'yilmoqda . 1992 yil O'zR Janubiy Koreyaning DEU korporasiyasi bilan Asaka paxta tashiydigan tirkamalar zavodi negizida yengil avtomobillar ishlab chiqaradigan " O'zDEU avto " , 1993 y , GFRdagi " Mersedes - Bens AG " korporasiyasi bilan sobiq harbiy aviasiya 1.ch. birlashmasi negizida yuk avtomobillari ishlab chiqaradigan " Xorazm avtomobil ishlab chiqarish birlashmasi " ( Drujba ) qoʻshma korxonalari barpo etildi . Respublika avtomobil sanoatini butlovchi va ehtiyot qismlar bilan ta'minlash uchun 1993 yil " Avtoehtiyot qism " ilmiy i.ch. birlashmasi ( Toshkent viloyati Pskent sh.da " Janubiy avtopoligon " -O'zbekistonda ishlab chiqarilgan avtomobillar va motosiullari sinash va sertifikasiya markazi : Toshkent sh . Yaqinidagi Binokor posyolkasida qurilayotgan avtomobil ehtiyot qismlari z - di ) ish boshladi . Respublikadagi podshipnik zavodlarida ( Toshkent , Shovot , Marhamat va Oxunboboyev sh.lari ) avtomobil sanoati va k.x. mashinasozligi uchun turli podshipniklar , sanoat robotlari ishlab chiqariladi .
Samarqand " Krasnly " Krasnly dvigatel " 1.ch. birlashmasi ( 1942 y . Novorossiysk sh.dan evakuasiya qilingan shu nomdagi zavod negizida ishga tushirilgan ) avtomobil dvigatellariga ehtiyot qismlar , alyuminiy mahsulotlari ishlab chiqaradi . Samarqandda qurilayotgan ( 1994 ) " O'zavtovazagregat " i .ch. birlashmasi korxonalarida yaqin istiqbolda " LIAZ " i.ch. birlashmasi ( Rossiya ) bilan hamkorlikda yiliga 1000 dona avtobus yig ' ish va 500 dona trolleybus i.ch. yo'lga qo'yiladi . Asaka avtomobil zavodida mikroavtobuslami seriyall L.ch . 1996 yil martdan landi . 1996 19 zavodning rasmiy ochilishi va xalqaro taqdimoti o'tkazildi . 2000 yil bu zavod to'la loyiha quvvatida ishga tushadi va yilida 200 ming dona turli model va markadagi avtomashina L.ch. 1994 yil nemis sheriklar yetkazib bergan qismlardan Drujba avtomobil zavodida dastlabki 350 " Mersedes - Bens " shatakchi yuk avtomobillari ishlab chiqarildi . Samarqand shahrida Turkiya davlati bilan tuzilgan qo'shma korxona " O'zkuch Avto " da avtobuslar ishlab chiqarilmoqda , moda ,
Xalq xoʻjaligi uchun mehnat qurollari, shuningdek, isteʼmol buyumlari va mudofaa ahamiyatiga ega boʻlgan mahsulotlar ishlab chiqaruvchi ogʻir sanoat sohalari majmui. Mashinasozlik sanoati butun xalqxoʻjaligini texnika bilan taʼminlashda moddiy asos hisoblanadi, ijtimoiy mehnat unumdorligi, texnika progressi, xalqning moddiy farovonligi va mamlakatning mudofaa quvvati Mashinasozlik sanoatining taraqqiyot darajasiga bogʻliq. Mashinasozlik sanoatining asosiy vazifasi xalq xoʻjaligining hamma sohalarini yuqori unum bilan ishlaydigan mashina va asbob-uskunalar bilan taʼminlashdir. Bu soha oʻz navbatida, mashinasozlik va metallga ishlov berish, metall buyumlar, metall konstruksiyalar ishlab chiqarish hamda mashina va asbob-uskunalarni tuzatish tarmoqlarining tarkibiy qismini tashkil etadi. Mashinasozlik sanoatiga energetika mashinasozligi, elektrotexnika, stanoksozlik va as-bobsozlik, traktorsozlik va q. h. mashinasozligi kabi yirik tarmoqlar kiradi.
