1-Mavzu: Intellektual mulk himoyasi
Reja:
1.
Intellektual mulk muhofazasi va rivoji.
2.
O'zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo'mitasida
intellektual mulk obyektlariga bo'lgan huquqlarni bojxona
organlari tomonidan himoya qilish.
2021-yil 13-avgust kuni O'zbekiston Milliy matbuot
markazida “Intellektual mulk himoyasi markazlari faoliyati va
kontrafakt mahsulotlarga qarshi kurash masalalari”
mavzusida matbuot anjumani o'tkazildi.
Matbuot anjumanida Oʼzbekiston Respublikasi Prezidentining
2021 yil 28 yanvardagi "Intellektual mulk obʼektlarini muhofaza
qilish tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari toʼgʼrisida"gi
PQ–4965-son qaroriga muvofiq intellektual mulk sohasida
davlat boshqaruvi tizimini yanada takomillashtirish va amalga
oshirilayotgan ishlarning manzilliligini taʼminlashni koʼzlab
Intellektual mulk himoyasi boshqarmasi hamda
Qoraqalpogʼiston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahrida
yuridik shaxs maqomiga ega boʼlmagan Intellektual mulk
himoyasi markazlari tashkil etilgani qayd etildi.
Dilshod Xudjanov, Intellektual mulk himoyasi markazlarini
muvofiqlashtirish boʼlimi boshligʼi:
— Viloyatlardagi Intellektual mulk himoyasi markazlari qisqa
davr mobaynida kontrafakt mahsulotlarni ishlab chiqarish,
ularning muomalasiga, shuningdek, intellektual mulk
huquqlarining buzilishiga qarshi tizimli kurashish, jamiyatda
intellektual mulkka nisbatan huquqiy madaniyatni oshirish va
hurmat hissini shakllantirish, joylarda intellektual mulk
obʼektlarining davlat roʼyxatidan oʼtkazilishi bilan bogʼliq
ishlarda samarali faoliyat yuritmoqda. Xususan, Markazlarga
tadbirkorlik subʼektlarining tovar va xizmat koʼrsatish belgisini
roʼyxatdan oʼtkazish boʼyicha 300 dan ortiq murojaat kelib
tushishi va ularga huquqiy koʼmak berilishi yurtimizda milliy
tovar belgilari yaratilishi, tadbirkorlik subʼektlarining qonuniy
faoliyat yuritishi, oʼzgalar tovar belgisidan ruxsatsiz foydalanish
kabi holatlarni kamayishiga xizmat qilmoqda.
Аyniqsa, Qarorga muvofiq Аgentlikning Intellektual mulk
himoyasi markazlarini muvofiqlashtirish boʼlimi va Intellektual
mulk himoyasi markazlari xodimlaridan iborat 25 kishilik ishchi
guruhi aʼzolari tomonidan joriy yilning 15 fevralidan 15 martiga
qadar respublika boʼylab kontrafakt mahsulotlar realizatsiyasiga
qarshi real samarali kurashishni koʼzda tutuvchi “Kontrafaktsiz
oy” oyligi oʼtkazilib, aniqlangan huquqbuzarliklar bosqichma-
bosqich bartaraf etilmoqda.
Kontrafakt mahsulotlarga qarshi kurashishdan asosiy maqsad
tadbirkorlarning intellektual mulkka boʼlgan huquqlarini himoya
qilish, bozor iqtisodiyoti sharoitida nohalol raqobatning oldini
olish, tovar belgilaridan ruxsatsiz foydalanish va oʼzlashtirishni
keskin kamaytirish hamda aholini kontrafakt mahsulotlardan
ogoh etishdan iborat.
Oylik natijasida respublikamizda joylashgan bozorlar, yirik
savdo majmualari va koʼchma savdo nuqtalarida kontrafakt
mahsulotlar ishlab chiqarilishi va sotilishiga qarshi kurashish
boʼyicha profilaktika tadbirlari olib borilishi yoʼlga qoʼyildi.
Ushbu tadbirlar davomida ishchi guruh tomonidan 2000 ga
yaqin kontrafakt mahsulotlar aniqlandi.
