Academic Research in Educational Sciences Volume 4

Academic Research in Educational Sciences
 
Volume 4 | Issue 2 | 2023
 
ISSN: 2181-1385
 
ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1 
 
 
 
 
 
23
 
February, 2023 
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal 
Чорвачиликнинг муҳим ва салмоқли соҳасидан бири қоракўлчилик чўл 
яйловларидан бутун йил давомида фойдаланишга мослашган соҳа ҳисобланади. 
Таъкидлаш жоизки, Қоракўлчиликда фойдаланиб келинаѐтган яйлов майдонлари 
вилоятлар бўйлаб бир текис тақсимланмаган. Бу жиҳатдан Навоий вилояти ва 
Қорақалпоғистон Республикаси энг юқори поғонани эгаллайди. Бухоро ва 
Қашқадарѐ вилоятлари хўжаликлари ихтиѐрида ҳам 2,6 ва 1,5 млн.га яйлов 
майдонлари мавжуд.
Ўзбекистон худудидаги (чўл, ярим чўл, адир (тоғ олди) ва тоғ) яйловлари 
майдони жами 21 млн 100 минг гектарни ташкил қилади. Республикамизда 
мавжуд яйлов ва пичанзорлар майдонлари 4 та баландлик минтақаси (чўл, адир, 
тоғ, яйлов) бўйича таҳлил қилинганда: Чўл минтақасида уларнинг улуши 78,1 , 
адирларда-15,2 , тоғда -4,5 ва яйловда -2,2% ни эгаллайди. 
Чўл минтақасида яйлов чорвачилиги, хусусан қоракўлчилик ривожланган 
ҳудуд ҳисобланади. Бу минтақада йиллик ѐғингарчилик миқдори 100-250 мм ни, 
ҳавонинг ўртача йиллик ҳарорати +15 °С атрофида бўлади. Масалан Термизда 
ѐзда ҳарорат +48-50 °С гача иссиқ, қишда эса -18-20 °С совуқ бўлса, 
республикамизнинг шимолий ҳудудларида эса (Қорақалпоғистон Республикаси ва 
Хоразм вилояти) ѐзда ҳарорат +45-49 °С гача иссиқ, қишда эса баъзан -30-35 °С 
совуқ бўлади.
Ҳозирги кундаги яйловлар ҳолатига назар ташлайдиган бўлсак, 
қоракўлчиликда фойдаланадиган майдонларининг қарийиб 40% и турли даражада 
инқирозга учраганлигидан далолат беради. Жумладан, Навоий вилоятида - 43,8%, 
Қорақалпоғистон Республикасида - 43,4%, Бухоро - 37,6%, Самарканд, Қашқадарѐ, 
Жиззах вилоятларида 23,4-25,4% ни ташкил этади. [2] 
Статистик маълумотлар таҳлили шуни кўрсатадики, яйловлар инқирозга 
учраганлиги оқибатида уларнинг озуқа ҳосилдорлик кўрсатгичлари ҳам охирги 10 
йилликда анча пасайиб, гектаридан 2,4 центнердан 1,8 центнергача ѐки 21% га 
камайган. Вилоятлар бўйлаб ҳосилдорликнинг пасайиши қуйидагича бўлмоқда: 
Қорақалпоғистон-27, Бухоро- 18,5, Жиззах- 16,9 Навоий -26,5 Самарқанд-11,0 
Қашқадарѐ-6,2 Сурхондарѐ-17,4 %.
Республикамиз чўл-яйлов чорвачилигида инқирозга сабаб бўлувчи омиллар 
ҳам, албатта, турли-туман: жумладан, уларнинг ялпи сони 45 тадан ортиқ бўлиб, 
87% и инсон фаолияти билан бевосита боғлиқ; қолган 13% и табиий жараѐнлар 
ҳисобланади. Чунончи, энг юқори инқироз (қарийб 44% ни) ўсимликлар 
қопламининг ўзгаришига тўғри келади; қолганлари (56%) йиғма омиллар таъсири 
ҳисобланиб, улар жумласига дефляция (қўм кўчиши) - 12%, 
шўрланиш - 9%, сув эрозияси - 6%, техноген ва бошқа омиллар 
зиммасига - 31% тўғри келади. [4] 

---