Mashinasozlik sanoati sanoat sifatida 18-asrda vujudga keldi, dastlab 19-asrda Buyuk Britaniyada, Gʻarbiy Yevropaning baʼzi mamlakatlarida, keyinchalik AQShda tez rivojlana boshladi. Rossiyada 1mashinasozlik zavodi 18-asrda qurilgan.
Oʻzbekistonda Mashinasozlik sanoatining dastlabki korxonalari 20-asr boshlarida vujudga kelgan. Bu davrda metallga ishlov berish sanoati, asosan, 14 ta kichik tuzatish ustaxonalaridan iborat edi. Ularda, asosan, temir yoʻl, paxta tozalash va yogʻ zavodlarini taʼmirlash ishlari bajarilardi. Yalpi sanoat mahsuloti umumiy hajmida ogʻir sanoat va metallga ishlov berish tarmogʻining hissasi 1,3% ni tashkil etgan. 1920-yillardan qishloq xoʻjaligi, sanoat va transportning rivojlantirish zaruriyatidan mavjud taʼmirlash korxonalari kengaytirildi, yangilari kurila boshladi. 1927-yil noyabr da Toshkentda "Boshpaxtasanoat"ning mexanika zavodi ishga tushirildi. 1931-yilda bu zavod negizida taxta tozalash zavodlari uchun asbobuskunalar ishlab chiqarish va q.h. texnikasi taʼmiri bilan shugʻullanadigan "Qishloqmash" (hozirgi "Toshkent qishloq xoʻjaligi mashinasozligi zavodi" ak-siyadorlik jamiyati) tashkil etildi. Zavodda chigit seyalkalari, borona va kultivatorlar tayyorlash yoʻlga qoʻ-yildi.
1941—45 yillardagi oʻrush davrida res-publikada 16 mashinasozlik zavodi ishga tushirildi. Sanoatning tarmoq tarkibi oʻzgardi. Urush davrida ishga tushirilgan mashinasozlik korxonalari front ehtiyojlari uchun qurolyarogʻ, oʻqdori va boshqa mahsulotlar ishlab chiqardi. 1945-yildan keyin paxtachilik va irrigatsiya qurilishi mashinalari ishlab chiqarish tiklandi, toʻqimachilik, kimyo va xalq xoʻjaligining boshqa tarmoqlari uchun yangi jihozlar ishlab chiqarish boshlandi. Paxta terish mashinalari, ekskavatorlar, koʻprik elektr kranlari, yigirish mashinalari ishlab chiqarish oʻzlashtirildi, korxonalarning ixtisoslashuvi va koopera-siyasi rivojlandi.
Respublikada Mashinasozlik sanoati 15 tarmoqqa mansub 100 dan ortiq yirik korxonalardan iborat. Ularning orasida traktorsozlik va q. h. mashinasozligi, toʻqimachilik mashinasozligi, paxta tozalash mashinasozligi, elektrotexnika sano-atining salmogʻi katta. Ayni paytda respublika iqtisodiyoti uchun yangi boʻlgan avtomobilsozlik, radioelektronika kabi sanoat tarmoqlari barpo etilmoqda.
Avtomobilsozlik. Avtomobillar, avtomobil dvigatellari, avtomobillarga ehtiyot qismlar, turli ji-hozlar va boshqa asboblar ishlab chiqarish Oʻzbekiston mustaqillikka erishganidan keyin shakllana boshladi. 1990-yillarga qadar respublikada avtomobilsozlik sanoati yoʻq edi. Oʻzbekistondagi bir necha avtomobil tuzatish zavodlari (Toshkent avtotuzatish zavodi 1939-yilda ishga tushirilgan), yengil mashinalarga xizmat koʻrsatadigan "Oʻzavtotexxizmat", "OʻzavtoVAZxizmat" ishlab chiqarish birlashmalari korxonalar, tashkilotlar va aholining avtomobillariga texnika xizmati koʻrsatib kelgan.
