Mambetsalieva Sandug'ash Polatovnanin'

Kalorimetrik sistemanin’ jilliliq siyimin esaplaw. 1-keste

Sistema bo’limleri	g, gramm	Ck
		Salistirmaali , J/g*K	Uliwma, J/K
Stakan Aralastirg’ish Kalorimetrik suyiqliq (suw yaki 0,1 N li silti). Zat mug’dari yaki 5 N li kislotanin’ ko’lemi Bekman termometrinin’ suyiqliqqa batirilg’an Bo’leginin’ ko’lem Ck=Cp,i gi	500 ml 5 g

Eriw, kristallogidrat payda boliw ha’m neytrallaniw issiliqlarin o’lshew na’tiyjeleri. 2keste

Zattin’ ati	Zattin’ mug’dari, g	M	T	^^Herish	^^Hsuvsiz	^^Hk r	^^Hgidr.x.b.	^^Hk	H suyult.	H neyt	 h sol. , J/ g
				J/mol
^K3^[Fe(CN)6^]	5,0	328,8	^^Terish
^CuSO4	5,0	159,5	^^Terish
^CuSO4^*5H2^O		249,5	^^Terish
NaOH	500 ml	40	^^Tk ^^Tsuyul
^H2^SO4	10 ml	96
^H2^O	500 ml	18

T⁰C= ; V_{kal. suyuq.} =500sm³; m_NaOH=0,1 N; V_kisl. =10 sm³ ; m_kisl.=5,0 N.

Esaplaw formulalari;
C_k=C_p,i g (1),
C_k – kalorimetrik sistemanin’ jilliliq siyimi;
C_{p,i –} kalorimetr bo’leklerinin’ salistirma issiliq siyimlari;
g_{i –} kalorimetr bo’leklerinin’ massalari.
H_erish=C_k  TM/g (2),
H_erish – zattin’ integral eriw issilig’i;
T – baslang‘iah ha’m juwmaqlawshi da’wirlerdegi Bekman termometri ko’rsetkishlerinin’ parqi;
M – zattin’ molekulyar massasi;
g – olingan moddaning massasi.
Termodinamikag’a tiyisli misallar.
1kg brombenzol 429,8 temeraturada qaynag’anda onin’ buw payda etiw jillilig’I 241,9 * 10³ J / mollg’a ten’. 10 kg brombenzol ushin entropiyanin’ o’zgeriwin esaplan’.
ΔS = = 563 j/mol*grad.



II.2. Nernsttin’ jilliliq teoremasi. Plank postulati
Termodinamik sistema materialliq bayliqtin’ haqiyqiy yaki qiyaliy shegara sirt penen ajratilg’an makroskopik bo’legi. Termodinamika ju’da’ ko’p bo’lekshelerden ibarat bolg’an sistemalardi u’yrenedi.Termodinamikanin’ tiykarg’I nizamlarin tu’siniw ha’m tu’sindiriwde uliwmaa belgilerge qarap termodinamik parametrler klasslari birlestirilgen.San ma’nisleri jag’inan turaqli Ximiyaliq quramli sistemanin’ massasina proporcional bolg’an termodinamik parametrler ekstensiv parametrler dep ataladi.
Nernsttin’ issiliq teoremasin, yag’niy termodinamikanin’ u’shinshi nizami Plank postulatinin’ tiykari ( yaki Plank postulatinan kelip shiqqan juwmaq) dep qarawg’a boladi. Demek, Plank postulati Nernst teoremasina qarag’anda ken’irek termodinamik uliwmalasqan boladi. Planktin’ bul itimali ( postulati) ta’jriybede tastiyqlanadi ha’m statistic ko’zqarastan tiykarlanadi. Haqiyqattan da, absolyut no’lde ideal kristallda reshyotkalardin’ tu’ginlerinde bo’lekshelerdin’ jaylasiwi bir g’ana ta’rtipte boliwi mu’mkin, demek, bunday halattin’ termodinamik itimallig’I 1 ge ten’.
Sonin’ ushin, Bolsmang’a tiykarlanip, sistemanin’ entropiyasi no’lge ten’. Plank postulate tu’rli zatlar entropiyalarinin’ absolyut ma’nislerin esaplawg’a imkaniyat beredi.
Nernst - Plank postulatlari. Bul nazariyadan aling’an na’tiyje ha’m juwmaqlardi termodinamikanin’ I ha’m II bas nizaminan keltirip shig’ariwg’a bolmaydi, sog’an ko’re bul teoriya termodinamikanin’ III bas nizami dep te ataladi. Bul teoriya natiyjesinde termodinamik funkciyalardin’ absolyut ma’nisin esaplawg’a imkan jaratadi.
Q = -
Menen A = - nin’ temperature menen o’zgeriwi Gibbs – Gelmgolc

Ha’m ta’jriybe tiykarinda, integral konstanta << C>> tin’ ma’nisine qarap, ma’lim temeraturada ( yaki A) bir neshe ma’niske iye boliwi mu’mkin. Demek, bul halatta Gibbs – Gelmgolc ten’lemesin integrallaw bir juwapqa alip kelmeydi.

