Jarayonlar sodir bo'ladi va urug'lar me’yordagi unuvchanlikka ega bo'ladi

muz pardasi
hosil bo'lishi va qishki-bahorgi 
qurg‘oqchilik
ta’sirida kam nobud bo'lishi mumkin.
Qor qalin bo'lmagan va past harorat iliq havo bilan almashganda, qor 
eriydi hamda muzlab, parda hosil qiladi. Muz pardasi hosil bo'lishidan 
ekinzordagi o'simliklaming ko'p nobud bo'lishi juda kam kuzatiladi. U re- 
lyefi past joylarda ko'p kuzatiladi. Tuproqqa zich yopishgan muz pardasi va 
osilgan muz pardasi farqlanadi. Zich yopishgan muz pardasi tuproq yuzas- 
ida turli qalinlikda hosil bo'lib, unda o'simliklar ham qo'shilib muzlaydi. 
Osilgan muz pardasi kunduzi qor, muz erigach tuproqqa shimiladi, o'simlik 
ustida esa muz pardasi qoladi. Zich yopishgan muz pardasi osilganiga qara- 
ganda ko'p ziyon yetkazadi. Muz pardasi ustiga kul, toif, tuproq sepilsa tez 
eriydi. Yupqa muz pardasini azotli yoki kaliyli o'g'itlar ham yo'qotadi.
Kuzgi don ekinlari O'zbekiston sharoitida kuzgi qurg'oqchilik na­
tijasida kuchsiz rivojlanishi va qishlash davomida zararlanishi mumkin. 
Bunday hoi, ayniqsa, lalmikor yerlarda ko'p kuzatiladi. Kuzgi ekish 
davrida tuproqda yetarli namlik bo'lmagandan o'simliklar qishlashga yax­
shi rivojlanmagan, siyraklashgan holda kiradi va noqulay iqlim sha- 
roitlari ta’sirida zararlanishi mumkin.
Kuzgi qurg'oqchilik bilan kurashishda o'tmishdoshlarni to'g'ri tanlash, 
iqlim sharoitini hisobga olib o'z vaqtida tuproqni sifatli ishlash, maqbul 
muddatda ekish va meliorativ tadbirlarni o'tkazish muhim ahamiyatga ega.
Qish davridagi qurg'oqchilik
— o'simlik muzlab qolgan tuproqdan 
suvni shimib ololmasligi natijasida yuzaga keladi. Bunday hollarda havo 
haroratining ijobiy bo'lishi hujayra shirasi konsentratsiyasining oshishiga, 
yer usti organlarining keyin tuplanish tugunining qurishiga olib keladi.
O'simliklar va urug'larning mog'orlab qolishi.
O'zbekistonning lalmikor 
mintaqalarida umg'lar kech kuzda ekilganda, tuproqdagi namlik 8—10 foiz 
bo'lganda urug'lar mog'orlab qoladi. Birinchi navbatda jarohatlangan umg'lar 
mog'orlanadi. Mog'orlagan umg'lar juda siyrak unib chiqadi. Mog'or 
zamburug'lari urug'lami bir tekis, qiyg'os unib chiqishi uchun namlik yetarli 
bo'lmaganda, ammo tuproq havosining nisbiy namligi yuqori bo'lgan hol­
da urug' murtagining tanasida rivojlanadi. Kuzda haroratning yuqori bo'lishi
70
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

urug'larning mog'or bilan zararlanishini kuchaytiradi. Mog'or zamburag'lari 
o'simliklar o'sishdan to'xtagan davrda ham uning o'suv organlarida paydo 
bo'lishi mumkin. Ayniqsa, himoya to'qimalari bo'lmagan ildizlarni mog'or 
zambumg'lari sezilarli darajada zararlaydi.
Mog'or zamburug'lari kuzda ekilgan urug'lar qishki iliq davrgacha 
yoki bahorgacha unib chiqmagan bo'lsa, ularni kuchli zararlaydi. May­
salar kuzda hosil bo'lsa, mog'oming salbiy ta’siri kuchli bo'lmaydi.
Hamdo'stlik mamlakatlarining shimoliy mintaqalarida kuzgi don ekin­
lari qor mog'ori, parazit zamburug'