Ushbu aniqlangan kontrafakt mahsulotlar asosida Intellektual
mulk himoyasi markazlarini muvofiqlashtirish boʼlimi va
Intellektual mulk himoyasi markazlari tomonidan kontrafakt
mahsulotlar katalogi (oziq-ovqat, dori darmon, parfyumeriya va
boshqalar) yaratilib, 10.000 nusxada Toshkent shahri va
viloyatlarda joylashgan bozorlar, yirik savdo majmualari, kichik
savdo rastlari va doʼkonlariga tarqatilib, kontrafakt
mahsulotlarning inson sogʼligʼiga zararli oqibatlari hamda uni
ishlab chiqarganlik va sotganlik uchun qonunchilik hujjatlariga
muvofiq javobgarlikka tortilishi haqida ogohlantirishlar berildi.
Begzod Ruziyev, Intellektual mulk huquqlari sohasida
monitoring boʼlimi boshligʼi:
— Аniqlangan kontrafakt mahsulotlar har biri oʼrganilib,
huquqbuzarlikning darajasidan kelib chiqqan holda ularning
ishlab chiqaruvchilariga nisbatan ogohnoma, taqdimnoma,
maʼmuriy huquqbuzarlik toʼgʼrisida bayonnoma kabi taʼsir
choralar qoʼllanildi. Jumladan, hozirgi kunga qadar 800 dan
ortiq holat boʼyicha kontrafakt mahsulot ishlab chiqarayotgan
nohalol tadbirkorlik subʼektlarining shaxsi aniqlanib, shulardan
96 ta tadbirkorlik subʼekti rahbarlariga nisbatan aniqlangan
qonunbuzilishlar, ularga imkon beruvchi sabab va shart-
sharoitlarni bartaraf etish haqida koʼrib chiqilishi majburiy
boʼlgan taqdimnomalar kiritilgan.
Qonunchilikni buzish orqali maʼmuriy javobgarlikka sabab
boʼladigan holatlar yuzasidan 62 ta tadbirkorlik subʼekti
rahbarlariga nisbatan Oʼzbekiston Respublikasi Maʼmuriy
javobgarlik toʼgʼrisidagi kodeksining tegishli moddalari bilan
maʼmuriy javobgarlik toʼgʼrisida bayonnomalar
rasmiylashtirilib, maʼmuriy javobgarlik masalasini koʼrib
chiqishlik uchun sudlarga yuborildi. Intellektual mulk
sohasidagi qonun hujjatlari buzilishiga yoʼl qoʼymaslik haqida
455 ta mansabdor shaxslar yozma ravishda ogohlantirildi.
Feruz Jo'rayev, Intellektual mulk agentligi Matbuot xizmati
rahbari:
— Shu bilan birga Markazlar tomonidan adabiy-badiiy
asarlarning kontrafakt aylanmasiga qarshi samarali kurashish
ishlari ham amalga oshirilmoqda.
Mualliflarning huquqlari nafaqat nashriyotlar tomonidan, balki
internet tarmoqlarida mavjud veb-saytlar orqali ham
buzilayotganik holatlarini koʼplab uchratish mumkin. Oylik
davomida internet tarmogʼida mualliflik huquqi obʼektlari
noqonuniy tarqalishini bartaraf etish choralarini koʼrish
yuzasidan Oʼzbekiston Respublikasi Аxborotlashtirish va
telekommunikatsiyalar sohasida nazorat boʼyicha davlat
inspektsiyasi bilan hamkorlikda muallif va huquq egalarining
ruxsatisiz internet veb-saytlarida ularning asarlarini, ijrochilar
tomonidan ijro etilgan qoʼshiqlarning fonogramma nusxalarini
joylashtirish va tarqatish bilan shugʼullanib kelayotgan 30 ga
yaqin veb-saytlar aniqlandi hamda ushbuveb-sayt egalariga
nisbatan Аgentlik tomonidan koʼrib chiqilishi majburiy boʼlgan
taqdimnomalar chiqarildi va ushbu harakatlarni toʼxtatishligi,
aks holda bu holat maʼmuriy javobgarlikka sabab boʼlishi
toʼgʼrisida ogohlantirildi.
Bu kabi chora-tadbirlar oʼz samarasini koʼrsatmay qolmadi.
