Kirish. Chilangarlik ishi turlari, mexnat xavfsizligi koidalari. Ish joylarini tashkil etish va tayyorlash
Egov turlari: a-tekis: b - utkir uchli tekis; v-kvadrat; guch yokli; d-yumalok, ye- yarim yumalok segmentli; j- rombsimon; i-tishli
Download 1,07 Mb.
|
чилангар
|
Yirik tishli egov (rashpil)lar bilan yumshok metallarga (kurgoshin, kalay, mis) va nometall (charm, rezina, yogoch, plastmassa) materiallarga ishlov beriladi. Umumiy foydalanish uchun. Maxsus egovlar (№1) bronza, jez va dyuralyuminlarni egovlash uchun ishlatiladi. Ular kush kertikli bulib, ustki tishlari 45, 30 va 50°, ostki tishlari esa 60, 85 va 60° burchak ostida tayyorlanadi. Egovlarning kuyruk kismiga TSM xarflari tamgalanadi. Egov dastalari va ularni tanlash Ish vaktida kulay xolda ushlash uchun egovning kuyrugiga dasta urnatiladi. Ular yogochdan, plastmassa yoki kogozni presslab tayyorlanadi. Dastaning sirti toza, sillik va egov uzunligiga mutanosib bulishi kerak. Dasta teshigining diametri egov kuyrugi urta kismining enidan katta bulmasligi, chukurligi esa egov kuyrugining uzunligiga teng bulishi kerak. Teshik kuydirish yoki parmalash usulida ochiladi. Yorilib ketishdan saklash uchun dastaning uchiga pulat xalka kiydiriladi. Kuyrukka urnatishda uni teshikka kirgizib, egov uchini kuchsizrok zarba bilan dastgoxga uriladi yoki bolga bilan kokiladi. Dastani egovdan chikarish uchun uni chap kul bilan maxkam ushlab bolga bilan dastaning xalkasiga uriladi. Bu ishni girada amalga oshirish xam mumkin.
EGOVLARNI TOZALASH Xizmat muddatini oshirish uchun vakti-vakti bilan kordli chutkalar yordamida egovni qirindilardan tozalab turish kerak. CHutkaning bir (simli) tomoni kertiklarning botiklarida tikilib kolgan qirindilarni chikarib tashlash, ikkinchi tomoni esa tozalashni tugallash uchun ishlatiladi. SIRTNI EGOVLASH Sirtni egovlash murakkab va sermashakkat jarayondir. Egovlashda kup uchraydigan nukson sirtlarning tekislikdan ogishidir. Bir yunalish buyicha egovlashda sirtning toza va tekis bulishi kiyin. SHuning uchun egov yunalishini doimo burchakdan-burchakka uzgartirish kerak. Dastavval gira ukiga nisbatan 30°- 40° chapdan ungta, keyin egovni tekislikdan olmay boshka yunalishga, sungra kiyshik shtrix bilan ungdan chap yunalishga yunaltirib egovlanadi. SHunday yunalish bilan ishlangandagina yuzaga kerakli darajada ishlov berish mumkin. ISHLOV BERILGAN YuZANI TEKSHIRISH Ishlov berilgan yuzani tekshirish uchun egovlangan yuzadagi qirindi chutka yoki latta bilan tozalanadi. Zagotovkani giradan chikarib tekshirilayotgan yuzasiga chizgichni kirrasi bilan perpendikulyar kilib kuyiladi. Bunda chizgich butun uzunligi buyicha yuzani koplab turishi kerak. Ishlov berilgan yuzaga buyalgan taxtani kuyib tekshirish xam mumkin. Bu xolda tekshiruv taxtasini kurum, kuk kizil yoki moyli buyok bilan buyab tekshiriladigan yuzaga kuyiladi va bir necha marta yuza buylab aylantiriladi. Agar ishlov berilgan yuzada buyok bir tekis tarkalsa, u xolda zagotovka yaxshi egovlangan xisoblanadi. Kavarik yuzalarning buyogini artib kaytadan egovlanadi. EGOVLASH TURLARI Detalga ishlov berish unda koldirilgan kuyimni aniklashdan, chizmani detal zagotovkasi bilan solishtirishdan boshlanadi. Tekis sirtlarni egovlashda yirik tishli yassi egovlardan foydalaniladi. Dastlab zagotovkaning serbar tomonini egovlab uni baza kilib olinadi, keyin shu sirtga parallel bulgan ikkinchi va boshka sirtlar egovlanadi. Ishlov beriladigan sirt doimo gorizontal xolatda bulishi lozim. Botik yuzalarni egovlash uchun zagotovkani chizma buyicha rejalanadi. Metallning kupgina kismini arra bilan kirkib zagotovkaning botik kismiga uchburchak shakl beriladi yoki parmalab yarim tsilindr xosil kilinadi. Keyin belgilangan rejaga kadar yumalok yoki yarim yumalok egov bilan egovlanadi. Egovning radiusi ishlov beriladigan botik radiusidan kichikrok bulishi kerak. Dastlab botik urni yirik tishli egov bilan reja izigacha 0,3—0,5 mm koldirib egovlanadi, keyin mayda tishli egov bilan ish yakunlab kuyiladi. SHaklni yoruglikka tutib, tugriligini andoza buyicha, zagotovka toretsining perpendikulyarligini esa burchaklik bilan tekshiriladi. Kavarik yuzalarni egovlashda xam zagotovka chizma buyicha rejalanadi, arra bilan detalning burchaklarini kesib tashlab unga piramidasimon shakl beriladi. Reja chizigiga 0,8—1,0 mm yetkazmasdan metall katlamlarni avval yirik tishli, keyin esa mayda tishli egov bilan egovlanadi. TSilindr zagotovkani egovlash uchun tsilindr chivikning toretsida berilgan diametr buyicha aylana chiziladi, tsilindr atrofida toretsdan reja chiziklari utkaziladi. Zagotovkani giraga gorizontal xolatda shunday maxkamlash kerakki, uning uchi jaglarning chetidan, ishlov berilayotgan chivik uzunligidan bir oz ortib tursin. Egovni oldinga yurgizganda ung kul egovning dastasi bilan pastga tushadi, egovning oldingi kismi esa chap kul bilan tomonga yurgizilganda ung kul egov bilan birga kutariladi, chap kul esa egovning uchi bilan pastga tushadi. TSilindrsimon chivikni kvadrat kilib egovlashda, uning tomonlari ulchamiga keyingi ishlov uchun koldirilgan kuyim xam kirishi kerak. Sakkiz burchak xosil kilish uchun kvadratning burchaklari egovlanadi. Keyin uni egovlab un olti burchak shakliga keltiriladi. Nixoyat, tsilindrsimon chivik xosil bulgunga kadar ishlov beriladi. CHivikning diametrini bir necha joyidan shtangentsirkul, yuzani esa yukoridan radius o’lchagich bilan tekshiriladi. Egri sirtlar bilan chegaralangan mashina detallarini egovlashda va kesishda ortikcha kismlarni kesish yoki egovlashning makbul usullaridan foydalanish lozim. Ayrim xollarda zagotovkani kuyim koldirib arra bilan kesilsa, boshka xollarda kontur buyicha parmalanadi. Kuyim kup koldirilsa, uni egovlash uchun bexuda vakt sarflanadi, aksincha, uning kam koldirilishi, maxsulotning yaroksizlanishiga olib keladi. Tayanch iboralar: Egov - pulatdan yasalgan, mahlum profilga ega bulgan brusok asbob. Dagal egov - tishlari katta,14 ta kertik buladi. Mayin egov - mayda tishli egovlar 13—26 ta kertik buladi. Bax,mal egov - kertik soni 80 tagacha buladi. MAVZU: SHaberlar va ularning turlari Reja: Kirish SHaberlar turi SHaberlash jarayoni Mexnat xavfsizligi