Mashinasozlik texnologiyasi, mashinasozlik ishlab chiqarishini jihozlash va avtomatlashtirish ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavrlar kasbiy faoliyatining tavsifi Bakalavrlar kasbiy faoliyatining jabhasi 5320200- Mashinasozlik texnologiyasi, mashinasozlik ishlab chiqarishini jihozlash va avtomatlashtirish ta’lim yo‘nalishi-fan va texnika sohasidagi yo’nalishi bo’lib, u ko’rsatilayaotgan xizmat va sotilayotgan mahsulot sifatida qonuniy va me’yoriy hujjatlarga rioya qilib, yuridik va jismoniy shaxs transport vositalarini texnik ekspluayatsiyasi va servisi bo’yicha kompleks xizmatlar ko’rsatish yo’li bilan ularning ishlash qobiliyati, tejamkorligi, havfsizligi va ekologikligini ta’minlashga yo’naltirilgan usul va vositalar majmuini qamrab oladi. Bakalavrlarning kasbiy faoliyati quyidagilarni qamrab oladi: 5320200- Mashinasozlik texnologiyasi, mashinasozlik ishlab chiqarishini jihozlash va avtomatlashtirish ta’lim yo’nalishi bakalavrlarning kasbiy ob’ektlari: -loyihalash, jumladan avtomatlashtirilgan loyihalash, metodlarini tadqiq qilish; -avtotransport vositalaridagi ishchi jarayonlarni o’zlashtirish va tadqiq qilish; -avtotransport vositalari muhandislik hisoblari, algoritmlari va matematik ta’minotini ishlab chiqish; -avtotransport vositalarini ishlab chiqarish strategiyasini belgilash va qo’llash; -tizimli yondashuv mexanizmlarini tadbiq etish; -dasturiy ta’minot, axborot-kommunikatsiya texnologiyasi va muhandisligi; -ta’limning elektron vositalari va jihozlari.
XULOSA
Men transport muhandisligi bilan mashhur bo'lgan mamlakatda tug'ilganman. Ammo SSSR o'tmishda qoldi va u bilan birga bu sanoatning rivojlanishi. Mashinasozlik sanoati rivojlanishidagi sabab va bog'liqlikni o'rganish men uchun qiziq bo'ldi. Va mana men bilib oldim.
Muhandislik va uning ahamiyati
Mashinasozlikning ahamiyatini ortiqcha baholash juda qiyin. Uning sharofati bilan xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlari ular uchun mashinalar, asboblar va jihozlar bilan ta’minlangan. Mashinasozlik tarmoqlarining rivojlanishiga ijtimoiy-iqtisodiy omillar, mehnat resurslarining malakasi ta’sir ko‘rsatadi.
Oxirgi havola ob'ektlarning joylashuvi - tayyor mahsulot iste'molchilari. SSSRda siyosat barcha hududlarni, ba'zan sun'iy ravishda ham rivojlantirishga qaratilgan edi. Bugungi kunda mashinasozlikning rivojlanish darajasi dunyoni mashinasozlik yuqori rivojlangan mamlakatlarga, o'rta rivojlangan, kam rivojlangan mamlakatlarga va umuman yo'q bo'lgan mamlakatlarga ajratdi.
Mashinasozlik sohalari
Mashinasozlik majmuasini 70 dan ortiq turli sanoat tarmoqlari tashkil etadi. Mashinasozlikning uchta asosiy guruhi mavjud: fanni ko'p talab qiladigan, mehnat talab qiladigan va metallni ko'p talab qiladigan. Ushbu guruhlar kichik guruhlarga bo'lingan:
nozik muhandislik (keng turli xil mahsulotlarga ega bo'lgan tarmoqlar: shaxsiy kompyuterlar, lazerlar);
og'ir (kon-metallurgiya sanoati uchun uskunalar);
umumiy (oziq-ovqat va yengil sanoatdan tashqari transport va sanoatning boshqa turlari uchun uskunalar ishlab chiqarish);
o'rta mashinasozlik (avtomobil sanoati);
metall buyumlar va blankalar ishlab chiqarish (ommaviy iste'mol uchun metall buyumlar ishlab chiqarish, masalan, mixlar va boshqalar);
mashina va uskunalarni ta'mirlash.