Bul ma’seleler Nernst - Plank postulatlari ja’rdeminde sheshiledi. Absolyut temperturag’a jaqin temperaturada ta’jriybelerdi dawam ettiriw mu’mkin emes. Bul temperaturalar shegarasinda temperatura o’zgeriwi menen ∆H, ∆G qanday ozgeriwi haqqinda aytiw mu’mkin. Nernst bul haqqinda sonday degen: temperature pa’seygen sayin ∆H ha’m ∆G nin’ ma’nisleri bir - birine jaqinlasip baradi ha’m absolyut no’lde olar birdey ma’niske iye boladi ha’m absolyut no’lde ∆H ha’m ∆G o’zgeriw siziqlari bir urinbag’a iye boladi ha’m bul urinba T og’ina parallel boladi. ( Nernst postulati).
Bul teoriyanin’ matematikaliq ma’nisi to’mendegishe:
( )_T )_T
T absolyut no’lge jaqinlasiw belgisi esaplanadi.
Ten’lemege muwapiq :
) = -S, demek ) =
Bul ten’lemelerden:
) _T ) _T
Bul ten’leme boyinsha, absolyut no’lde kondensatlang’an sistemalarda baratug’in processlerde entropiya o’zgermeydi.
Solarrg’a tiykarlang’an halda, joqaridag’I pikirdi dawam ettirip Plank << Absolyut no’lde kondensatlang’an sistemad reakciyag’a kirisiwshi zatlardin’ entropiyasi no’lge ten’ boladi>> - dep aytqan.

Bul halat aniqlastirilip to’mendegishe ta’tiyplenedi:
<< Absolyut no’lde ha’r qanday element yaki birikpenin’ tuwri ju’zege kelgen taza haldag’I kristalinin’ entropiyasi no’lge ten’, zattin’ basqa barliq halatlarindag’I entropiyasi bolsa no’lden u’lken>> ( Plank postulati ).
<< Basqa halatlar >> tuwri ju’zege kelmegen kristall, shiyshe ta’rizli halat, suyiq, gaz halattag’I eritpe ha’m aralaspalar esaplanadi. Bul halatlardag’I zatlardin’ absolyut no’ldegi entropiyasi no’lden u’ken boladi.
Entropiyanin’ absolyut ma’nisi. Plank postulatinan paydalanip, zatlar termodinamik funkciyalarinin’ tu’rli halat ha’m tu’rli temperaturag’a baylanisli halda o’zgeriwin bir halattan ekinshi halatqa o’tkenligi jasirin issiliq effekti ( suyiqlaniw, buwlaniw, polimorf o’zgeriw ha’m tag’I basqa issiliqlar) ma’nislerin biliw kerek boladi. Eger zat T – temperaturada absolyut no’ldegi kristall ko’rinistegi bolsa S = 0 bolg’anliqtan:
S_T =
Bunda, C_p – kristall ko’rinistegi sol zattin’ issiliq siyimi.
Eger zat T – temperaturag’a keliwden aldin basqa kristall ko’riniske o’tken bolsa:
S_T = + +
Bul ten’lemeden zat absolyut no’l temperaturada bir ko’rinisten ekinshi ko’riniske o’tiw temperaturag’a deyin qizdirilg’anda, L/T_n - o’tiw temperaturasi T_n da izotermik, bir ko’rinisten ekinshi ko’riniske o’tkende ( L_n – molyar o’tiw issilig’I), bolsa T_n temperaturada turg’an ekinshi ko’rinisten kristall T_n nen T temperaturag’a deyin qizdirilg’andag’I entropiya o’zgeriwi.
Sonday –aq, zat T’ temperaturada gaz halatta bolsa, onin’ entropiyasi;
S_T = + + + + +
Bul ten’lemede: C_p, C_p’,C_p”, C_p’’’ - tuwri ju’zege kelgen kristalldin’, naduris kristalldin’, suyiqliq ha’m gaz ta’rizli zatlardin’ issiliq siyimi; T_n, T_c, T_б tuwri payda bolg’an kritallg’a o’tiw, suyiqlaniw ha’m buwlaniw absolyut temperaturalari.
Zatlardin’ ha’r qanday halat ha’m temperaturadag’I entropiyasinin’ absolyut ma’nisi belgili bolsa, termodinamikanin’ tiyisli ten’lemelerinen paydalanip F, G ma’nislerin esaplaw mu’mkin.
II.2.Absolyut entropiya.Plank postulatinan kelip shig’atug’in juwmaqlar
Absolyut no’l temperaturani aliw mu’mkin emesligi postulati. Absolyut no’l temperaturada
S = =
ha’m III bas nizamg’a muwapiq:
=
Bul ten’lemelerden absolyut no’l temperaturada bir jinisli kondensatlang’an zattin’ issiliq siyimi C_v, C_p no’lge ten’:
lim (C_v) _T = lim ( C_p)_T = 0
Tap sonday ko’lemli termik loefficienti α=0, yag’niy
)_p = 0
Basimnin’ termik koefficienti P=0, yag’niy
)_v = 0
Zatlardin’ bir agregat halattan basqa agregat halatqa o’tiwi jasirin jilliliqlari ha’m lim(L)_T =0 ha’m tag’I basqa.
Solay etip, absolyut no’l temperaturada ha’mme zatlar birdey qasiyetke iye boladi, demek zatlar o’zlerine ta’n qasiyetlerin joyitadi, zatti qasiyetsiz ko’riw mu’,kin emes.
Karno ciklinde suwitqishlardin’ temperaturasi T=0 g’a bolsa, isitqishtan aling’an issiliqtin’ ha’mmesin jumisqa aylantiriwg’a boladi. Bul bolsa II bas nizamg’a keri.
Joqarida aytilg’anlarg’a tiykarlang’an halda III bas nizamnin’ postulate to’mendegishe ta’riyplenedi: ha’r qanday zatti absolyut no’lge deyin suwitiw mu’mkin emes, yag’niy absolyut no’l temperaturag’a erisiw mu’mkin emes.