Kirish Detallarning sirtidan eng mayda zarrachalarni maxsus asboblar - shaberlar bilan olib tashlab tekislashga shaberlash deyiladi. SHaberlash orkali tutashuvchi detallar uzaro jipslashtirilib, germetik birikma xosil kilinadi, detallarning yassi va egri sirtlariga, toblanmagan sirtlarga ahlo sifatli ishlov beriladi. SHaberning bir yulida 0,005-0,07 mm metall katlamini olib tashlash mumkin. Asbobsozlikda keng qo’llaniladi. Kulda shaberlash sermashakkat jarayon bulib, uni unumdorrok bulgan mashina usuli bilan almashtiriladi. SHaberlanadigan sirtga mayda tishli egov va metall keskich bilan yaxshilab ishlov beriladi. Sirtning eni egov 50 xamda uzunligini xisobga olib 0,1-0,4 mm kuyim koldiriladi. Sirtlar juda notekis bulganda va katta kuyimlarda mayda tishli egov bilan egovlanib, bur bilan buyab tekshiriladi. Egovni doira shaklida aylantirib buyalgan kismida metall “kirkib” olinadi. Metall sirtida chukur izlar koldirmasligi uchun egovni metall chutkada vakti-vakti bilan tozalab turish, ishni extiyotlik bilan bajarish kerak. Zagotovkani buyokli doglardan tozalangandan keyin detalni kayta buyab egovlashni davom ettiriladi. Yassi shabelar bilan tekis sirtlar shaberlanadi. Ular bir va ikki tomonli bulishi mumkin. Eng kulay shaberning tigi 30-40 mm radiusda yumaloklangan bulib, yarim toza sirtlarni, 40-45 mm lisi esa toza sirtlarni shaberlash uchun ishlatiladi. Yassi shaberlar tugri va kayrilgan uchli bulishi mumkin. Ochik yuzalarga tugri uchli shaberlar, yondosh yuzalar xamda yumshok metallarga (alyumin, tsink babbit va b.) uchi kayrilganlari bilan ishlov beriladi. Ikki tomonlama yassi shaberning ikkita kesuvchi kirrasi borligi tufayli xizmat muddati ikki marta kupdir uning uzunligi 350-400 mm. Uch va turt kirrali shaberlar kavarik va tsilindrsimon sirtlarni shaberlashda qo’llaniladi. Uch kirrali shaberlarni odatda bir tomonlama va 190, 280, 380 xamda 510 mm uzunlikda yasaladi. Yigma shaberlar yaxlit shaberlarga karaganda birmuncha yengil buladi. Kesuvchi kismining shakliga kura yassi, uchburchakli tugri va uch yokli kayrilgan turlarga bulinadi. Bunday shaberlar ish vaktida sezilarli darajada egiladi, bu esa shaberlash anikligini oshiradi. Egri charxlangan shaberlar bilan ishlov berish birmuncha oson. Sirtlarga xomaki ishlov berish uchun utkirlik burchagi 30°-40°, uzil-kesil shaberlash uchun esa 40°-55° li shaberni tanlash kerak. Universal shaber korpus, ushlagich, dasta, sikuvchi vint, tezkesar yoki kattik kotishmali pulatdan tayyorlangan kesuvchi plastinadan tuzilgan. Kiskichga kuyilgan plastina shaber dastasini soat mili xarakati yunalishida aylantirilsa vint bilan kisiladi (plastinani bushatish uchun dastani teskari aylantiriladi). Takomillashtirilgan shaber uch kismdan - ushlagich, yogoch dasta va almashuvchi plastinadan iborat. Almashuvchi plastinaning kuyrugi “kaldirgoch dumi” tipida bulgani uchun u ushlagich uyigiga jips joylashadi va ishonchli maxkamlanadi. Diskli shaber keng yuzalarni shaberlashda qo’llaniladi. Kesuvchi kismi pulat disk bulib, tutkichga gayka bilan maxkamlanadi. Diskning diametri 50-60 mm, kalinligi 3-4 mm bulib, uni yumalok silliklash dastgoxidautkirlanadi. U utmaslashib kolgani sayin diskni mahlum burchakka burib utkir sektori bilan shaberlashni davom ettiriladi. SHunday kilib, shaber diskning xamma kismi bilan detal zagotovkasiga ishlov berish mumkin. Bu esa mexnat unumdorligini oshirib, shaberlarni utkirlash, almashtirishga ketadigan vaktni tejashga keng imkon yaratadi. SHaberlash jarayoni. Sirtni shaberlashdan oldin ishlov beriladigan yuza tekshirilib chikiladi. Yuzaga 0,1 mm aniklik bilan mexanik yoki chilangarlik ishlovi berilgani bulishi, yuzada tirnalishlar, ayniksa, chukur chiziklar bulmasligi kerak. Buyoklar kuyidagicha tayyorlanadi: maydalangan zangori buyok (lazur), kurum yoki kurgoshin surigini bankachaga solinib, ustidan mashina moyi kuyiladi. Aralashmani kuyukrok bulgunicha yaxshilab aralashtirish (kuruk kattik zarrachalar bulishiga yul kuyilmaydi) kerak. Buyokni bir bulak gazlamaga solib tampon kurinishida boglab, bankachaga solib kuyiladi. Tamponni kuruk buyokka kuyish yoki moyga botirib namlash aslo mumkin emas. Mexnat xavfsizligi. SHaberlashda xavfsizlikning kuyidagi koidalariga rioya kilish kerak: ishlov beriladigan detalni dastgoxga ishonchli va mustaxkam urnatish; dastasiz va nosoz shaberlar bilan ishlamaslik; silliklash kallaklari bilan ishlashda elektr tokidan saklanish koidalariga rioya kilish kerak. Tayanch iboralar: Yassi shaber - tekis sirtlar shaberlaydi. Diskli shaber - keng yuzalarni shaberlashda qo’llaniladi. Uch va turt kirrali shaberlar - kavarik va tsilindrsimon sirtlarni shaberlashda qo’llaniladi. MAVZU: Detallarni bir-biriga moslashtirish. Sirtlarni ishkalash va yaltiratish Reja: Andoza Detallarni bir-biriga moslashtirish Sirtlarni ishkalash va yaltiratish Andoza va kontrandoza yasash. Andoza (uyma) yasash. Andoza materialining ikkala enli yuzasi chizgich kuyilib, ulchami buyicha egovlanadi. Andoza tomoni(1)ni baza deb qabul kilib, chizgich kuyib egovlanadi. Andoza konturi bazadan rejalanadi. Andoza uyigi parmalanadi (yoki pulat arra bilan kirkib olinadi). Andozaning tugri chizikli (2,3,4 va 5) tomonlari chizgich va guniya bilai tekshirilib, ulchamlar buyicha egovlanadi. Tarx (6) dumalok kalibr yoki nazorat valik buyicha yoruglik tirkishiga karab tekshirilib, andozaning yarim dumalok uyigi egovlanadi, kirralari tumtoklashtiriladi. Kontrandoza (ichkuyma) yasash. Kontrandoza zagotovkasining ikkala enli sirti chizgich bilan tekshirilib, ulchami buyicha egovlanadi. Kontrandozaning bazali tomoni (1) chizgich kuyib egovlanadi. Kontrandoza tarxi bazadan boshlab rejalanadi, (2 va 3) kirralar guniya va chizgich bilan tekshirilib egovlanadi va ishlovga 1,5-2 mm kuyim koldirilib, metallninig ortikcha kismi kul arra bilan kirkib olinadi. Kontrandozaning (4 va 5) tomonlari bazali tomonga parallel ravishda va yarim dumalok kismi (6) 0-1mm aniklikda egovlanadi. Pripasovka anikligi yoruglikka karab tekshirilib, kontrandoza tarxi andoza buyicha moslanadi. To’g’ri chiziq shaklli ikki detalni moslash. Tutashadigan bitta detalni (ichkuymani) tulik yasash. Xomaki maxsulotning enli tekisliklari chizgich bilan tekshirilib, ulchami buyicha egovlanadi. Ichkuymaning bazali tomoni (kirrasi) (1) chizgich bilan tekshirilib egovlanadi. Ichkuyma kirralari (2, 3 va 4) chizgich va guniya bilan tekshirilib, ulchami buyicha egovlanadi. Ichkuymaning utkir burchaklari pulat arra bilan kirkib olinadi. 