Jumladan, Аgentlik tomonidan ushbu holat yuzasidan veb-
saytlarga
(TOPMUZ.UZ), (ASILMEDIA.UZ), (MEGAHIT.UZ),
(JOZIBALI.UZ), (MUSICTOP.UZ), (SIFATLI.UZ) nisbatan
taqdimnomalar kiritilib, muallif va huquq egalarining asarlarini
hamda ijrochilar tomonidan ijro etilgan qoʼshiqlarning
fonogramma nusxalarini ularning ruxsatisiz internet veb-
saytlarida joylashtirish holatlariga barham berildi.
Shunigdek, mashhur bastakor Sultonali Rahmatovning "Armon"
nomli musiqasidan "Omad shou" ko'rsatuvida ruxsatsiz
foydalangani, yozuvchi Javlon Jovliyevning "Qo'rqma" asaridan
telegram kanallarida ruxsatsiz foydalanish, “Asaxiy Books”
MChJning Uolter Аyzeksonning “Stiv Jobs” kitobiga bo'lgan
mualliflik huquqi buzilishi "Mendirman Jaloliddin" ko'p qismli
tarixiy filmni internetda namoyish etish kabi holatlar aniqlanib,
noqonuniy harakatlar to'xatildi.
Jamiyatda intellektual mulkka nisbatan huquqiy madaniyatni
oshirish va hurmat hissini shakllantirish maqsadida intellektual
mulk huquqlariga oid qonun hujjatlari mazmun-mohiyatini keng
ommaga yetkazish sohasida markazlar tomonidan jami 150 dan
ortiq turli shakldagi huquqiy targʼibot tadbirlari oʼtkazildi.
Аlbatta, kontrafakt mahsulotga qarshi ogohlikni oshirish
boʼyicha saʼy-harakat aholi eʼtiboridan chetda qolmadi. Аgentlik
tomonidan telegram ijtimoiy tarmogʼida yaratilgan
@ima_monitoring_bot maxsus aloqa tizimiga fuqarolardan
kontrafakt mahsulotlar boʼyicha yuzlab turli murojaatlar kelib
tushmoqda. Bu esa yurtdoshlarimizning isteʼmolchilik
madaniyati oshayotganligi va oʼz sogʼliqlariga befarq
emasliklarini anglatadi.
2-Mavzu: Dasturiy ta’minot (DI) ishlab chiqaruvchilarining
himoya turlari
Reja:
1.
Internetda axborotni himoya qilish usullari va vositalari.
2.
Dasturiy ta'minot va dasturiy mahsulot tushunchalari.
Axborot texnologiyalari faol rivojlanmoqda Yaqinda va
hozirda kam bo'lmagan jadal rivojlanmoqda, jamiyat hayotining
barcha jabhalariga tobora ko'proq kirib bormoqda. Shu bois
axborot xavfsizligi masalasi yanada keskinlashmoqda. “Kim
ma’lumotga ega bo‘lsa, dunyo ham o‘shaga tegishli”, deb bejiz
aytilmagan. Borgan sari ko'proq tahdidlarning paydo bo'lishi
bilan axborot tarmoqlaridagi ma'lumotlarga ruxsatsiz kirish
usullarini takomillashtirish, tarmoq xavfsizligini ta'minlash
doimiy ravishda eng katta e'tiborni talab qiladi.
Bunday e'tibor nafaqat buzg'unchilarning harakatlarini bashorat
qilishda, balki tarmoqlardagi ma'lumotlarni himoya qilishning
mavjud usullarini bilish va malakali foydalanishda, xavfsizlik
bo'shliqlarini o'z vaqtida aniqlash va bartaraf etishda ham
yotadi.
Ma'lumki, tarmoq tizimlarining o'ziga xos xususiyati shundaki,
mahalliy hujumlar bilan bir qatorda hujum qilingan tarmoq va
kompyuterdan minglab kilometr uzoqlikdagi ma'lumotlarga
ruxsatsiz kirish tizimiga zarar etkazish imkoniyatlari ham
mavjud. Masofaviy hujumlar endi tarmoq xavfsizligiga tahdid
solmoqda. Bundan tashqari, nafaqat bitta kompyuter, balki
tarmoq ulanishlari orqali uzatiladigan ma'lumotlarning o'zi ham
hujumga duchor bo'lishi mumkin.