Dunyo aholisining katta qismi mehnat talab qiladigan ishlab chiqarishda band. Ko'p mehnat talab qiladigan muhandislik tarmoqlari ilmiy tadqiqot va o'quv markazlari uchun markazlarga muhtoj.
Xom ashyoga boy hududlar ko'pincha kam rivojlangan, daromadlari past bo'ladi. Axir, xomashyo bazasining joylashgan joyining yaqinligi faqat og'ir muhandislik uchun kerak. Ushbu tarmoqlar endi ustuvor emas va mashinasozlikda birinchi o'rinni egallamaydi, bu dunyodagi siyosiy va ijtimoiy o'zgarishlar bilan bog'liq.
Mashinasozlik "Mashinasozlik va metallga ishlov berish" deb nomlangan sanoatning bir qismidir. Mashinasozlik moddiy ishlab chiqarish, fan, madaniyat va xizmat ko'rsatish sohasi uchun mashina va uskunalar, apparat va asboblar, turli xil mexanizmlarni yaratadi. Metallga ishlov berish metall buyumlar ishlab chiqarish, mashina va uskunalarni ta'mirlash bilan shug'ullanadi. Hozirgi vaqtda Rossiya mashinasozlik sanoati 350 dan ortiq kichik tarmoqlar va tarmoqlarni o'z ichiga olgan bir qator mustaqil tarmoqlardan iborat.
Mashinasozlik xalq xoʻjaligining barcha tarmoqlari uchun mehnat vositalari - mashina va jihozlar, asboblar va hisoblash mashinalari, uzatish moslamalari, transport vositalari ishlab chiqaradi. U xalq isteʼmoli tovarlari, asosan, uzoq muddat foydalaniladigan (avtomobil, televizor, soat va boshqalar) ishlab chiqaradi. 80-yillarning o'rtalariga kelib, mashinasozlik mahsulotlarining umumiy hajmida ishlab chiqarish vositalari 88,9% ni, iste'mol tovarlari - atigi 11,1% ni tashkil etdi, bu mahalliy mashinasozlik sanoati ommaviy iste'molchi ehtiyojlariga e'tibor qaratilmaganligini ko'rsatdi.
Bu nazorat ishi nafaqat mashinasozlik majmuasining tarmoq strukturasini hamda uning tarmoqlari va kichik tarmoqlarini joylashtirish omillarini aks ettiradi. Ammo majmuaning bugungi holati, bugungi kunda yuzaga kelgan og‘ir iqtisodiy vaziyatdan chiqish istiqbollari va imkoniyatlari ham tavsiflangan.
Ushbu mavzuning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda, tadqiqot tuzilmasi birinchi bobda mashinasozlik kompleksining nazariy masalalarini (o'rni va ahamiyati, joylashuvning o'ziga xosligi, tarmoq tuzilishi), ikkinchi bo'limda - mashinasozlik kompleksining nazariy masalalarini izchil yoritishga imkon beradi. majmuadagi, xususan aviatsiya sanoatidagi joriy noqulay iqtisodiy vaziyat, uchinchi bobda mashinasozlik va metallga ishlov berish sanoatini rivojlantirish istiqbollari yoritiladi (aviatsiya majmuasi misolida).