5 va 6- kirralar 1-kirraga parallel, sungra esa burchak andozasi bilan tekshirilib, 7 va 8-kirralar 4-kirraga nisbatan 600 burchak xosil kilib egovlanadi. Dastlab ikkinchi tutashma detalni (uymani) yasash. Enli tekisliklar va bazali tomon (kirra) chizgich bilan tekshirib egovlanadi. Uyma chizma buyicha rejalanadi va chizgich xamda guniya bilan tekshirilib, ulcham buyicha uymaning (2, 3 va 4) kirralari egovlanadi. Ichkuyma arikchasi (pazi) parmalanadi va kul arra bilan kirkib olinadi. Oxirgi ishlovga 0,1-0,2 mm kuyim koldirilib va arikcha yon kirralarining uyma ukiga nisbatan simmetrik bulishiga kathiy rioya kilinib, dastlab arikchaning kirralari (5, 6 va 7) egovlanadi. Uymani ichkuyma buyicha moylash. Uyma arikchasining kirrasi tulik, (6) (chukurligi va bazali tomoni 1-kirrraga parallelligi buyicha) egovlanadi. Arikchaning kirralari (5,7) navbatma-navbat egovlanib, uyma arikchasi ichkuyma chizigi buyicha moslanadi. Agar ichkuyma uyikka va 1800 ga mumkin bulgan xar ikki burashning istalganida kul yordamida tigiz, yoruglik tirkishisiz, tebranmasdan va kiyshaymasdan kirsa, moslash anikligi yetarli darajada deb xisoblanadi. MAVZU: Parmalash Reja: Kirish Parmalar konstruktsiyasi Pamalash dastgoxlari Parmalash tartibi Mexnat xavfsizligi Kirish Kesuvchi asbob - parmaning uz uki atrofida aylanma va ilgarilama xarakat kilishi tufayli yaxlit materialni teshib, undan qirindi xosil kilish jarayoni parmalash deb ataladi. Maxkamlash detallari bolt, vint, parchin mix, shpilka va boshka detallar uchun teshiklar ochish, rezba kesish, kengaytirish, zenkerlash uchun detallar xamda ularning kismlari parmalanadi. Detallarni odatda, kuyish, shtamplash yoki boshka usullar bilan tayyorlanganda sirtidagi teshiklarni kengaytirishga tugri keladi. Bunday xolda teshik ulchamidan kattarok bulgan kesuvchi asbob tanlanadi. Spiral parma ikki tishli kesuvchi asbob bulib, u ishchi va kuyruk kismlardan tuzilgan. Ishchi kismi konussimon (kesuvchi) va tsilindrsimon (yunaltiruvchi) kismlarga bulinadi. Kesuvchi kismida ikkita kesuvchi kirra (uchidagi burchak) va ular orasida, 450-550 burchak xosil kilib tutashtirgich joylashgan. Tutashtirgich arikchalar orasida diametri 0,15-0,2 mm li uzak borligi tufayli xosil buladi. Parmalashda tutashtirgich kesmaydi, balki metallni kiradi. U parmani chetlatishga, teshikni kengaytirishga yordam beradi. Dastakli pnevmatik parmalash mashinalari elektr mashinalariga nisbatan sodda va ixcham tuzilgan. Asbobning kuch yuritmasi aylanish chastotasini tepki bilan bir maromda uzgartirish imkonini beradi. Mashinani ishlatish jarayonida zurikish yuz berib, mashina avtomatik usulda tuxtaydi. Alyumin, magnitli kotishmalar va yumshok pulatdan tayyorlangan detallar yoki zagotovkalarni parmalashda aylanish chastotasi 3500 ayl/min gacha bulgan pnevmatik parmalash mashinalaridan foydalaniladi, legirlangan detallarni parmalashda esa aylanish chastotasi 1000 ayl/min gacha bulishi kerak. Massasi 1,8 kg, shpindelining aylanish chastotasi 2500 ayl/min bulgan dastakli pnevmatik parmalash mashinasi D-2. U kuyidagicha ishlaydi: kisilgan xavo rotor bilan stator urtasidagi bushlikka kirib ishchi kurakchalarni itarib, rotorni aylanishga majbur kiladi. Dastakli pnevmatik parmalash mashinasi RS-8 ning D-2 dan farki maxsus moslamani mashina korpusiga 200 burchak ostida barashka bilan maxkamlab kuyilishidadir. Moslama kuvurida sharnirli val bulib, u tsangali to’g’rilagichni parma bilan aylantiradi. Parmani sovutish uchun tavsiya etiladigan suyukliklar
Mexnat xavfsizligi Dastakli elektr mashinalari bilan ishlashda kuyidagi koidalarga rioya kilish kerak: rezina kulkop va kalish kiyib ishlash; rezina kalish bulmagan takdirda oyok ostiga rezina gilamcha tashash; dastakli elektr parmalash mashinasini ishga tushirishdan oldin simlarning izolyatsiyasi, asbobning aylanish chastotasi tarmokdagi kuchlanishga mosligini aniklash; aylanib turgan kesuvchi asbobni va shpindelni ushlamaslik; sinib kolgan kesuvchi asboblarni chikarib olishda maxsus moslamalardan foydalanish; vakti-vakti bilan elektryuritgich chutkasini tekshirib turish, (chutkalar yaxshi shlifovkalangan bulishi, normal xolatda uchkun bermasligi kerak); mashinadan xid chiksa, kizib ketsa va uchkun chiksa, uni tuxtatish. Parmalash tartibi Ishlov beriladigan detal zagotovkasini teshish uchun uni maxsus moslamaga kisib, parmaga aylanma ilgarilanma xarakat uzatiladi. Parmalash tartibini tanlashda birinchi navbatda parmaning mustaxkamligi, kesish tezligi va boshka omillar inobatga olinadi. Teshiklarni parmalash Parmalash dastgoxida ish boshlashdan oldin dastgoxning yerga ulanganligini tekshirish, stolni tozalash, dastgoxni salt ishlatib, sozligini tekshirib kurish kerak. Dastgoxni ishga tayyorlash Kesuvchi asbobni shpindelga maxkamlash, zagotovkani stolga joylashtirish, kesish va surish tartibini tanlashdan iboratdir. Parmani teshik diametri va ishlov beriladigan zagotovka materialining kattiklik darajasiga kura tanlanadi. Parmalash jarayonida radial tepish natijasida teshik diametri parmaning diametridan kattarok bulib kolishini doimo esda tutish kerak. Engil kotishmalarni parmalash ehtibor talab kiladi. Ayniksa, magniy ML4, ML5, alyumin va boshka kotishmalarni parmalash birmuncha kiyinchilik tugdiradi. Magniy kotishmalarini parmalovchi parmaning oldingi sirtiga 500 burchak ostida raxlar kilingan. Alyumin kotishmasiga ishlov beradigan parma burchaklari katta kilib tayyorlanadi (650-700). Vintli arikchalarning kiyalik burchagi 350-450, orka burchagi esa 80-100. Plastmassani parmalash. Plastmassa buyumlarga xamma turdagi kesuvchi asboblar bilan ishlov berish mumkin. Rezinaga teshik parmalashni oddiy spiral parmalar bilan amalga oshirish kiyin. V.I.Kravtsov taklif kilgan, duradgorlikda qo’llaniladigan peroni eslatuvchi kuraksimon parma bu ishda kul keladi. Rezina