Chor mustamlakachigiga qarshi 1892yilgi toshkent qozgʻaloni mundarij a

Qo‘zg‘olonga sharoitning yetilishi
XIX asr ikkinchi yarmida Toshkent ikki yirik vabo epidemiyasi girdobida qoldi. Har ikkalasida ham minglab insonlar ushbu kasallikdan vafot etdi. Ma’lumki, Toshkent 1865-yili ruslar tomonidan egallangan, 1867-yil tashkil etilgan Turkiston general-gubernatorligining markazi edi. Toshkentning turli hududlar bilan iqtisodiy aloqalari kasallikning keng avj olishiga sabab bo‘lgan omillardan biri edi. Rossiyaning epidemiya tarqalgan hududlaridan ko‘chirib keltirilgan aholi ham kasallik kirib kelishiga turtki bergan edi.
Rus dehqonlarining ommaviy ko‘chirib keltirilishi mahalliy iqtisodiyotga kuchli zarba berdi hamda ijtimoiy taranglikka sabab bo‘ldi. O‘zi shundoq ham mustamlakachi tuzum tomonidan mahalliy savdogarlarning rus bozorlarida savdo qilishiga qo‘yilgan taqiq va epidemiya paytidagi bozorlarning yopilishi aholining qattiq noroziligiga sabab bo‘ldi. Kasallik may oyida boshlangan bo‘lsa, avgust oyiga kelib barham topdi. Chor hukumati epidemiya bilan kurashish maqsadida bir qator choralar ko‘ra boshladi.
Lekin bu choralar ko‘proq empirik xarakterda edi. Vaholanki, bu paytda tibbiyot yuqumli kasalliklarga qarshi ancha-muncha yutuqlarga erishgandi. Shaharda amalga oshirilgan segregatsiya tartibi va tibbiy xizmatning faqatgina rus aholiga nisbatan ko‘rsatilishi kasallikning mahalliy aholi orasida ko‘proq tarqalishiga sabab bo‘ldi. (Sophie Hohmann “Gouverner face aux ‘monstres invisibles’ en Asie centrale au XIXème et XXIème siècles : du choléra au coronavirus”).

Toshkent bozori. 1890-yil.

Chor ma’muriyati aholini mavjud tartiblar bilan xabardor qilish maqsadida “Туркестанские ведомости” gazetasida o‘sha davr yangi metodlari haqida ham ikki tilda xabar chop etdi, shuningdek, qo‘zg‘olondan bir kun oldin, 23-iyun kuni, Toshkent harbiy komendanti Putinsev shahar jome masjidida Qurbon hayiti (ba’zi manbalarda Ramazon hayiti) namozidan oldin chiqish qilib, aholini mavjud tartiblarga rioya qilishga chaqirdi.
B undan tashqari, kasallikdan vafot etganlarning janoza namozlarisiz maxsus qabristonlarda ohak sepilgan qabrlarga ko‘mish tadbirlari, dezinfeksiya maqsadida ohak, simob xloridi singari zararli bo‘lgan vositalardan foydalanilishi oqibatida eski shahardan ko‘plab odamlarning zaharlanib o‘lishi, mahalliy aholi orasida suvning ruslar tomonidan ataylab mahalliy aholini yo‘q qilish maqsadida zaharlanayotgani haqida mish-mishlarning urchib ketishi, vafot etgan va kasallanganlarning buyumlarining yoqib yuborilishi, va’da qilingan yangi qabristonlarning yetarli darajada ochilmagani xalqning junbishga kelishiga sabab bo‘ldi.