Bir va ikki yarim davirli to’G’irlagichlar

BIR VA IKKI YARIM DAVIRLI TO’G’IRLAGICHLAR
Bir fazali bir yarim davrli toʻgʻrilash sxemasining yuklama toki bir necha oʻnlab milliamper boʻlgan va toʻgʻrilangan kuchlanishni yuqori darajada silliqlash talab qilinmagan hollarda qoʻllaniladi. Bu sxema transformator quvvatidan foydalanish koeffisientining kichik qiymatlari bilan tavsiflanadi, chunki bunda toʻgʻrilangan kuchlanishning faqat bir yarim davri ishlatiladi. Sxemaning yana bir kamchiligi shundaki, bunda toʻgʻrilovchi dioddagi teskari kuchlanishning qiymati manba kuchlanishi amplitudasining ikkilangan qiymatiga yaqin boʻladi.

3-rasm. Bir yarim davrli toʻgʻrilagich sxemasi

Ushbu sxemaga ossilograf ulanganda uning kirishida sinusoidal signal boʻlsa, chiqishida esa faqat “+” larni diod oʻtkazishi berilgan.

4-rasm. Bir yarim davrli toʻgʻrilagichni chiqish signalining grafigi.



5-rasm. Bir fazali bir yarim davrli toʻgʻrilagichni virtual modelining sxemasi.


Bir fazali bir yarim davrli toʻgʻrilagichni virtual modelining sxemasi. Bir yarim davrli toʻgʻrilagichni ishlashini oʻrganish uchun, Multisim dasturida ushbu toʻgʻrilagichni virtual modelining sxemasi (186-rasm) yigʻiladi.
Oʻzgaruvchan kuchlanish (birlamchi kuchlanish u1) generator G dan transformatorning birinchi chulgʻamiga beriladi. Transformatorning ikkinchi chulgʻamida, qiymati transformatsiya koeffitsienti Kt bilan aniqlanadigan kuchlanish (ikkilamchi kuchlanish U2) hosil boʻladi. Diod D orqali toʻgʻrilangan kuchlanish u0, ulab-uzgich SA1 ning holatiga qarab, aktiv yuklama qarshiligi Rn yoki induktiv yuklama zanjiri L-R1 ga beriladi. Bu holatlarda, ushbu zanjirlar orqali faqat musbat qutblangan yarim davrli kuchlanish impulslari oʻtadi.
Toʻgʻrilash sxemasida, ulab-uzgich SA2 orqali sigʻimlari oʻzgartiriladigan kondensator S1 va S2 lardan iborat filtr mavjud. Sigʻimli filtr, oʻzining zaryadi paytida kuchlanishni yigʻishi va uni toʻgʻrilangan kuchlanishning yarim davrlari orasidagi tanaffus (pauza) paytidagi ok razryadi hisobiga kuchlanish pulsasiyasini silliqlanishini hosil qiladi.
Oʻlchov natijalari boʻlgan maydonda (A kanalidagi) toʻlqin shakli qizil rangda koʻrsatilgan. Koʻk rangda – chiqish kuchlanishi (kanal B). Birinchi kanal uchun bir yarim davr vertikal boʻlinish oʻlchami 200 V/div, ikkinchi kanal uchun esa 500 dir. Tajriba ishi uchun buni ataylab toʻlqin shakllarini vizual ravishda ajratish uchun qilingan, aks holda ular birlashardi. Ekranning chap uchidagi sariq vertikal chiziq metrga teng, maksimal amplituda boʻlgan nuqtadagi kuchlanish qiymati qora ekran ostida tasvirlangan.



6-rasm. Diodli koʻprikning sxemasi va chiqish grafiklari.
Kirish amplitudasi, yuqorida aytilganidek, 311,128 V ni tashkil qiladi va chiqish amplitudasi 310.281 ni tashkil qiladi, deyarli bitta volt farqi diodning pasayishi bilan bogʻliq. Rasmning oʻng tomonida oʻlchov natijalari koʻrsatilgan. Oynalarning nomlari XMM multimetrlarining nomlariga mos keladi.
Biz sxemadan koʻrib turibmizki, haqiqatan ham yuklamaga faqat yarim toʻlqinli kuchlanish berilgan va uning oʻrtacha qiymati 98V ni tashkil qiladi, bu kirish oqimidagi 220V AC ga qaraganda ikki baravar kam.
Oʻzgaruvchan tokni oʻzgarmas tokka aylantirib beruvchi diodli koʻprik sxemasi quyidagicha boʻladi.
Diodli koʻprik 4 dioddan tashkil topgan va ular shunday joylashganki, ularga kelayotgan oʻzgaruvchan tokni oʻzgarmas tokka oʻzgartirish oson. Bunda VD3 va VD4 faqat “+” larni oʻtkazsa, VD2 va VD1 faqat “-“ larni oʻtkazadi.
Ikki yarim davrli sxema.
Amalda toʻgʻrilagich sxemasi ikki yarim davrdan keyin qanday koʻrinishini koʻrib chiqaylik. Kirish qismida diodli koʻprik quramiz.

7-rasm. Bir fazali diodli koʻprikni virtual modelining sxemasi.

8-rasm. Diodli koʻprik chiqish signalining koʻrinishi.

Ossilograf shuni koʻrsatadiki, ikkala yarim toʻlqin ham yuklamaga tushadi, ammo toʻlqinlar juda katta. Kirish toʻlqini shaklida, oqimdagi yarim toʻlqinning pastki qismi paydo boʻldi.

Kirish joyiga filtrlovchi elektrolitik kondansator oʻrnatib, toʻlqinni kamaytiring. Amalda, sinusoidning yuqori chastotali tarkibiy qismlarini (garmoniklarni) kamaytirish uchun keramikani unga parallel ravishda oʻrnatish maqsadga muvofiqdir.

..