ostiga bir parcha fanera kuyib, uni dastgox stolida katta tezlik bilan parmalanadi. Mexnat xavfsizligi. Parmalash dastgoxidan foydalanishda kuyidagi koidalarga rioya kilmok kerak: dastgox stoliga zagotovkani ishonchli maxkamlash va unga ishlov berishda detalni kul bilan ushlamaslik; kesuvchi asbobning almashtirgandan sung buragichni patronda koldirmaslik; xavfsizlikka tula ishonch xosil kilmaguncha dastgoxni ishga tushirmaslik; nososning ishini, ishlov beriladigan joyga sovitish suyukligining kancha mikdorda yuborilayotganini kuzatib turish; aylanayotgan asbob va shpindelni ushlamaslik; singan kirkuvchi asboblarni dastgoxdan kulda chikarmay maxsus moslamalarda foydalanish; ayniksa, kichik diametrli parmalar bilan ishlashda surish dastagini kattik bosmaslik; patron va parmalarni almashtirishda shpindel tagiga yogoch taglik kuyish; parmalash patroni, parma yoki utish vtulkasini shpindeldan fakat moslamalar yordamida chikarish; kesuvchi asboblarning va zagotovkalarni maxkamlash kurilmalarining sozligini doimo kuzatib turiit; dastgoxda kulkopsiz ishlamaslik; ish paytida dastgoxga suyanmaslik; ketish oldidan dastgoxni tuxtatish; dastgoxni moylash; dastgox va ish urnini tozalash; asbob, patron va zagotovkalarni qirindilardan tozalash kerak. Kuyish, shtampovkalash va boshka usulda tayyorlangan detallardagi tsilindrsimon yoki konussimon teshiklarga ishlov berish operatsiyasini zenkerlash deb ataladi. Zenkerlash bilan teshiklar kengaytiriladi yoki teshik sirtining sifati yaxshilanadi, oval shakllari tsilindrsimon shaklga keltiriladi. Zenkerlash teshikka ishlov berishning yakuniy yoki oralik operatsiyasi bulishi mumkin, shuning uchun yoyishga katta bulmagan kuyim koldirish lozim. Bu usulda ishlov berilgan sirtning gadir-budurligi Ka 10-2,5 ga teng. Zenkerlarni parma kabi dastgox shpindelining konus teshigiga urnatiladi. U uk atrofida aylanma, uk buylab ilgarilama xarakat kiladi. Tashki kurinishidan parmani eslatmasa, ammo uning kesuvchi kirralari va spiral arikchalari kuprok. Uch-turt kesuvchi kirra zenkerni teshigiga anik markazlaydi. Zenker ishchi kismdan, buyin, kuyruk va panjadan tuzilgan. Uning ishchi kismi uz navbatida kesuvchi va kalibrlaydigan kismdan iborat. Zenker metalni kesadi, yunaltiruvchi esa zenkerni teshikka yunaltiradi. Yunaltiruvchi kismdagi raxlar ishkalanishni kamaytirishga, kesishni osonlashtirishga xizmat uiladi. Zenkerning tishi oldingi sirt kirralar, uzak, orka sirt, tasmachadan iborat. Burchaklarning kattaligi metallning kattikligiga boglik. Zenkerlarni tezkesar pulatdan ikki turda -konus kuyrukli yaxlit va almashuvchan kilib tayyorlanadi. Bulardan birinchisi teshikka dastlabki, ikkinchisi esa uzil-kesil ishlov berish uchun ishlatiladi. Konus kuyrukli yaxlit zenkerlarning 010-40 mm, ishchi kismning uzunligi 80-200 mm, tishlar soni 3 ta. Almashtiriladigan zenkerlarning 032-80 mm, ishchi 10-18 mm, tishlar soni 4 ta. CHuyan va pulatdan yasalgan detallardagi teshiklarga uzil-kesil ishlov berishda konus kuyrukli yaxlit va kattik kotishmalardan tayyorlangan almashtiriladigan zenkerlardan foydalaniladi. Bundan tashkari, keskichlari almashtiriladigan zenkerlar mavjud bulib, ular kattik pulatdan (VK6, VK8, VK6M, VK8V, T14K8, T15K6) yasaladi. Zenkerlash parmalash dastgoxida amalga oshiriladi. Zenker diametrining ulchamiga kura surish kattaligi chuyan uchun 0,2-0,35 mm gacha, pulat uchun 0,15-0,3 mm gacha. Bu xolda kesish tezligi 80 m/min. Zenker kizib utmaslashib kolmasligi uchun uni emulsiya bilan sovutib turiladi. Tezkesar pulatdan tayyorlangan keskichlari almashtiriladigan zenkerlar uchun surish 2-0,26 mm, kesish tezligi esa 11,6-22,5 m/min. Bu xildagi zenkerlarni ish jarayonida sovitib turishda 5% li sovun emulsiyasi ishlatiladi. Mexnat xavfsizligi Zenkerlashda xam parmalashdagi kabi xavfsizlik koidalariga rioya kilish kerak. Zenkovkalash - bolt, vint va parchin mixlar uchun maxsus asboblar yordamida tsilindrsimon, konussimon uyiklar yoki raxlar yunish jarayonidir. Kesuvchi kismining shakliga kura zenkovkaning tsilindrsimon, konussimon va toretsli xillari mavjud. TSilindrsimon zenkovkaning ishchi kismi 4 tadan 8 tagacha torets tishlar va kuyrukdan tuzilgan. Uning yunaltiruvchi tsapfasi parmalangan teshikka kiradi. Zenkovkaning uzgarmas yunaltirgichi va tsilindrsimon kuyrugi R6M5 pulatdan yasaladi. Konussimon zenkovka xam ishchi va kuyruk kismlardan iborat, konus shaklidagi ishchi kismining burchagi 2 ga teng. Uchlari 30, 60, 90 va 1200 bulgan konussimon zenkovkalar kuprok qo’llaniladi. CHegaralangan zenkovkalash dastasiga kuyruk uning ikkinchi uchiga rezba buyicha yunaltiruvchi shpilkali zenkovka maxkamlanadi. Mexnat xavfsizligi. Zenkovkalashda xam parmalashdagi kabi xavfsizlik koidalariga kathiy rioya kilish kerak. TESHIKLARNI RAZVYoRTKALASH Razvyortkalash - teshiklarga 7-9 kvalitet buyicha ishlov berish jarayoni bulib, unda sirtning gadir-budurligi Ka 1,25-0,63 oraligida bulishi mumkin. Teshiklarni razvyortkalash ishlari parmalash, tokarlik dastgoxlarida yoki kulda dastakli usulda bajariladi. Razvyortkalar. Kul bilan razvyortkalashda dastakli razvyortka dastgoxda ishlov berishda esa mashina razvyortkasidan foydalaniladi. Mashina razvyortkalarining ishchi kismini kalta kilib tayyorlanadi. Ishlov beriladigan teshikning shakliga kura, razvyortka tsilindrsimon va konussimon shakllarda bulishi mumkin. Silindrsimon razvyortkalarni konussimonlar singari ikki yoki uchtadan tuplam xolida tayyorlanadi. Ikkitali tuplamlarning biridan dastlabki dagal ishlov berish uchun, ikkinchisidan sirtga uzil-kesil tekis ishlov berishda foydalaniladi. Uchtali tuplamning birinchisi yordamida teshik tozalanib, kerakli darajadagi sirt gadir-budurligiga va anik ulchamga yetkaziladi. Konussimon razvyortkalar tsilindrsimonlarga karaganda birmuncha ogir sharoitda ishlatiladi. Tugri tishlarining kundalang arikchalari qirindilarni butun tish uzunligi buylab chikarib tashlash imkonini beradi. Bu esa kesish jarayonida sodir buladigan kuchlanishni kamaytiradi. Silindr kuyrukli mashina razvyortkalarining uch tipi bor. Birinchi tipdagisi bilan 6-8 kvalitet buyicha 03-50 mm li teshiklarga ishlov berish mumkin. U markazlovchi