Loyihalash mazmuni va ishlab chiqarish asoslari Xom-ashyo, moddalar va tayyor maxsulot tasnifi Texnologik jarayon tasnifi

Loyihalash mazmuni va ishlab chiqarish asoslari
Loyihalash — moʻljallangan obyektlar (apparat va asboblar, bino va inshootlar, mashina va jihozlar, samolyot va kosmik kemalar, radiopriyomnik va televizorlar, telefon va kompyuterlar, hamda boshqa turli-tuman mahsulotlarning yangi xillari va namunalari)ni qurish va yaratish uchun ularning loyihalarini tuzish va chizish jarayoni. Fan va texnikaning barcha sohalarida qoʻllaniladi. U ilmiy tadqiqot ishlari, iqtisodiy va texnikaviy hisob-kitob, smeta tuzish, chizmachilik va chizmalarni koʻpaytirish amallarini oʻz ichiga oladi, chizmalar asosida koʻpincha obyekt (bino, mashina va boshqalar)ning maketi tayyorlanadi. Biror bir obyektni individual (yakka tartibda) va tipaviy (ommaviy tartibda) loyihalash mumkin. Loyihani maxsus tashkilotlar, firmalar yoki guruhlar amalga oshiradi. Bular sohalar boʻyicha yoki ixtisoslashtirilgan tarzda ish yuritadi. Biror obyektni loyihalashda standartlashtirilgan detallar, agregatlar va meʼyoriy hujjatlardan keng foydalaniladi.
Neft tarkibida parafin, naften va aromatik uglevodorodlar boʻladi, uglerod 82-87%, vodorod 11,5—14,5%, oltingugurt 0,1—5,5%ni tashkil etadi. Bundan tashqari, vanadiy, nikel, kalsiy, magniy, temir, alyuminiy, kremniy, natriy kabi 20 dan ortiq elementlar, 5% gacha har xil aralashmalar — naften kislotalar, asfalt-smola moddalar, merkaptanlar, vodorod sulfid, tiofen va tiofanlar, disulfidlar va boshqa mavjud. Neft tarkibidagi oltingugurt miqdoriga qarab kam oltingugurtli (0,6% gacha), oltingugurtli (0,6—1,8%) va koʻp oltingugurtli (1,8%dan ortiq) sinflarga boʻlinadi. Janubiy O’zbekiston hududidan olinayotgan neft tarkibida 6-8 % gacha oltingugurt saqlaydi. Buxoro hududida olinayotgan neftlarda oltingugurt 1% atrofida. Oltingugurt neft va gaz tarkibida birikma (H₂S) holatida ajratib olinadi va neft va gazni qayta ishlash zavodlarida Klaus va Super-Klaus texnologiyalari orqali ajratib olinadi. Oltingugurt eramizdan ilgari II asrlardan boshlab vulqon jinsi (vulqon otilishi natijasida paydo bo'lgan jins) sifatida ma'lum bo'lgan. U birikmalar - sulfidlar, sulfatlar shaklida minerallar holida uchraydi va tabiiy ko'mir, neft va oqsil moddalari tarkibida uchraydi.
Tabiatda oltingugurt tarkibida uning miqdori 30 % dan oshmaydi. Shuning uchun u boyitiladi. Ruda maydalanadi va kerosin bilan fiotatsiyalanadi. Olingan konsentrat (80 % S saqlaydi) 6 atm. Bosimda suv bug'i bilan avtoklavda ishlov berilib, oltingugurt suyuqlantirib (oltingugurtning suyuqlanish harorati 112,8°C) ajratib olinadi. Shunday yo'l bilan 98,6-99,3 %Ii sof oltingugurt olinadi. Oltingugurt to'g'ridan-to'g'ri yer ostiga 170°C gacha qizigan bug' yuborish orqali
ham suyuqlantirib olinadi. Oltingugurt mis rudalariga (mis rudasi asosan pirit – FeS₂ dan va kamroq xalkopirit – CuFeS₂ dan iborat) koks qo'shib qizdirish
orqali olinadi. Bunda, pirit qizdirilganda parchalanadi:

2FeS₂ =2FeS+S₂

FeS ning oksidlanishidan hosil bo'lgan SO₂ gazi esa koks bilan qaytarilib oltingugurt hosil qiladi. Oltingugurt yana H₂S ni chala oksidlash yo'li bilan ham olinadi. Bu usulda oltingugurt olish Fransiya, Rossiya va O'zbekistonda keng

tarqalgan.