III. NATIYJELERDI TALQILAW
Kalorimetrik sistemanin’ jilliliq siyimin kalorimetrik suyiqliq ha’m ol menen tutasqan kalorimetrdin’ barliq bo’lekleri ( stakan, aralastirg’ish, termometr, zar) jiyindisi esaplandi. Termometrdin’ issiliq siyimi onin’ kalorimetrik suyiqliqqa tu’sirilgen bo’legi iyelegen ko’lemi shiyshe ha’m sinaptin’ ortasha ko’lemli issiliq siyimina ko’beytirgish arqali esapladiq.
Termoximiyaliq izertlewlerde termodinamikanin’ 1 nizminan fizikaliq ha’m Ximiyaliq processlerdin’ ( ximiyaliq reakciyalar, fazaliq o’tiwler, kristallaniw processleri, eriw, sho’giw, ig’allaaniw ha’m basqa processler jilliliq effektlerin esaplawg’a ko’rip shig’iladi.Termodinamik esaplarda reakciyadaa qatinasip atirg’an zatlardin’ issiliq siyimin ha’m onin’ temperaturag’a baylanisli eken biliw keek. Tu’rli temperat Termodinamikanin’ tiykarg’I nizamlarin tu’siniw ha’m tu’sindiriwde uliwmaa belgilerge qarap termodinamik parametrler klasslari birlestirilgen.San ma’nisleri jag’inan turaqli Ximiyaliq quramli sistemanin’ massasina proporcional bolg’an termodinamik parametrler ekstensiv parametrler dep ataladi.Nernsttin’ issiliq teoremasin, yag’niy termodinamikanin’ u’shinshi nizami Plank postulatinin’ tiykari ( yaki Plank postulatinan kelip shiqqan juwmaq) dep qarawg’a boladi. Demek, Plank postulati Nernst teoremasina qarag’anda ken’irek termodinamik uliwmalasqan boladi. Planktin’ bul itimali ( postulati) ta’jriybede tastiyqlanadi ha’m statistic ko’zqarastan tiykarlanadi. Haqiyqattan da, absolyut no’lde ideal kristallda reshyotkalardin’ tu’ginlerinde bo’lekshelerdin’ jaylasiwi bir g’ana ta’rtipte boliwi mu’mkin, demek, bunday halattin’ termodinamik itimallig’I 1 ge ten’.
uralar ushin jilliliq siyimi ta’jriybede aniqlandi ha’m teoriyaliq esapladiq.
JUWMAQ
Termodinamika fizika, texnika ha’m ximiyaliq termodinamikalarg’a bo’linedi.Termodinamikada ko’riletug’in makroskopik sistemalardin’ a’hmiyetli ta’repi sonda, olardin’ energiyasin o’lshep bolmaydi, tek sistema o’z aldina bo’leksheler ( atom, molekula, ion ) energiyasinin’ o’zgeriwin o’lshew imkaniyati bar. Makroskopik sistema energiyasinin’ o’zgeriwi issiliq yaki jumis ko’rinisinde aniqlanadi. Termodinamikanin’ rawajlaniawinda filosofiya ha’m shiyshesazliq sanaatinan baslap, teoriyaliq mexanika, jilliliq texnikasi, fizika ha’m ximiya siyaqli pa’nler ta’sir ko’rsetken.Kurs jumisim temasi boyinsha termodinamikanin’ III shi nizami entropiya ha’m basqada termodinamikaliq funkciyalardin’ absolyut ma’nisin aniqlawda termodinamikanin’ ushinshi nizami qollaniladi. Nernsttin’ issiliq nizami termodinamikanin; u’shinshi nizami dep te ataladi. Bul nizam Ximiyaliq reakciyalardin’ ten’salmaqliq konsatantalarin esaplawda o’z aldina a’hmiyetke iye. Termodinamika ten’lemeleri zatlardin’ belgili reakciyalarg’a kirisiw imkaniyati olardin’ tabiyatinan tisqari processlerdi alip bariw sharayatlarina baylanislig’in mug’dariy ta’repten ko’rsetedi.