patronga maxkamlanadi. Ikkinchi tipidagi kuyrukli mashina razvyortkalarining diametri 10-18 mm, ishchi kismini kaltarok kilib tayyorlanadi. Ular bevosita dastgox shpindeliga urnatiladi. Uchinchi tipdagi utuvchi vtulkali kalta razvyortkalar bilan 5-6 kvalitet buyicha 02550 mm li teshiklarga ishlov beriladi. RAZVYoRTKALASH USULLARI Razvyortkalash xamma vakt parmalash va zenkerlashdan keyin bajariladi. Teshikka ishlov berishda parma yoki zenkerning ulchami dagal ishlov berishda 25-0,5 mm, toza ishlov berishda esa 0,05-0,015 mm kuyim koldirilishidan kelib chikib tanlanadi. Kulda razvyortkalash. CHizmaga muvofik yunib kengaytirish uchun kuyim koldiriladi. Sillik tsilindrsimon teshiklarni razvyortkadashda tugri arikchali, shponka yoki arikchalari bor teshiklar uchun spiral arikchali, konussimon shtiftbop teshiklar uchun tegishli konussimon razvyortkalar tanlanadi. Zagotovkani gira jaglariga kisib, razvyortka kesuvchi kismini mashina moyi bilan moylanadi. Razvyortkani teshikka kuyib uning vaziyatini 900 li burchak bilan tekshirib kuriladi. Teshik ukining ishlov beriladigan zagotovka yuzasiga perpendikulyarligiga ishonch xosil kilgach razvyortkaning kuyrugiga parma dasta urnatiladi. Uni kul bilan razvyortkani uki buylab biroz bosib, chap kul bilan parmadastani soat mili xarakati yunalishida sekin va ravon aylantiriladi. Razvyortka teshikka kesib kirgandan keyin parma dastasi uchidan ushlab razvyortkani yunaltiriladi. Uni fakat bir tomonga yunaltirish lozim. Agar razvyortkani teskari tomonga aylantirilsa, u tikilib koladi, tishlarining ostiga qirindi tushib, teshik devorini buzadi. Ish jarayonida razvyortkani tez-tez teshikdan olib uni qirindidan tozalash va mashina moyi bilan mul kilib moylash kerak. CHuyanga esa moylamasdan ishlov berish mumkin. Silindrsimon teshiklarni yunib kengaytirishda ishni razvyortka ishchi kismining 3/4 kismi teshikdan chikkan paytda yakunlash kerak. Konussimon kalibrning kundalang chiziklarini yunib kengaytirishni vaziyatga karab tugallanadi. Konussimon teshiklarga ishlov berish. Katta ulchamdagi konussimon teshiklarga ishlov berishda asboblar tuplamidan foydalaniladi. Dastlab pogonali zenker, keyin razvyortka oxirida esa sillik kesuvchi tigli konussimon razvyortka bilan yunib kengaytiriladi. Mashinada razvyortkalash. Razvyortkani dastgox patroniga yoki utuvchi vtulka orkali shpindelga asta kiritiladi va razvyortkalaniladi. Mexnat xavfsizligi. Teshiklarni razvyortka bilan yunib kengaytirishda xam parmalash ishlaridagi kabi xavfsizlik koidalariga rioya kilish kerak.
Tayanch iboralar: Spiral parma - ikki tishli kesuvchi asbob. Drel - parmaga aylana xarakat beruvchi mexanizm. Parmalash patroni - parmani maxkamlovchi uskuna. Sovutish suyukligi - kesish jarayonida asbob kizib ketmasligi uchun ishlatiladigan suyuklik. Zenkerlash - teshikka ishlov berishning yakuniy yoki oralik operatsiyasi. Razvyortkalash - teshiklarga 7-9 kvalitet buyicha ishlov berish operatsiyasi Tezkesar pulat - kesuvchi asboblarda ishlatiladigan tarkibida uglerod mikdori 0.6% kup bulgan pulat. MAVZU: Rezba kesish Reja: Kirish Rezbalarning elementlari va profili Rezba kesish asboblari Rezba kesish jarayoni Mexnat xavfsizligi Kirish Mashina va mexanizm detallarini biriktirish vositalari ichida eng kup tarkalgan rezbali biriktirish usulidir. Bu usul oson, kulay, ayniksa, mashina va apparatlarni tahmirlash yoki sozlashda ishonchlidir. Rezba kesish deb, detal zagotovkasining tashki yoki ichki kismidan vint chizigi buylab qirindi chikarib kertishga aytiladi. Rezbalar tashki va ichki bulishi mumkin. Masalan, tashki rezba vint va ichki rezba gayka deb ataladi. Ung va chap chiziklarining farkini vint va gayka misolida yaxshirok tushunib olish mumkin. Gaykani shpilkaga soat mili yunalishida. burab kiritilsa, xar ikkala detal - gayka va shpilkaga ung rezba kesilgan buladi. Agar shpilka gaykaga, soat mili yunalishiga teskari buralib kirsa, demak ikkinchi xolda detallarga chap rezba kesilgan buladi. Mashinasozlikda kupincha ung rezbalar ishlatiladi. Rezba kesilganda kesilmay kolgan yumalok kundalang kesimi uning ichki kundalang kesimi deb, bu kesimning diametri rezbaning ichki diametri deb ataladi. CHivikning tashki diametri (E) rezbaning nominal diametridir. Rezbaning asosiy elementlari. X,ar kanday rezba uzining kuyidagi asosiy elementlari: profili, profilning burchagi va balandligi; kadami; rezbaning tashki, urta va ichki diametrlari bilan farklanadi. Rezba profilini vint yoki gaykaning uki buylab kesilganda kurish mumkin. Uning chivikka bir marta tulik uralishini rezba ipi yoki uram deb ataladi. Rezba kadami orasida xosil bulgan burchak -profil burchagidir. Metrik rezbada bu burchak 600, dyuymli rezbada 550 ni tashkil kiladi. Profil asosi bilan uning uchigacha bulgan oralikni rezbaning balandligi yoki chukurligi deb ataladi. Yonma-yon joylashgan ikki uramning rezba uki buylab ulchangan uzunligi rezbaning kadami deb ataladi. Metrik rezbalarda kadam millimetrlarda, dyuymli rezbalarda esa bir dyuymga tugri kelgan rezba “ip”lari soni bilan ifodalanadi. Rezba profili. Rezba profili asbob kesuvchi kismining shakliga boglik. Kupincha tsilindrsimon uchburchakli rezbalar qo’llaniladi. Uni maxkamlash detallariga (gayka, bolt, shpilka, vint va b.) kesiladi. Rezba kesish asboblari. Detallarda rezbani tokarlik dastgoxlarida xamda plastik deformatsiya usulida (nakatlash) xosil kilinadi. Nakatlash uchun nakat roligi foydalaniladi. Ichki rezbalarda metchiklar, tashkisini rezba keskich (plashka), progonka va boshka asboblar bilan kesiladi. Metchiklar kullanishi buyicha - dastakli, mashina-dastakli buladi; konstruktsiyasi buyicha esa yaxlit, yigma (sozlanadigan) va maxsus turlarga bulinadi. Metchik ikki asosiy: ishchi va kuyruk kismdan tuzilgan. Ishchi kismi kundalang, tugri yoki vint arikchaga ega bulgan vintdan iborat bulib, u rezba kesishda ishlatiladi. Ishchi kism uz navbatida kesuvchi va kalibrlovchi kismlardan iborat. Kesuvchi kismning tugri va teskari yunalishdagi egriligi qirindi chikarishni osonlashtiradi (bunday egriliklar ung rezbada chapga, chap rezbada ungga yunalgan). Kalibrlovchi (yunaltiruvchi) kism metchikning kesuvchi elementidir. U