Axborot tarmog'ini himoya qilishning turli usullari va
vositalaridan foydalangan holda, mutlaqo mukammal tarmoq
xavfsizligiga erishish mumkin emas. Hech qachon juda ko'p
himoya vositalari mavjud emas, ammo ma'lum bir tarmoqning
himoya darajasining o'sishi bilan, qoida tariqasida, undan
foydalanishda ma'lum noqulayliklar, cheklovlar va
foydalanuvchilar uchun qiyinchiliklar paydo bo'ladi. Shuning
uchun ko'pincha tarmoqni himoya qilishning eng yaxshi
variantini tanlash kerak bo'ladi, bu tarmoqdan foydalanishda
katta qiyinchiliklar tug'dirmaydi va shu bilan birga ma'lumotni
himoya qilishning munosib darajasini ta'minlaydi. Ba'zida
bunday optimal xavfsizlik echimini yaratish juda qiyin.
Ushbu bitiruv malakaviy ishi mavzusining dolzarbligi shundan
iboratki, tarmoqlarda axborot xavfsizligi masalalari doimo juda
muhim bo'lgan va juda muhim bo'lib kelgan, tarmoqdagi
axborot xavfsizligi uning to'g'ri ishlashining asosiy tarkibiy
qismlaridan biri hisoblanadi. Bunday axborotni himoya qilish
usullari va vositalari tarmoq xavfsizligiga yangi paydo
bo'ladigan tahdidlarni va uni himoya qilishdagi bo'shliqlarni
hisobga olgan holda doimiy ravishda takomillashtirilishi kerak.
Shu sababli, ushbu ish muallifining fikriga ko'ra, tarmoqlarda
axborotni himoya qilish usullari va vositalari masalalari
tarmoqlarda axborot xavfsizligiga tahdidlar mavjud bo'lgan
vaqtgacha dolzarb bo'lib kelgan va saqlanib qoladi.
Bundan tashqari, shuni ta'kidlash kerakki, bugungi kunda
tarmoqlarda ma'lumotlarni himoya qilishning juda ko'p turli xil
usullari va vositalari mavjud bo'lganligi sababli, tizim ma'muri
uchun xavfsizlikni ta'minlaydigan eng samarali va samarali usul
va vositalarni tanlash juda muhimdir. mavjud tahdidlarni
hisobga olish va tarmoqqa tahdid solishi mumkin bo'lgan
xavflarni bashorat qilish. Buning uchun tarmoqlarda axborotni
himoya qilishning mavjud usullari va vositalarini o'rganish
kerak.
Ushbu ishning tadqiqot ob'ekti kompyuter tarmoqlaridagi
axborot xavfsizligi bo'lib, ularni himoya qilish bilan
ta'minlanadi.
Ushbu bitiruv malakaviy ishining tadqiqot predmeti tarmoqdagi
axborotni himoya qilishni ta'minlashga imkon beradigan
amaliyotda qo'llaniladigan barcha usullar va vositalardir.
Ushbu ishning maqsadi tarmoqlarda axborotni himoya
qilishning mavjud va qo'llaniladigan usullari va vositalarini,
ya'ni tarmoqlarda axborotni himoya qilishning asosiy masalalari
va tushunchalarini, tarmoqlardagi axborot xavfsizligiga tahdid
turlarini, nafaqat dasturiy ta'minot, balki qonuniy usullarni ham
ko'rib chiqishdir. va himoya vositalari. Korporativ tarmoqlarda
mavjud bo'lgan axborotni dasturiy ta'minot bilan himoya
qilishning o'ziga xos masalalarini ko'rib chiqish kerak dasturiy
yechimlar bu sohada.
