1.-rasm. Sarflangan kapital birligiga to’g’ri keladigan qo’shimcha foydaning diversiyalash xarajatlariga bog’liqligi. Diversiyalashni qo’llash Diversiyalashning tub maksadi aktsionerlar uchun kadriyatlar yaratish xisoblanadi. Yagona korporativ tizimga birlashgan firmalar guruxi ularning xar biri beradigan samaradan kuprok samara bermas ekan, diversiyalash aktsiyalarning daromadliligini oshirmaydi. Agarda «A» kompaniya «B» kompaniyani sotib olish bilan diversiyalanar ekan va ular oladigan foyda ular birlashishidan oldin oladigan foyda summasidan oshmas ekan, bunday diversiyalash muvaffakiyatsizdir. «A» kompaniyaning omonatchilari 2+2=4 natijani uz mablaglarini «B» kompaniya aktsiyalariga kuyib xam olishlari mumkin edi. Lekin, diversiyalash natijasi 2+2=5 samarasini bermas ekan, aktsiyaning daromadliligi oshmaydi.
Korporativ boshkaruvchilar diversiyalash buyicha u yoki bu karorlar aktsiya daromadliligini oshirishga kodir ekanligini,kuyidagi uchta mezondan foydalanib baxolashlari mumkin:
1. Jozibadorlik mezoni. Diversiyalash uchun tanlangan tarmok kuyilgan mablaglardan yaxshi foyda olish nukta nazaridan jozibali bulishi kerak.
2. «Kirish uchun xarajatlar» mezoni. Foyda olish saloxiyatiga zarar etkazmaslik uchun tarmokka kirish xarajatlari u darajada yukori bulmasligi lozim.
3. Kushimcha manfaatlar mezoni. Faoliyatda yangi rakobat ustunligini barpo etish uchun kompaniya ma’lum xarakatlarni amalga oshirishi zarur.
Diversiyalash bilan shug’ullanuvchi korporativ boshqaruvning strategik tanlovi diversiyalashning quyidagi strategiyalarida namoyon buladi:
1. Yangi tarmokka kirish strategiyasi.
Turdosh tarmoklarga diversiyalash strategiyasi.
Noturdosh tarmoklarga diversiyalash strategiyasi.
Kiskartirish va tugatish strategiyasi.
Kayta tarmoklashtirish, kayta tiklash va tejamkorlik strategiyasi.
Birinchi uchta strategiya diversiyalash usullarini uzida jamlaydi, turtinchi va beshinchisi esa diversiyalanib bulingan kompaniya pozitsiyalarini mustaxkamlash strategiyasidir.
Diversiyalashning ikkita asosiy turi - bog’liq va bog’liq bulmagan turlari mavjud. Bog’liq diversiyalash kompaniya faoliyatidagi biznesning mavjud soxalari (masalan, ishlab chiqarish, marketing, moddiy ta’minot yoki texnologiya) bilan bog’liq bulgan yangi sohadir.
Bog’liq bulmagan diversiyalash - faoliyatning, biznesning mavjud soxalari bilan ochiqdan-ochiq aloqasi bulmagan yangi soxasidir.
Diversiyalash quyidagi yullar bilan amalga oshirilishi mumkin:
- ichki kapitallar bozori orqali;
- qayta tarkiblashtirish orqali;
- funktsiyalar yoki resurslarni taqsimlash orqali.
Ichki kapitallar bozori yordamidagi diversiyalash fond bozori qaysi funktsiyalarni bajarsa, ayni shu funktsiyalarni bajaradi. Ichki kapitallar bozorida korporatsiya quyidagi asosiy vazifalarni bajaradi:
- korporatsiya xujalikning o’rta bugini tarkibidagi strategik rejalashtirish funktsiyalarini bajarish;
- moliyaviy maqsadlarni belgilab olish va xujalikning urta bugini faoliyatini kuzatib borish;
- korporativ kapitallarni raqobatlashuvchi urta korxonalar urtasida joylashtirish.
Bunday sharoitlarda o’rta korxonalar asosiy idoraning faqat moliyaviy nazorati ostida bo’lgan mustaqil daromad markazlari vazifasini bajaradi.
Qayta tarkiblashtirish strategiyasi ichki kapitallar bozori strategiyasi turlaridan biridir. Ular urtasidagi farq korporatsiyaning o’rta korxonalar faoliyatiga aralashuv darajasidadir. Qayta tarkibla-nadigan korxonalar odatda tashkil qilish va rivojlantirish jarayonida yomon boshqarilgan buladi. Maqsad ularga uz faoliyatini faollashtirishda yordam berish, o’rta korxonalar darajasida yangi strategiyalarni rivojlan-tirish va kompaniyaga yangi moliyaviy va texnologik resurslarni kiritishdan iboratdir.
Resurslarni qayta taqsimlash yuli bilan amalga oshiriladigan diver-siyalashni mavjud va yangi urta korxonalarning bir yoki bir necha muhim funktsiyalari uxshash bulgan hollarda amalga oshirish mumkin. Resurslarni qayta taqsimlashdan maqsad kompaniya faoliyatidagi umumiy ishlab chiqarish, taqsimot kanallari, ilgari surish vositalari, ITTKI va shu kabilardan foydalanishda sinergizmni amalga oshirishdir. Shunday qilib, har bir urta korxonalarga ushbu masala mustaqil hal qilingandan kura kamroq xarajatlar talab qilinadi.
Kompaniya faoliyatini diversiyalashda bunday kompaniyani boshqarish qiymatini ham hisobga olish talab qilinadi. Ushbu xarajatlar urta korxonalar soni va ular urtasidagi koordinatsiya zarurati bilan aniqla-nadi. Masalan, ma’lum bir sinergizm mavjud bo’lgan 12 ta o’rta korxonadan iborat kompaniyadagi boshqarish xarajatlari sinergizm bulmagan 10 ta urta korxonadan iborat kompaniyadagiga qaraganda kuproq buladi (10-rasmga qarang). Koordinatsiyaga ehtiyoji kuchli bulgan kompaniya uz mavqeini urta korxona sinergizmi orqali kuchaytirishga intilmoqda, deb faraz qilaylik. Koordinatsiyaga bulgan ehtiyoji unchalik kuchli bulmagan kompaniya esa ichki kapital bozori yoki qayta strukturalash strategiyasiga rioya qiladi.
Xarajatlar
