2- ma’ruza Birikmalar. Rezbali birikmalarning aso­siy turlari. Vintli juft nazariyasi. Rezbani mustahkamlikka hisoblash. Vint sterjeni (bolt)ni yuklanish turlicha ta’sir etganda

boltli, vintli va shpilkali bo’lishi mumkin (8-rasm).

Boltli birikmalar (8-rasm, a) biriktirilayotgan detallarda rezbani hosil qilmasdan birikma olish imkonini beradi. Aksariyat hollarda etarlicha mustahkam bo’lmagan materiallardan tayyorlangan detallarni biriktirishda ishlatiladi.

Vintli birikmalar (8-rasm, b) detallarni mahkamlash uchun ishlatiladi. Bunda vint detaldagi rezbali teshikka buraladi, gayka ishlatilmaydi.

Shpilkali birikmalar (8-rasm, v) detallar birikmasini ekspluatasiya sharoitlariga ko’ra ajratib turish hollari shart bo’lgan vaqtlarda qo’llanadi. Bunda o’zakka ikki tarafdan rezbali o’yiq hosil qilinadi. Shpilkani detalga gaykalar vositasida yoki shpilkaburagich yordamida buraladi.

• 8-rasm. Boltli (a), vintli (b) va shpilkali (v) rezbali birikmalar

• Agarda rezbali birikmalarga o’zgaruvchan kuch yoki moment ta’sir etsa, ular o’z-o’zidan bo’shashi va ko’ngilsiz hodisalarga olib kelishi mumkin. Buning oldini olish uchun turli usullarni qo’llashga to’g’ri keladi. Кontrgayka va prujinalovchi shayba ishlatish, shplint yoki simdan foydalanish, payvandlash usulidan foydalanish shunday usullardandir.
• 9- va 10-rasmlarda gaykani bo’shashib ketmasligini ta’minlovchi ba’zi usullar keltirilgan.

• 9-rasm. Qo’shimcha ishqalanish yoki prujinalovchi shayba vositasida mahkamlash

• 10-rasm. Holatlovchi detallarni qo’llash orqali gaykani mahkamlash: shplint (a), sim (b) va kaftchali shayba (v) ishlatish

• Vintli juft nazariyasi
• Gaykaga ko’yilgan moment va vint o’q bo’yicha yo’nalgan kuchi orasidagi bog’liqlik. Agar vint o’q bo’yicha yo’nalgan F kuch bilan yuklangan bo’lsa (11-rasm), unda gaykani burash uchun kalitga Tzav burovchi moment, vint sterjeniga esa sterjenni aylanib ketishidan saqlovchi reaktiv moment Tr qo’yilishi kerak. Bunda quyidagi ifoni keltirish mumkin,

• bu yerda, Tish – gaykaning yon tayanchidagi ishqalanish kuchi momenti; Tr – rezbadagi kuchlar momenti. Кeltirilgan tenglik boltlar, vintlar, shpilkalar va vintli mexanizmlarning istalgan vintli juftlari uchun o’rinlidir.

• 11-rasm. Vintli juftga qo’yilgan momentlar

• Momentlarning qiymatlarini yuqoridagi ifodaga qo’yamiz va quyidagi bog’liqlikni olamiz,

• Gayka yon tomonidagi ishqalanishni hisobga olgan holda o’z-o’zidan buralib ketish momenti

•