metchikni teshikka yunaltirib, kesiladigan teshikni kalibrlaydi. Parmadastalar. Kul bilan rezba kesishda kesuvchi asbobning kuyruk kismidagi kvadratga parmadastani kiydirib aylantiriladi. Sozlanmaydigan parmadastalar 2 yoki 3 ta kvadrat teshikli bulishi mumkin. Sozlanadiganlarida sozlanadigan teshik buladi. Bundan tashkari, toretsli turlari xam mavjud. Ular bilan nokulay joylashgan teshiklarga rezba kesiladi. Maxsus parmadasta chukur va berk teshiklarga ishlov berishda ishlatiladi. U korpus, vtulka xamda prujinadan iborat. Korpus va vtulkaning ilashuvli kiyshik kulachoklari kuchlanish mehyoridan utganda 62 ilashishdan chikadi. Bu konstruktiv xususiyat metchiklarni sinishdan saklaydi. Rezba kesish usullari. Rezbabop teshiklarni parmalangandan keyin detalni gira jaglari orasiga kisib teshik ukining perpendikulyarligini burchaklar bilan tekshirish lozim. CHap kul bilan parmadastani metchikka bosib, ung kul bilan metchik metalga bir necha uram kirib turgun xolatga kelguncha bosib aylantiriladi. SHundan keyin parmadastaning dastasini ikki kul bilan ushlab aylantiriladi. Ishni osonlashtirish maksadida metchikni parmadastani fakat soat mili xarakati yunalishida aylantiravermay, bir marta tulik ikkinchi marta esa yarim aylanishda orkaga aylantirish kerak. Metchikni kaytma-aylanma xarakati tufayli qirindilarning maydalanishi birmuncha osonlashadi. Dastakli metchiklarning rezbasini 6-10 kvalitet buyicha yasaladi. Metchik bilan rezba kesish. Detal teshigini chizmaga karab rejalashtiriladi, sungra mahlumotnoma jadvallariga kura tanlangan Parma bilan rezba kesiladigan teshik parmalanadi. 60 yoki 1200 li zenkovkada teshikni 1-1,5 mm uzunlikda zenkovkalanadi. Metchikni tanlab tekshirib kurilgandan keyin zagotovkani gira jaglari orasiga kisib maxkamlanadi. Avval berilgan formulalar yordamida tegishli parmadasta tanlanadi. Uning dastasidan ushlab metchikni soat mili xarakati yunalishida. aylantirib, rezbani kesish va qirindini maydalash uchun vakti- vakti bilan chorak yarim aylanishda teskarisiga aylantiriladi. Metchikni tez-tez teshikdan chikarib, qirindidan tozalab turiladi. Rezba kesish jarayoni. CHizma buyicha rezba diametri xamda kesiladigan kismining uzunligi aniklanadi. Dastlab chivikning uchida rax ochiladi, uning eni rezba uramining balandligidan biroz katta bulishi kerak. Berilgan rezbaga kura ikkita plashka (kesik va yaxlit) xamda bularga mos dastalar tanlanadi. Plashkalarning rezbali arikchalari toza, kesuvchi kirralari esa utkir kilib charxlangan va nuksonsiz bulishi zarur. CHivik giraga maxkamlanganda, uning gira jaglaridan chikib turadigan kismi rezba kesiladigan kismining uzunligidan 20-25 mm ortik bulishi kerak. Rezba kesishda chivikning uchi moylanadi. Plashkani tutkichga urnatib, vintlar bilan maxkamlanadi. Asbobning rezba kesiladigan uchiga plashkaning tamgasini pastga karatib va chivik uki tekislikka perpendikulyar buladigan kilib kuyiladi. Rezba kesishda ung kulning kafti bilan plashkaning korpusini pastga bosib, chap kul bilan uning dastasini soat mili xarakati yunalishida to kesuvchi kismi chivikka kesib kirguncha aylantirish, sungra rezba kesish kerak. Qirindini maydalash uchun plashka yarim aylanishda teskari tomonga aylantiriladi. Bunda uning ishchi kismi yaxshilab moylanishi kerak. Yaxlit plashka bilan ishlanganda uni dam bir tomonga, dam ikkinchi tomonga aylantirib, rezbani oxirigacha kalibrlanadi. Ish oxirida uni toza latta bilan artib, rezbali kalibr-xalka bilan tekshirish lozim. Rezba kesuvchi asbobni moylash. Rezbaning sifati va asbobning turgunligi moylash-sovutish suyukliklarini tugri tanlashga boglik. Rezba kesishda ishlatiladigan moylash-sovutish suyukliklari Ishlov beriladigan material Moylash - sovutish suyukligi Pulat: - uglerodli -emulsiya; konstruktsion-moy; instrumental-moyli kerosin, aralash moy; legirlangan-moyli kerosin, aralash moy. CHuyan -3-5% li emulsiya Kuyma chuyan - sovutilmaydi; 3-5% li emulsiya kerosin Bronza - sovutilmaydi; aralash moy TSink - emulsiya Jez - sovutilmaydi; 3-5% li emulsiya Mis - emulsiya; aralash moy Nikel - emulsiya Alyumin va uning kotishmasi - sovutilmaydi; emulsiya; aralash moy; kerosin Zanglamaydigan utga chidamli kotishmalar -30% kerosin, 20% olein kislotasi; 80% li sulfofrezol Voloknit, vinilplast, organik oyna - 3-5% li emulsiya kuvurlarga rezba kesish. Zagotovkalarga tashki rezba palashka, ichki rezba metchik bilan kesiladi. Kup xollarda kuvurlarga rezba kesishda klupdan foydalaniladi. Kuvur klupi korpus uzun dastalar, turtta yapalok rezbali palashkalardan tuzilgan. Planshaybani buralganda rezbali plashkalar markazga yakinlashadi. Bu esa diametri xar xil bulgan kuvurlarga rezba kesish imkonini beradi. Diametrga boglik xolda chervyakni aylantirib plashkalar urnatiladi, keyin dastakni bosib maxkamlanadi. Rezba plashkalarini tegishli diametrga anik sozlash uchun klupp korpusida nonius urnatilgan. Kuvurga rezba kesish kuyidagi tartibda bajariladi: Plashkani yaxshilab kuzdan kechirib chikiladi: u toza, kesuvchi kirralari utkir, sinmagan, tashki nuksonsiz bulishi kerak. Kuvurning rezba kesiladigan kismi moylanib, uchini kiskichga maxkamlanadi. Klupni kuvurga urnatib, 64 turt boskichda 900 dan aylantiriladi. Asbobni kuvurdan teskari aylantirib chikariladi. Singan metchiklarni teshikdan chikarish usulari. Metchik singanda uni teshikdan chikarishning bir necha usullari bor. Sinik metchikning uchi teshikdan chikib tursa, uni ploskogubtsa yoki dastakli gira bilan burab chikarish mumkin. Metchikning kismi teshik tashkarisiga chikmagan bulsa, u xolda egilgan simning ikki uchini metchik arikchasiga sukib burab chikariladi. Bu usul yordam bermasa metchikni teshgich (proboynik) bilan sindirib mayda kismlarga bulib chikarish mumkin. Mexnat xavfsizligi. Metchik bilan dastgoxda rezba kesishda parmalashdagi kabi xavfsizlik koidalariga rioya kilish lozim. Tayanch iboralar: Metchik - ichki rezbani qirkish asbobi. Plashka - tashki rezba qirkish asbobi. Kalibr - rezbani tekshirish asbobi. Rezba - elementlari profili, profilning burchagi va balandligi; kadami; rezbaning tashki, urta va ichki diametrlari. MAVZU: Parchinlash Reja: Kirish Parchinlash turlari