Vitaminlar, ularni organizm uchun ahamiyati

K VITAMINLAR GRUPPASI.
Bu gruppaga strukturasida 1,4-naftaxinon xal kasiga va izoprenoid zanjirlaridan iborat yonshoxga ega K-1 va K-2 vitaminlar kiradi. K vitaminning ochilishi 30-yillarning oxirida Dam va sungra Almkvistning jujalar sun‘iy dietada bokilganda, ularda konning ivishi sekinlashib, kon okishining chuzilishini kuzatishdan boshlandi. Kasallik kon plazmasida kon ivishi uchun zarur bulgan oksillardan biri - protrombin mikdorining kamayib ketishidan kelib chikishi ma‘lum buldi. K vitamin birinchi marta 1939 yili bedadan va chirigan balik unidan ajratib olingan, ammo antigemorragik (kon okishiga karshi) faoliyatga ega bulbu moddalar bir xil emas ekan. Ularning biri K-1 vitamin, ikkinchisi K-2 vitamin deb belgilandi. K vtaminini kashf etganlari uchun K.E.Doyzi va X.Dam 1943 yil Nobel mukofotiga sazovor buldilar. K vitaminning Bioorganik viy funktsiyasi xali tula aniklangan emas. Lekin uning jigarda protrombinning sintezlanishidagi ishtiroki shubxasiz. K vitamin jigarda kon ivishida katnashadigan bir nechta oksillar - II,III,IX,X omillar sintezini kuchaytirishi tasdiklangan. Bu oksil omillar molekulasida karboksiglutamat kislotaning bulishi (protrombinda bu kislota koldigining soni unta ) ularning sintezida K vitaminning ishtirokiga dalil bula oladi, chunki Y--glutamil karboksilaza orkali bajariladigan glutamat kislotaning protrombin molekulasida karboksillanishi K vitaminning katnashuvini talab kiladi. Bu reaktsiyada K vitamin kofaktorlik rolini uynasa kerak:
| |
CO CO COOH
| a B Y CO2 |a B Y /
--HN--CH--CH2--CH2--COOH --------> HN--CH--CH2--CH
К vitamin \ COOH

K vitaminning xujayraga ta‘sirini yana bir aspekti bor: u Ye vitamin va koenzim Q kabi elektron tashishda va oksidlovchi fosforlanishda ishtirok etadi deyish uchun xam ba‘zi dalillar keltirilgan. Lekin kat‘iy xulosa chikarish uchun ular yetarli emas.

K vitaminga karama-karshi ta‘sirga ega bulgan birikmalar (antivitaminlar) xam bor. Ulardan eng mashxuri dikumarin bulib, u konda protrombinning mikdorini ancha kamaytiradi va konning ivishiga tuskinlik kiladi.Koramollar ba‘zan tarkibida gemorragik modda bis-oksikumarin tutuvchi chirigan shirin beda xashagini yeyishi natijasida ularda K vitaminning yetishmasligi xolati yuz berishi mumkin.
K vitamin manbalari va unga bulgan extiyoj K vitamin usimliklarning yashil yaproklari va boshka kismlarida ayniksa kup buladi. U meva va poliz ekinlaridan fakat pomidorda kuprok uchraydi, xayvon jigarida xam yetarli mikdorda mavjud. Odam va xayvonlar organizmida K vitaminga bulgan extiyoj ichak florasining faoliyati tufayli ta‘min etiladi. Ichakda surilish jarayonining buzilishi, masalan, ut kislotalarning ichakka chikmay kolishi yoki kasalangan jigarda yoglarning surilishini yomonlashuvi odamda K avitaminoz kasal ligining vujudga kelishiga sabab bulishi mumkin.