PAYDALANILG'AN A'DEBIYATLAR
1. Karimov LA. “0 ‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsiz- likka tahdid, barqarorlik shartlari va kafolatlari”- T: 0 ‘zbekiston. 1997.
2. Karimov I.A. “0 ‘zbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy
asosiy tamoyillari”- T: 0 ‘zbekiston. 1997.
3. Karimov I.A. “Yuksak malakali mutaxassislar taraqqiyot om- ili”.-T : 0 ‘zbekiston. 1995.
4. Karimov I.A. “Barkamol avlod 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori”- T: 0 ‘zbekiston. 1997.
5. Asqarov M. A., Ismoilov “Fizikalıq ximiyadanamaliy shınıǵıwlar ”Tashkent “Jańa ásir áwladı ”2006, 199 b.
6. Raximov X. R. “Fizikalıq ximiya”T. “Oqıtıwshı”1998.
7. Alımov I. K. “Fizikalıq ximiya”T. “Oqıtıwshı”1992 2 ólshem hám uyqassız qara sóz benen jazılǵan kórkem shıǵarma.
8. Abdusamatov A, Rahimov A, Musaev S. “Fizikalıq ximiya”., T. 2001.
9. Muxammadiev N, Ergashev I “Fizikaviy hám ámeliy ximiyadan ámeliy
shınıǵıwlar”, Samarqand. 2000.
10. Grigor'ev A. N., Fetodotova O. Ya. Laboratorniy pratikum potexnologii plasticheskix mass. Moskva. “Visshaya shkola”, 1986, 215 s
11. Akbarov H.I. Fizik kimyodan amaliy mshg’ulotlar -T,: O’zR OO’MTV, 1991.
12. Akbarov H.L.Tillayev R.S. Fizik kimyodan a’meliy mashg’ulotlar.-T; << O’zbekiston >> 1999 ( rus tilinen K.B.Mishchenko,lar. A.A.Radvel , A.M.Ponomaryolar tahriridagi 4-nashrning tarjimasi).
13. Nazarov Sh. “Fizik va kolloid kimyo”-T: Mehnat. 1998.
14. Болдиров А.И. “Физическая и коллоидная химия”.-М: Химия. 1983.
15. Стромберг А.Г., Семченко Д.П. “Физическая химия”.-М: “Вы сш ая школа” . 1988.
16. Rustamov H.R. “Fizikaviy kimyo‘- T .: “0 ‘zbekiston”. 2000.
17. Nazarov Sh. “Fizik va kolloid ximiya” -T. “Mehnat” 1998.
18. Семиохин И.А. “Физическая химия” -М.: МГУ. 2001
19. Abdusamatov A., Raximov A. “Fizik va kolloid kimyo” -Т.: 1992
20. 01imxo‘jayeva N.T., Akbarxo‘jayeva X.N. “Bioanorganik va fizkolloid kimyo”- T .:0 ‘zbekiston -2007.
21. KarimovaD.A. “Fizikaviy va kolloid kimyo” fanidan o ‘quv- uslubiy majmua Navoiy-2009.
22. Izbosarov B.F., Kamolov I.R. “Molekulyar fizika va termodinamika asoslari”. “Yurist-media markazi”.-T: 2008