1 Tarmoqning xalq xo`jaligi tizimidagi ahamiyati
Mashinasozlik majmuasi - turli xil mashinalar ishlab chiqaradigan tarmoqlar majmui. Tarmoqlararo komplekslar orasida yetakchi hisoblanadi. Bu bir necha sabablarga bog'liq. Birinchidan, mashinasozlik kompleksi sanoat majmualarining eng yirikidir, u ishlab chiqarilgan mahsulotlarning deyarli 20 foizini va Rossiya iqtisodiyotida ishlaydiganlarning barchasini tashkil qiladi. Mashinasozlik va metallga ishlov berish butun sanoatga qaraganda yirikroq korxonalar bilan tavsiflanadi (tarmoqdagi korxonaning o'rtacha hajmi ishchilar soni bo'yicha taxminan 1700 kishini tashkil etadi, umuman sanoatda 850 dan kam bo'lsa), katta kapital mahsulotlarning intensivligi, kapital sig'imi va mehnat zichligi; muhandislik mahsulotlarining konstruktiv va texnologik murakkabligi turli va malakali ishchi kuchini talab qiladi
Barcha tarmoqlar ichida mashinasozlik yalpi mahsulotdagi ulushi (1990 yilda - 30%) va sanoat va ishlab chiqarish xodimlarining ulushi bo'yicha birinchi o'rinda, sanoat va ishlab chiqarish fondlarida ulushi bo'yicha ikkinchi (yoqilg'i-energetika kompleksidan keyin), shuningdek, eksport tarkibida (o‘n sakkiz foiz)
Ikkinchidan, mashinasozlik hamma joyda: sanoatda, qishloq xo'jaligida, uyda, transportda ishlatiladigan mashina va uskunalarni yaratadi. Binobarin, xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlarida fan-texnika taraqqiyoti mashinasozlik mahsulotlari, ayniqsa, stanoksozlik, elektrotexnika va elektron sanoat, priborsozlik, elektron hisoblash mashinalari ishlab chiqarish kabi ustuvor tarmoqlar orqali amalga oshiriladi. Shuning uchun mashinasozlik fan-texnika taraqqiyotining katalizatori bo‘lib, uning asosida xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlarini texnik jihatdan qayta jihozlash amalga oshiriladi. Shuning uchun mashinasozlik mahsulotlarining asosiy iqtisodiy maqsadi xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlarini yuqori texnik darajadagi asosiy fondlar bilan to‘ldirish orqali mehnatni yengillashtirish va uning unumdorligini oshirishdan iborat.
Rossiya Federatsiyasining mashinasozlik majmuasini joylashtirishning tarmoq tuzilishi va xususiyatlari quyidagilardan iborat:
a) Muhandislikning joylashuv omillari
Mashinasozlik boshqa sohalardan oʻz geografiyasiga taʼsir etuvchi bir qator xususiyatlari bilan farq qiladi. Eng muhimi, mahsulotga, malakali mehnat resurslariga, o'z ishlab chiqarishiga yoki konstruktiv materiallar va elektr energiyasini etkazib berish imkoniyatiga davlat ehtiyojining mavjudligi.
Ilmiy intensivlik Zamonaviy muhandislikni ilmiy ishlanmalarni keng joriy qilmasdan tasavvur qilish qiyin. Shuning uchun ham eng murakkab zamonaviy texnologiyalarni (kompyuterlar, barcha turdagi robotlar) ishlab chiqarish yuqori darajada rivojlangan ilmiy bazaga ega bo'lgan hududlar va markazlarda jamlangan: yirik ilmiy-tadqiqot institutlari, konstruktorlik byurolari (Moskva, Sankt-Peterburg, Novosibirsk va boshqalar). . Ilmiy salohiyatga e'tibor qaratish mashinasozlik korxonalarini joylashtirishning asosiy omilidir
Metall iste'moli Masalan, metallurgiya, energetika, tog'-kon uskunalari kabi mahsulotlarni ishlab chiqarish bilan shug'ullanadigan mashinasozlik sanoatida qora va rangli metallar ko'p iste'mol qilinadi. Shu munosabat bilan, bunday mahsulotlarni ishlab chiqarish bilan shug'ullanadigan mashinasozlik zavodlari, odatda, xom ashyoni etkazib berish xarajatlarini kamaytirish uchun metallurgiya bazalariga iloji boricha yaqinroq bo'lishga harakat qiladilar. Katta og'ir muhandislik zavodlarining aksariyati Uralsda joylashgan