Ishda erishilishi kerak bo'lgan maqsadlarga asoslanib, biz ushbu
yakuniy malakaviy ishning asosiy vazifalarini belgilaymiz, ular
bajarilishi kerak:
tarmoqlarda axborot xavfsizligining asosiy tushunchalarini va
mavjud tahdidlar turlarini ko'rib chiqish;
kompyuter tarmoqlarining ayrim xavfsizlik xususiyatlarini
aniqlash;
tarmoqlarda axborotni himoya qilishning asosiy usullari va
vositalarini tahlil qilish;
tarmoqlardagi axborotni dasturiy himoya qilishning mavjud
o‘ziga xos vositalari va usullarini, turli tarmoqlarda
himoyalanish xususiyatlarini o‘rganish;
NPO Mekhinstrument MChJ haqiqiy korxonasi misolida ma'lum
bir kompyuter tarmog'ining samarali himoyasini tahlil qilish.
Ishda belgilangan barcha maqsad va vazifalarga erishish uchun
ilmiy adabiyotlarni tahlil qilish, sintez qilish, taqqoslash,
to'plash va tanlab olish usullaridan foydalaniladi.
Bitiruv malakaviy ishini yozishda keng ko‘lamli ilmiy
adabiyotlardan nazariy asos sifatida foydalanilgan.
3-Mavzu: Axborotni himoya qilish nazariyasining
umummetodologik prinsiplari
Reja:
1.
Axborotning jismoniy butunligini ta'minlash.
2.
Axborot xavfsizligini ko'p sonli mumkin bo'lgan xavflardan
himoya qilish.
Axborotni himoya qilish deganda:
• Axborotning jismoniy butunligini ta’minlash, Shu bilan birga
axborot elementlarining buzilishi, yoki yo‘q qilinishiga yo‘l
qo‘ymaslik;
• Axborotning butunligini saqlab qolgan holda, uni elementlarini
qalbakilashtirishga (o‘zgartirishga) yo‘l qo‘ymaslik;
• Axborotni tegishli xuquqularga ega bo‘lmagan Shaxslar yoki
jarayonlar orqali tarmoqdan ruxsat etilmagan xolda olishga yo‘l
qo‘ymaslik;
• Egasi tomonidan berilayotgan (sotilayotgan) axborot va
resurslar faqat tomonlar o‘rtasida kelishilgan Shartnomalar
asosida qo‘llanilishiga ishonish kabilar tushuniladi.
Yuqorida ta’kidlab o‘tilganlarning barchasi asosida kompyuter
tarmoqlari va tizimlarida axborot xavfsizligi muammosining
dolzarbligi va muhimligi kelib chiqadi. Kompyuter tizimlari va
tarmoqlarida axborotni himoya ostiga olish deganda,
berilayotgan, saqlanayotgan va qayta ishlanilayotgan axborotni
ishonchliligini tizimli tarzda ta’minlash maqsadida turli vosita
va usullarni qo‘llash, choralarni ko‘rish va tadbirlarni amalga
oshirishni tushunish qabul qilingan.
• Talabalarda kompyuter tarmoqlari va tizimlarida axborot
xavfsizligi to‘g‘risidagi bilimlarni Shakllantirish;
• Axborotni himoya qilishning nazariy, amaliy va uslubiy
asoslarini berish;
• Talabalarga kompyuter tarmoqlari va tizimlarida axborot
xavfsizligini ta’minlashning zamonaviy usullari va vositalarini
qo‘llashni amaliy jihatdan o‘rgatish;
• Talabalarni axborotni himoya qilish bo‘yicha ishlab
chiqarilgan turli xil dasturiy maxsulotlardan erkin foydalana
olish imkonini beradigan bilimlar bilan ta’minlash;
Birlashgan tarmoqlarda ishlash xavfsizligining murakkabligiga
quyidagi misollar orqali ishonch hosil qilish mumkin.
1. Axborotni uzatishda xavfsizlikni ta’minlashga qo‘yiladigan
talablarni bevosita quyidagi atamalardan aniqlash mumkin:
konfidensialik, autentifikatsiya, yaxlitlikni saqlash, yolg‘onning
mumkin emasligi, foydalanuvchanlik, foydalanuvchanlikni
boshqarish.
4-Mavzu: Axborotni maxfiylik darajasiga qarab toifalash
Reja:
1.
Axborotning maxfiyligi.
2.
Tomonlar davlatlari milliy qonunlariga muvofiq maxfiy
axborotni himoya qilish.
