- 34 -
darsdan
tashqari
va
fakultativ
mash
g‘
ulotlarni
tashkil
etishda
hech
shubhasiz amaliy mash
g‘
ulotlarga murojaat
qilishimiz zarur va bu ijobiy samara beradi
deb
o‘
ylaymiz. Chunki, bunday mashq va
masalalarni yechish
o‘
quvchilarning mustaqil
fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi, amaliy
k
o‘
nikmalarini
shakllantiradi,
ularni
geografik voqea-hodisalarning mazmun-
mohiyatini, bunday jarayonlarning kelib
chiqish sabablari
va oqibatlarini yanada
chuqurroq anglab yetishlariga, yoshlarning
ilmiy dunyoqarashlarini va fanga b
o‘
lgan
qiziqishlarini yanada oshirilishiga, tegishli
mavzularni
qisqa
muddatda,
ancha
mukammalroq egallashlariga xizmat qiladi.
Amaliy topshiriqlarning asosiy maqsadi
–
o‘
quvchilarda geografiya faniga oid
b
o‘
lgan ko
‘
nikma va malakalar (geografik mashq va masalalar yechish, xarita bilan
ishlash, raqamli ma’lumotlar bilan ishlash, tabiat hodisalarini kuzatish hamda tahlil
qilish va hokazo) ni hosil qilishdan iborat. Olingan bilimlarni mustahkamlash amaliy
topshiriqlarning asosini tashkil etadi.
Amaliy
topshiriqlar
o‘
quvchilar tomonidan
individual tarzda ham,
o‘
qituvchining
ishtirokida ham bajarilishi mumkin.
O‘
quvchilar amaliy topshiriqlarni bajarish,
geografik mashq va masalalarni yechish usullarini egallaganlaridan keyin
topshiriqlarni mustaqil bajarish imkoniyati vujudga keladi.
Amaliy topshiriqlarning asosiy maqsadi dars davomida egallangan bilimlarni
amalda tadbiq etish va ularni yanada mustahkamlashdir.
Amaliy topshiriqlar geografiya
o‘
qituvchisidan ham,
o‘
quvchilardan ham alohida
tayyorgarlikni talab etadi. Amaliy topshiriqlarga
o‘
quvchilarni dars jarayonida
“oddiydan murakkabga” usulini qo‘
llagan holda oddiy, elementar ishlardan sekin
–
astalik bilan
murakkab topshiriqlarga
o‘
rgatib borish zarur.
O‘
qituvchi eng avvalo
o‘
quvchilarni darslikdagi matn, rasm va amaliy topshiriqlar bilan ishlashga,
geografik xaritalarni
o‘
qish qobiliyatini yaxshilashga, tabiat hodisalarini kuzatish va
kuzatish natijalarini tahlil qilishga, keyinchalik esa alohida
o‘
quv va uslubiy
- 35 -
q
o‘
llanmalardagi topshiriqlarni bajarishga, geografik mashq va masalalarni
yechishga
o‘
rgatib borishi lozim.
O‘
quvchilar bajaradigan amaliy topshiriqlarga quyidagi metodik talablar q
o‘
yiladi:
1.
Amaliy topshiriqlar
o‘
quvchilarning bilimi va qobiliyatiga mos, ularning
psixo-fiziologik imkoniyatlarini hisobga olgan, ayni vaqtda ularning fikrlash
qobiliyatini va ijodiy tashabbusini
rivojlantiradigan b
o‘
lishi kerak;
2.
O‘
quvchilarning amaliy topshiriqlari (geografik mashq va masalalar, xarita
bilan ishlash va hokazo) ilgari egallangan bilim, k
o‘
nikma va malakalardan
foydalanishni taqozo etadigan hamda ularni yanada rivojlantiradigan b
o‘
lishi lozim;
3.
Amaliy topshiriqlarning turi va mazmuni
o‘
quvchilarning yosh xususiyatlari,
ularning tayyorgarlik (bilim) darajasiga va indivudial xususiyatlariga mos kelishi
shart;
4.
Amaliy topshiriqlarning mazmunan xilma-xil va qiziqarli b
o‘lishiga e’tibor berish
kerak, ularning natijasi
o‘
quvchilarga yangilik berishi shart;
5.
Amaliy topshiriqlar quyi sinflardan yuqori sinflarga tomon asta-sekin
murakkablashib borishi lozim;
6.
Har bir amaliy topshiriqning natijasi
o‘
z vaqtida tahlil qilinishi, muhokama qilib
baholanishi, amaliy topshiriq natijilari esa ta’lim jarayonida foydalanilishi maqsadga
muvofiqdir.
B. P. Yesipov amaliy topshiriqlar ta’lim j
arayonida quyidagi vazifalarni hal etishi
mumkin:
1)
o‘
quvchilarning ongliligini va
o‘
zlashtirilgan bilimning sifatini oshirishga;
2) ularda Davlat Ta’lim standarti (DTS) va o‘
quv dasturlarida talab etilgan
o‘
quv
ish usullari (shu jumladan bilim manbalari bilan mustaqil ishlash) ga oid bilim,
k
o‘
nikma va malakalarning shakllanishiga;
3)
o‘
quvchilar egallagan bilim, k
o‘
nikma va malakalarni hayotda,
ishlab
chiqarishda tadbiq eta olish;
4)
o‘
quvchilarning bilish qobiliyatlari (kuzatuvchanlik, sinchkovlik, mantiqiy
tafakkur, ijodiy faollik va bilimlarni tadbiq etish) ni rivojlantirish;
5) ularni mustaqil ishlashga, oldiga q
o‘
yilgan maqsadlarga erishishga
odatlantirish;
6)
o‘
quvchilarni kelgusida samarali va mustaqil hayotga tayyorlash
imkoniyatlarini beradi,
deb ta’kidlaydi.
O‘quvchilar raqamli ma’lumotlar bilan ishlaganlarida turli jadval,
grafik va
diagramma tuzishni
o‘rganadilar. Bu ishlar asosiy ma’lumotlarni yaxshi
o‘zlashtirishni ta’minlaydi.
- 36 -
Amaliy topshiriqlarning samarasi
o‘
quvchilarning bilimi va tayyorgarligiga,
o‘
qituvchining ijodiy faoliyati, mahorati, tajribasi va qamrov doirasiga bo
g‘
liq.
Turli fan bellashuvlari va fan olimpiadalarida amaliy topshiriqlarga alohida
e’tibor qaratilishining zamirida ham aynan shunday maqsad ko‘
zlangan b
o‘
lsa ajab
emas.
Quyida biz fanimizning eng sodda, ammo, juda chuqur ma’no
-mazmunga ega
b
o‘
lgan mashq va masalalari, amaliy topshiriqlari hamda ularni yechish usullaridan
namunalar berishga qaror qildik. Zero, mazkur mashq va masalalar geografik
bilimlarni mustahkamlashga xizmat qiladi.
Amaliy topshiriqlardan namunalar:
1.
Tepalikning balandligi 18 metr. Uning janubi-sharqiy qismi tik, shimoli-
g‘
arbiy
qismi esa qiya. Tepalikni gorizontallarda aks ettiring.
(Izoh: gorizontallarni har 3 metrdan
o‘
tkazing)
Do'stlaringiz bilan baham: 
