Вазирлиги тошкент вилояти чирчиқ давлат педагогика институти

2.Назарий таълим ва ишлаб чиқариш таълим методлари: 
Педагогик амалиѐтда қуйидаги методлар – оғзаки метод (оғзаки баѐн, 
тушунтириш, суҳбат), китоб билан ишлаш (инструктив материаллар), 
кўргазмали метод (кўргазмалар, кино, видеофильм, кузатув), амалий метод 
(машқлар, лаборатория, амалий ишлар) лардан кенг фойдаланилади. 
Дидактик вазифаларга боғлиқ ҳолда қуйидаги методлар қўлланилади – 
билимларни ҳосил қилиш, кўникма ва малакаларни шакллантириш, 
билимларни қўллаш, мустаҳкамлаш, билим, кўникма ва малакаларни 
текшириш. 
Таълим олувчиларнинг ўқув фаолиятига мос равишда икки метод 
ажратилади ва улар 2 гуруҳга бирлаштирилади: репродуктив ва муаммоли 
изланиш методлари. 
Ўқитишнинг 
репродуктив ва муаммоли-изланиш методлари 
энг аввало, 
ўқувчи-талабаларнинг янги тушунча, ҳодиса ва қонунларни билишдаги 
ижодий фаолликлари даражасини баҳолаш асосида қисмларга ажратилади. 
Репродуктив методлар 
биринчи навбатда, ўқувчи-талабаларнинг ўқув 
материалларини мустаҳкамроқ эслаб қолишларини таъминлаш, билишга 
доир фаолиятни бевосита бошқариш, камчиликларни тез аниқлаш учун 
амалий кўникма ва малакаларни таркиб топтириш мақсадида қўлланилади. 
Ҳикоя қилиш усули репродуктив тузилганда ўқитувчи қоидаларни, 
далилларни, тушунчаларнинг таърифини тайѐр ҳолда беради, у асосий 
эътиборини мустаҳкам ўзлаштириб олиниши зарур бўлган асосий 
томонларга қаратади. 
Маъруза ҳам худди шундай тарзда тузилади: ўқитувчи муайян илмий 
маълумотларни баѐн қилади, доскага тегишли ѐзувларни битади, 
тингловчилар эса уларни қисқача ѐзиб оладилар. 
Муаммоли таълим дейилганда, 
ўқув материалини ўқувчи-талабалар 
онгида илмий изланишга ўхшаш билиш вазифалари ва муаммолари пайдо 
бўладиган қилиб ўрганиш тушунилади. Ўқувчи-талабанинг фикрлаш 
фаолиятида мантиқий тўғри, илмий хулосаларни излаш ва ўзлаштиришга 

---

87 
рағбатлантирадиган муаммоли вазиятлар юзага келади. Пайдо бўлаѐтган 
муаммони ҳал қилиш учун, у ўрганилаѐтган қоидаларни тўғри тушуниб 
олишга интилади. 
Таълим методини 3 та асосий гуруҳга бўлишимиз мумкин: 
1. Ўқув билиш ва ўқув ишлаб чиқариш фаолиятини ташкил қилиш ва 
амалга ошириш методи. 
2. Ўқув фаолиятига қизиқтириш ва рағбатлантириш методи. 
3. Таълим олувчилар ўқув фаолияти самарадорлигини назорат қилиш ва 
ўз-ўзини назорат қилиш методи. 
Методларнинг ҳар бир тури гуруҳларга бўлинади ва ўз навбатида 
уларнинг ҳам алоҳида методлари бор, булар эса таълим жараѐнининг 
қуроли ҳисобланади. 
Ўқув билиш ва ўқув ишлаб чиқариш фаолиятини ташкил қилиш ва 
амалга ошириш методига қуйидагилар – суҳбат, кўргазмали ва амалий метод, 
ўқитувчи бошчилигида индуктив ѐки дедуктив, репродуктив ѐки продуктив 
йўналишлардаги методлар киради. 
Ўқув фаолиятига қизиқтириш ва рағбатлантириш методига – ўқув 
билиш ва ўқув ишлаб чиқариш фаолиятини ташкил қилиш ҳамда ўқиш 
фаолиятига қизиқтириш методлари киритилган. 
Ҳар бир метод бошқа бир метод ѐрдамида қўлланилади. Масалан, 
репродуктив ва муаммоли изланиш методи суҳбат, кўргазмалар, амалий 
фаолият ѐрдамида қўлланилади. Шу навбатда суҳбат, кўргазмали ва амалий 
фаолият методлари ҳам репродуктив ѐки изланиш методлари орқали 
қўлланилиши мумкин. 
Ҳаѐтий ўқув жараѐнида эса энг муҳими бу методларни турларга бўлиш 
эмас, балки ўқитувчининг чуқур билимга эга бўлиши, методлардан унумли 
фойдалана олиши, таълим олувчиларга ўқув ишлаб чиқариш, ўқув 
фаолиятида методларни тўғри қўллай олишга ўргатишдир. 
Ўқув муассасаларида бошланғич касбий таълимни ўқитишнинг назарий 
қисми қуйидаги фанларни 3 та циклини ташкил қилади: умумий таълим, 
умумий техник таълим ва касбий таълим.
1
Умумий таълим фанлари бўйича таълим методининг умум дидактик, 
хусусий дидактик ва хусусий методик аспектлари педагогик адабиѐтларда 
чуқур баѐн қилиб берилган. 
Умумтехника ва касбий фанларни ўқитиш методлари кўпинча ўзига 
хос мазмунга кўра аниқланади: 


Ў.Қ.Толипов. ва бошқалар. Касбий педагогика (Маърузалар матни). – Т.: ТДИУ, 2001. 

---

88 
- кўп компонентли тузилма, объектларни турли хил йўналишларда 
ўрганиш; 
- таълим олувчиларнинг ишлаб чиқариш таълими билан ўзаро боғлиқлиги; 
- материалнинг кенг қамровлилиги, тажрибавий изланиш сони ва сифати 
жиҳатидан, хизмат кўрсатиш усулларини амалий ўрганиш; 
- ўқув материали мазмунига янги техника ва технологияларни киритиш, 
маҳаллий шарт-шароитни акс эттириш. 
Таълим методларида буларни инобатга олиш зарур. 
1