Parchinlash usullari Mexnat xavfsizligi Kirish Ikki yoki undan ortik detallarni parchin mixlar bilan biriktirish parchinlash deb ataladi. Bu turdagi birikmalarni ajratishga extiyoj tugilsa, parchin mixlarni sindirib detallarni bulaklarga bulish mumkin. Parchin mixli biriktirish usuli metall konstruktsiya, balkalar yasashda, kemasozlik samalyotsozlikda xamda kuprik va fermalar kurishda keng qo’llaniladi. Parchinlash kuyidagi jarayonlardan iborat: parchinlab biriktiriladigan detallarni teshish yoki parmalash; teshiklardan parchin mix kallagiga moslab rax xosil kilish; yashirish kallaklar uchun zenkovkalash usuli bilan konus sirt yasash; teshik parchin mixlarni kuyish; parchin mixning biriktirilgan detaldan chikib turgan uchini pachoklab unga shakl berish. Parchinlash ikki usulda - kizdirish va sovuk usulda bajarilishi mumkin. CHilangarlik ishlarida parchinlashning fakat sovuk usulidan foydalaniladi. Kizdirish usuli maxsus tsexlarda qo’llaniladi. Bunda parchin mixni 10000-11000S da kizdirib teshikka tikiladi. Parchin mix sovugandan keyin biriktiriladigan metallar tortiladi. Mixning uchida kattik zarb berish yoki presslash yordamida kallak xosil kilinishi mumkin. Qo’llaniladigan asbob, jixoz xamda parchin mixga beriladigan zarba yoki bosim turlariga kura parchin mixlar uch turga bulinadi: dastakli asboblar zarbasi uchun; pnevmatik bolgalar zarbasi uchun; press usuli uchun parchin mixlar. Parchin mixlar xisobiga detalning ogirlashuvi, zarb tahsirida teshiklarda parchin mixlarning bushashib kolishi, detallarni biriktirishda operatsiyalarning kupligi, teshiklarni zenkovkalash, ishlashda ortikcha shovkin va tebranishlarning odam organizmiga salbiy tahsiri detallarni parchinlab biriktirishning kamchiliklari xisoblanadi. SHuning uchun xam parchinlash usulini takomillashtirish bilan birga ishlab chikarishda yigish-biriktirishning makbul usuli bulgan elektr-gaz payvandlari keng qo’llaniladi. Bundan tashkari, issikka chidamli yelimlar (VK 32-200, VK-32-250, IP-9) bilan detallarni yopishtirib birikmalar xosil kilinadi. Parchinlar turlari. Parchin mix kallakli metall chivik bulib, uning yarim yumalok baland kallakli (chivik diametri 1-36 mm gacha, uzunligi 2-180 mm gacha), yarim yumalok past kallakli (04-80 mm gacha), yassi kallakli (02-36 mm gacha, uzunligi 4-180mm), yashirin kallakli (01-36 mm, uzunligi 2-180 mm), yarim yashirin kallakli (02-36 mm, uzunligi 3-210 mm) turlari bor. Parchin mixlar pulat (St2, St3), miss (M3, MT), jez (L63), alyumin kotishmalaridan (AM 5P, D18, AD1), zanglamaydigan (X18N9T) yoki legirlangan (09G2) pulatdan yasaladi. Odatda, parchin mixlar parchinlanadigan metallar rusumidan tayyorlanadi. Aks xolda parchin zanglashi va birikkan joyidan yemirilishi mumkin. Bahzan maxsus turdagi portlaydigan parchin (AN-1504) mixlardan foydalaniladi. Portlaydigan parchin mixlarning uchidagi chukurchaga portlovchi modda tuldirilib, atmosfera namliklaridan ximoyalab berkitilgan. Bunday mixlarning uzunligi 6 mm dan 20 mm gacha, parchinlanadigan paketning kalinligi 1,6-25 dan 14,1-15 mm gacha. Parchinlashda mixni teshikka bolga zarbasi bilan chuktiriladi (sovuk xolda), keyin kallagiga elektr isitgichning uchini 2-3 sekundga kuyiladi, xarorati 1300-1600°S yetgan zaryad portlaydi, natijada, chivikning uchi kengayadi va kalpok xosil buladi. Parchinlash choklarining turlari. Detallarning parchin mixlar bilan birikkan joyi parchinlash choki deb ataladi. Parchin mixli birikmaning turi va kullanishiga kura, ular uchta - pishik, zich va pishik-zich xillarga bulinadi. Pishik choklarni mustaxkam birikmalarda qo’llaniladi. Mustaxkamlikka erishish uchun buyumning bir necha joyidan katorlab parchinlash kerak. Bu usul balka, kolonna, kuprik va boshka metall konstruktsiyalarni parchinlashda qo’llaniladi. Zich choklar germetik konstruktsiyalarda sovuk xolda parchinlash usulida bajariladi. Konstruktsiyada germetiklikni tahminlash uchun turli-tuman kistirma materiallaridan (olif yoki surik shimdirilgan karton, gazlama) foydalaniladi, bunday choklar rezervuarlar, yukori bosim talab kilmaydigan tsisternalar va shunga uxshash buyumlarni tayyorlashda qo’llaniladi. Pishik-zich choklar yetarli darajada germetik buladi, suv, gaz va boshka suyukliklarni utkazmaydi. Bug kozonlari, yukori bosimli rezervuarlar pishik-zich choklarga ega. Bunday choklar maxsus parchinlash mashinalari yordamida kizdirish usuli bilan bajariladi. X,ar bir parchin birikmada parchin mixlar bir, ikki kator va undan ortik xolda joylashtiriladi. SHunga muvofik parchin choklar bir, ikki xamda kup katorli bulishi bilan birga parallel va shaxmat tartibida joylashtirilishi mumkin. Kulda parchinlash. Kul bilan parchinlashda kvadrat muxrali bolga, tutib turgich, tortki, sikkich, chekanlar ishlatiladi. Tutib turgich parchinlashda tayanch vazifasini bajaradi. Uning shakl va ulchamlari parchinlanadigan detallarning shakli, parchin mixning diametri xamda parchinlash usuliga karab tanlanadi. Sikkich mixlarning uchlarida kalpok shaklini xosil kilish uchun ishlatiladi. Uning bir uchi parchin mix kalpogi shaklidagi chukurchaga ega. Tortki bir uchi teshik sumba shaklidagi chivikdir. U parchinlanadigan listlarni tortishga xizmat kiladi. CHekan ishchi sirti yassi bulgan chilangarlik bolgasidir, u parchik chokning germetikligini tahminlaydi. Parchinlash turlari va usullari. Kul bilan parchinlashning ikki turi bor: bir tomonlama va ikki tomonlama. Agar parchinlanadigan detalning 67 orka tomonida erkin xarakat kilish imkoni bulsa ikki tomonlama, aksincha bulsa, bir tomonlama parchinlanadi. SHunga kura, parchinlashning ochik tugri, berk va teskari usullari bor. Tugri parchinlash usulida bolganing zarbasini tugridan tugri chivikning tutashtiruvchi uchiga beriladi. Bu usul listni teshish yoki parmalashdan boshlanadi. Parchin mix chuktirilgan detalning orka tomoniga, yahni kallak ostiga tutib turgichni kuyib tutashtiruvchi tomonida shakl xosil kilinadi. Parchinlanadigan listlarga bolga zarbasi kalpok buylab beriladi. Teskari parchinlash usulida bolga zarbasi mixning kallagidan beriladi, portlaydigan va kuvurli parchin mixlar ishlatiladi. Bu usul tutashtiruvchi tomonda parchinlash