Qidiruv apparatlarini ma'lumotlarni yig'ish usullariga va
uning oqish liniyalarini tekshirishga bo'lish mumkin. Birinchi
turdagi qurilmalar allaqachon amalga oshirilgan buzg'unchi
qurilmalarni lokalizatsiya qilish va qidirish uchun, ikkinchisi esa
ma'lumotlarning sizib chiqishi liniyalarini aniqlash uchun
tuzilgan. Professional qidiruv uskunasidan foydalanish uchun
sizga juda ko'p foydalanuvchi malakasi kerak. Har qanday
texnologiya sohasida bo'lgani kabi, qurilmaning ko'p qirraliligi
uning individual parametrlarini pasayishiga olib keladi. Boshqa
nuqtai nazardan, ularning jismoniy tabiatiga ko'ra ko'plab turli
xil ma'lumotlar sizib chiqish chiziqlari mavjud. Ammo yirik
korxonalar ushbu muammolarni hal qilish uchun ham
professional qimmat uskunalar, ham malakali xodimlarni sotib
olishlari mumkin. Va tabiiyki, bunday apparat real sharoitlarda,
ya'ni oqish kanallarini aniqlash uchun yaxshiroq ishlaydi. Lekin
bu oddiy, arzon qidiruv vositalaridan foydalanish shart emas
degani emas. Bunday vositalardan foydalanish oson va
tezlashtirilgan ixtisoslashtirilgan vazifalarda ham yaxshi
ishlaydi.
Uskunalar kompyuterning alohida qismlariga, protsessorga,
tasodifiy kirish xotirasiga, tashqi xotira qurilmalariga, kiritish-
chiqarish kontrollerlariga, terminallarga va boshqalarga ham
qo'llanilishi mumkin. Protsessorlarni himoya qilish uchun kodni
ortiqcha qilish amalga oshiriladi - bu mashina ko'rsatmalarida
qo'shimcha bitlarni yaratish va protsessor registrlarida zaxira
bitlarni yaratish. RAMni himoya qilish uchun chegaralar va
maydonlarga kirishni cheklash amalga oshiriladi. Dasturlar yoki
ma'lumotlarning maxfiylik darajasini ko'rsatish uchun
qo'shimcha maxfiylik bitlari qo'llaniladi, ular yordamida
dasturlar va ma'lumotlarni kodlash amalga oshiriladi. RAMdagi
ma'lumotlar buzg'unchilikdan himoya qilishni talab qiladi.
RAMda ishlov berilgandan so'ng qoldiq ma'lumotlarni o'qishdan
boshlab, o'chirish sxemasi qo'llaniladi. Ushbu sxema butun
xotira bloki bo'ylab boshqa belgilar ketma-ketligini yozadi.
Terminalni aniqlash uchun ma'lum bir kod generatori ishlatiladi,
u terminal uskunasiga qattiq ulanadi va ulanganda u tekshiriladi.
Uskuna ma'lumotlarini himoya qilish usullari - bu axborotni
sizib chiqish, oshkor qilish va buzishdan himoya qiluvchi turli
xil texnik qurilmalar va tuzilmalar.
Xulosa
Inson faoliyatining barcha jabhalariga ijobiy ta’sir ko‘rsatish
bilan birga, axborot texnologiyalarining keng joriy etilishi inson
xavfsizligiga yangi tahdidlarning paydo bo‘lishiga olib keldi.
Buning sababi shundaki, kompyuter texnikasi tomonidan
yaratilgan, saqlanadigan va qayta ishlanadigan ma'lumotlar
ko'pchilik odamlar va texnik tizimlarning harakatlarini aniqlay
boshladi. Shu munosabat bilan, axborotni o'g'irlash bilan bog'liq
zarar etkazish ehtimoli keskin oshdi, chunki har qanday tizimga
(ijtimoiy, biologik yoki texnik) uni yo'q qilish, ishlash
samaradorligini pasaytirish yoki uning resurslarini (pulni)
o'g'irlash uchun ta'sir qilish mumkin. , tovarlar, asbob-uskunalar)
faqat uning tuzilishi va ishlash tamoyillari to'g'risidagi
ma'lumotlar ma'lum bo'lgan hollarda.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.Ziyonet.uz
2.Lex.uz
3.” Qonunchilik bazasi loyihasi ” 2008-yil
Do'stlaringiz bilan baham: |