3-mavzu: O’zbekistonda qadimgi davlatchilikning turlari va boshqaruv shakli

To‘rtinchi davr – mil.avv IV asr oxiri mil.avv II asrning ikkinchi yarmi boshi – Aleksandr Makedonskiy bosib olgandan boshlab ellinlar siyosiy xukmronligi oxirigacha (YUnon-Baqtriya podsholigining qulashi). Bir vaqtning o‘zida mahalliy davlatchilikning tiklanishi jarayoni yuz bergan:mil.avv IV asrning oxirgi choragida Xorazmda podsholik paydo bo‘ladi.Mil.avv. 329 yilda Maroqandda Aleksandr Makedonskiy ittifoqchilik munosabatlari o‘rnatish uchun kelgan Xorazm shohi Farasmanni qabul qiladi.Mil.avv III asr oxirida – mil.avv II asrda Buxoroda,Dovon(Farg‘ona)da,So‘g‘dda alohida mulklar shakllanadi. Aleksandr vafotidan keyin diadoxlarning shiddatli urushlaridan so‘ng O‘rta Osiyo janubi Salavkiylar saltanati (mil.avv.310-250 yillar) tarkibiga kirgan.Biroq mil.avv III asrning o‘rtalaridayoq Salavkiylarning Baqtriyadagi satrapi Diodot YUnon-Baqtriya deb nom olgan davlatga asos solgan. Miloddan avvalgi II asrda O‘rta Osiyodagi ikki daryo oralig‘ida xuddi shunga o‘xshash Qang‘ davlati shakllanadi.
Beshinchi davr – miloddan avvalgi II asrning ikkinchi yarmi – yangi eraning I asri boshi mahalliy davlatlar: Qang‘, Xorazm podsholigi,Buxoro, So‘g‘d,Davon mustahkamlanishi va yanada rivojlanishi, YUechji davlatining qaror topishi va uning hokimyatining Gandxariga qadar yoyilishi. Ushbu mulklarning deyarli har birida kumush yoki misdan yasalgan tanga zarb qilish bilan birgalikda rivojlangan davlatchilikning asosiy belgisi xisoblanar edi.
Oltinchi davr – yangi eraning I asri boshi –yangi eraning III asri birinchi yarmi – antik davrda mahalliy davlatchilikning ravnaq topishi. O‘zbekiston janubining konfederativ YUechji davlati asosida paydo bo‘lgan qudratli Kushon imperiyasi tarkibiga kirishi. Xorazmda Afrig‘iylar sulolasining hokimyat tepasiga kelishi, bu erda sulolaviy boshqaruvning an’anaviyligi.Bu, jumladan,davlat ramzi bo‘lgan tanganing orqa tomonida otliq suvoriy tasviri berilishida ifodalangan.O‘rta Osiyo davlatlarida zarb qilingan davlat ramzi bo‘lgan tamg‘a va sulola belgilarining keng yoyilishi G‘arbiy o‘lka,SHarqiy O‘rta er mamlakatlari va Parfiya bilan diplomatik aloqalarining keng avj olishi bilan birgalikda davlat hokimyatining barqaror va an’analarga ega bo‘lgan xususiyatidan dalolat beradi. Mil.avv. II asrning ikkinchi yarmida Xan Xitoyi CHjan-Szyanning tashrifi tufayli o‘zi uchun G‘arbiy o‘lkani,ya’ni O‘rta Osiyoni kashf etadi.