operatsiyasini bajarib bulmaydigan xollarda qo’llaniladi. Tayanch iboralar: Parchinlash - zagotovkalarni bir biriga parchin mix bilan biriktirish. Sikkich - mixlarning uchlarida kalpok shaklini xosil kilish. Tortki - bir uchi teshik sumba shaklidagi chivik. CHok - zagotovkaning bir biriga biriktirilgan urni. MAVZU: Kavsharlash Reja: Kirish Kavsharlar Kalaylash va unga tayyorgarlik kurish Mexnat xavfsizligi Kirish Kavsharlash sanoatining turli tarmoklarida keng qo’llaniladi. Mashinasozlikda undan gildirak, turbina, utkazgich kuvur, radiator, yuritgichlarning xavo sovutish kovurgalari, velosiped ramalari, gaz apparati, sanoatda foydalaniladigan idishlar va xokozolar tayyorlashda foydalaniladi. Elektr va asbobsozlik sanoatida kavsharlash detallarni biriktirishda yagona usuldir. Undan radioapparaturalar, videotexnika, elektr mashina detallari va eruvchan saklagichlarni tayyorlashda qo’llaniladi. Zamonaviy usullar bilan uglerodli, legirlangan va zanglamaydigan pulatlar, rangli metallar, ularning kotishmalarini kavsharlash mumkin. Kavsharlashning kuyidagi afzalliklari bor: biriktiriladigan detal kismlarining kizdirilishi tufayli metallning xossasiga putur yetmaydi; biriktirilgan joylar (choklar) ga ishlov talab kilinmaydi; detallarning ulchamlari va shakllari buzilmaydi va eng muximi birikma mustaxkam chikadi. Kavsharlar. Birikmaning sifati, ishlatishdagi ishonchliligi birinchi navbatda kavsharlar tugri tanlashga boglik. Xdmma metallar va kotishmalar xam kavshar vazifasini bajara olmaydi. Kavsharlar kuyidagi xossalarga ega bulishi kerak: kavsharning erish xarorati materialning erish xaroratidan kam bulishi; erigan xolatda materialga yaxshi yopishishi va uning sirtidan okishi; kavshar birikmaning materialga yetarli darajada kuyilishi, mustaxkamligi, plastikligi va germetikligi; kavsharning termik kengayish koeffitsienti biriktirilayotgan material koeffitsientiga yakin bulishi kerak. Kalaylash. Detallarning sirtiga yupka kilib metall katlami bilan koplashga kalaylash deb ataladi. Odatda, detallarni koviyalashga tayyorlash maksadida kalaylanadi, ayrim xollarda metallarni zanglashdan saklash uchun xam kalaylash mumkin. Kalaylashda detalga flyus surkab, ustidan kalay kuyiladi, bunda kalay detal sirtida yupka parda xosil kiladi. Detal sirtidagi kalay pardasini poluda deb ataladi. Ular kavsharlar singari tayyorlanadi. Poluda sifatida kalayni va uning kotishmasidan foydalanish mumkin. Koviyalash lampalari. Koviyalash lampalari bilan koviya kilinadigan detallar kizdiriladi va kavshar eritiladi. Undan, asosan eritilgan, ayrim vaktlarda kiyin eriydigan kavsharlar bilan koviyalashda foydalanish mumkin. Tashki kurinishi buyicha kerosin va benzinda ishlaydigan lampalar burama naychaning joylashishiga kura farklanadi. Kerosin lampalarida burama naycha kuvurning ichida, benzin lampalarida esa tashkarisida joylashgan. Elektr koviyalar keng tarkalgan bulib, oddiy va foydalanishga kulayligi bilan boshkalaridan ajralib turadi. Ish jarayonida zararli gazlar chikmaydi va koviyalanadigan joy bir tekis kiziydi, bu xolat ish sifatini oshiradi. Elektr koviyalar 2—8 dakika ichida kiziydi. Ular tugri, burchakli shaklda ishlab chikariladi. Sirtni kalaylashga tayyorlash. Sirtni kalay bilan koplash uchun uni chutka bilan tozalab, moyini ketkazib xurushlanadi. Ishlov berishdan oldin buyumni toza suv bilan yuvish kerak (ishni tezlashtirish maksadida yuvishda kum, pemza va oxak ishlatiladi). Yumshok kavsharlar bilan koviyalashning kislotali va kislotasiz usullari bor. Kislotali usulda xlorli tsink yoki texnik kislotadan flyus sifatida foydalaniladi. Bunday koviyalashdan keyin sirtning zanglashi extimoldan xoli emas. Kislotasiz koviyalashda tarkibida kislota bulmagan kanifol, terpentin, stearin, koviyalash pastasidan foydalangan xolda toza choklar xosil kilish mumkin. Yumshok kavsharlash jarayoni, koviyani tayyorlash, kavsharni eritish, koviyalash, chokni sovutish va tozalash operatsiyalarini uz ichiga oladi. Xurushlash usullari. Katta detallarni purkash, kichik detallarni poludaga botirish usuli bilan xurushlanadi. Botirish usuli bilan xurushlashda toza metall idishga kavsharlarni solib eritiladi va unga pista kumirni maydalab sepiladi, sungra detalni kavsharga botirib kiziguncha ushlab turiladi, detalni idishdan olganda tezda silkitib yuboriladi. Ortikcha kalay katlami sidirib tashlanadi, shundan keyin buyumni suvda yuvib yogoch kipiklariga urab kuritiladi. Surkash usuli bilan xurushlashda sirtga chutka bilan xlorli tsink surkaladi. Detalni poludaning erish xaroratigacha kizdirib kukunsimon nashatirni sepib, ustidan kalay surkaladi. SHundan keyin uni yana kizdiriladi. Detal sovugach, suv bilan yaxshilab yuvib kuritiladi. Elimlash. Mashina detallari, kurilish konstruktsiyalari va boshka buyumlarni yelimlab biriktirish xam mumkin. Yelimlangan birikmalar suv va moy utkazmaydi, yukori darajada germetik titrash va zarblarga bardoshli buladi. Yelimlab biriktirish parchinlash, payvandlash, kavsharlash bilan biriktirish usullarining urnini bosa oladi. Yelimlab biriktirish turi usullari yordamida amalga oshiriladi. X,ar xil turdagi yelimlovchi moddalar bulib, ular orasida BF yelimi eng kup tarkalgan. Bu yelimlar BF-2, BF-4, BF-6 va boshka rusumlarda ishlab chikariladi. Nuksonlar. Yelimlab biriktirishdagi asosiy nuksonlardan biri, ayrim joylarning yopishmay kolishidir. Elimlab biriktirishda kuyidagi xolatlar nuksonlarning sodir bulishiga olib keladi: elimlanadigan sirtning yaxshi tozalanmaganligi; sirtlarga yelimning bir tekis surkalmagani; elimning sirtlarda kotib kolishi; biriktiriladigan detalga yetarli darajada bosim berilmagani; kuritish tartibi buzilgani va xakozolar. Tayanch iboralar: Koviyalash - zagotovkani bir biriga kavshar bilan biriktirish. Oson eriydigan kavsharlar erish temperaturasi 500 S past Flyuslar - kavsharlarning kavsharlanadigan sirtga yopishishiga yordam beruvchi modda. Kalaylash - detallarni yupka katlam bilan koplash. Elimlash - detallarni bir biriga yelim bilan biriktirish. Kasb ish qurollari Download 1,07 Mb. Do'stlaringiz bilan baham:
|
kiriting | ro'yxatdan o'tish
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish