Мавзу: №1 Компазиция укув предмети сифатида



Download 207,5 Kb.
bet5/8
Sana23.02.2022
Hajmi207,5 Kb.
#142971
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
KOMPAZ.

Асосий масалалар


  1. Манзара компазицияси тугрисида умумий ва хусусий, зарур маълумотларни бериш

  2. Компазициянинг манзара туридаги машкларни бажаришдан аввалги жараенларга тайерлаш.

  3. Манзарага зарур холатларга эътиборни каратиш.



1-асосий масаланинг баени
Манзара компазицияси хакида маъруза рассом, чизувчи-муалиммлар тайерлаш жараенидаги энг зарур мавзулардан бири булиб, каламтасвир, рангтасвир хамда компазция буйича амалдаги дастурларнинг мухим кисми хисоблакнади. Манзара одамда экуп хиссиет уйготувчи жанрлардан биридир. Яхши манзара асарлари узининг нафосатли таъсирчанлиги билан инсоннинг рухий, маънавий оламини бойитишга кодир. Она юрт, кадрдон улкамиз-Узбекистон табиати хусусиятларини узида тулаконли акс эттирувчи, ана шу гузалликка нисбатан ижодкорнинг муносабатини намоен этувчи асарлар эса Ватанга мухаббат хиссини тарбиялаш воситаси хамдир.
Манзара жанрининг мухим эканлигини хар кандай мавзу ва мазмундаги асарларнинг узвий булаги сифатида фойдаланиши билан хам изохлаш мумкин. Чунки манзара хар кандай тарихий, маиший хамда натюрморт ва портрет асарларнинг бир кисми, яъни асосий мавзуни очиб, тулдириб турувчи фон сифатида хам катта ахамият касб этади. Шу билан бирга у алохида маълум маънони ташувчи, куринишни барча жихатлари билан акс эттирувчи мустакил асар сифатида яратилиши хам мумкин. Жахон тасвирий санъат тарихига мурожаат этар эканмиз юкоридаги фикрларга жуда куплаб мисоллар келтиришимиз мумкин. Масалан, П. Рубинс, Н. Пуссен, К. Коро, И.Репин, н.Ярошенко, в. Суриков, п. Беньков, Л.Абдуллаев, М. Набиев, А.Абдуллаев, Р.Ахмедов, З.Иногомов, Ж.Умарбеков, А.Мирзаев, А.Икромжонов, М.Нуриддинов, З.Фахридинов, О.Гозоков асарларида манзара мавзули компазициянинг ердамчи кисми сифатида акс этган. Н.Кримов, И.Левитан, Ф.Васильев, И.Шишкин, У.Тансикбоев, Н.Карахин, Г. Абдурахманов, А.Муминов, И.Хайдаров, А.Юнусов, А.Жамолов, М.Тошмуродов ва бошкалар манзарани мустакил бадиий мукамал асар сифатида яратганлар.
Маълумки, манзара асарларининг узи мазмун ва мавзу жихатидан бир неча хилга булинади. Улар – шахар куринишини ифодолавчи, саноат, тарихий, романтик, лирик, эпик, интим, денгизни акс эттирувчи ва панорамали манзаралардир. Манзара асарлари мавзу ва мазмун жихатидан ранг-баранг булсада, уларнинг барчасига тааллукли умумий конуниятлари хам мавжудки, бундай хусусиятлар компазиция курилиши асослари, мутаносиблик, фазо ва чизикли перспектива коидалари, ранг ва тус борасида олиб бориладиган жараенда намоен булади. Чунки манзара асари бошка бир манзара асарида ва мавзу, вокеабандилик юзасидан тубдан фарк килсада, махорат даражаси тасвирий воситаларнинг кулланиши буйича муштараклик касб этиши мумкин. Масалан, шахар манзарасини тасвирловчи рассом акс эттирган тасвир объектлари турлича булса-да, уларнинг уз ишларини амалга оширишлари учун зарур булган тасвирий восита, услубий йуналиш бир-бирига ухшаш булиши мумкин. Яъни хар бир асарда манзаранинг ва умуман рангтасвир компазициясининг асослари: мавзу, вокеабанлик, образлар куриш нуктаси, куриш даражаси, фазовий режалар, перспектива, ритм, калорит, нур, шулъа, компазиция маркази мавжуд булиши керак. Каламчизги, рангтасвир хамда компазиция асосларидан етарли даражада хабардор булмаган, узининг махоратини натюрмортлар ва коралама лавхалар чизиб ошириб бормаган ижодкор яхши манзара намунасини ярата олмайди. Шунинг учун у манзара чизишда керак буладиган назарий хамда амалий вазифаларни билиши ва бажариши лозим. Манзара асари яратиш иштиекида булганлар учун иккинчи даражали нарсанинг узи булиши мумкин эмас. Тасвирнинг барча унсурлари уз мохияти буйича мухимдир.
Манзара яратиш мавзу танлаш ва у хакда мулохаза, мушохада юритишдан бошланади. Сунг танлаб олинган тасвир объектларидан караб каламчизгилар, ранглавхалар, кораламалар ишланади.
Табиат манзарасини куннинг турли вактларида ва хар хил об-хаво шароитида кузатиб, чизиш учун энг макбул холати аникланади. Сунг уни кандай килиб образли тарзда акс эттириш йуллари кидирилади. Яъни мазкур холат ва табиат куринишига хос булган умумий жихатлар идрок этилиб, куплаб кичик-кичик улчамли компазиция эскизлари чизиб курилади. Ундан кейин макбул вариант олдиндан тайерланган бир канча ранглавха ва каламчизгилар асосида ишлаб чикилади. Аммо бу жараенда манзаранинг киска муддатда ишланадиган ранглавхаси билан хакикий тугал манзара компазицияси орасида фарк унутилмаслиги керак.
Ранглавхалар асосий асарга ердамчи аше еки булмаса оддий машк сифатида бажарилади. Ана шундай куплаб бажарилган ишлар туплами асосий манзара асарининг мазмуни, компазиция тузилиши, ранг хусусиятлари устида самарали иш олиб боришда жуда мухим роль уйнайди.
Манзара ранглавхаси устида ишлаш жараенида «манзара чизиш тасвирий санъатнинг энг осон жанри, унда буюмлар аник ухшатиб тасвирланмаса хам, куринишни хохлаганча узгартириб ишласа хам булади» деган ва шу каби баъзи хаваскор расомлар уртасида учраб турувчи хато, нотугри фикрлардан иложи борича йирок булиши керак. Чунки асар яратишда осон мавзу, кийин мавзу, осон жанр, мураккаб жанр деган тушунчаларнинг булиши асло хакикатга тугри келмайди. Хар кандай асар унга халол, виждонан мехнатсеварлик билан ендошилса, муваффакиятли чикади.
Асосий ишга тайергарлик максадга мос келадиган жой танлашдан бошланади. Масалан, шахар мавзуидаги манзара ранглавхасини яратиш хакида тухталиб утайлик. Аввал мавзуни аниклаштириб олинади. Яъни эски, кухна, тарихий вокеалар гувохи булган меъморий обидалар, иншооатлар акс эттган рангтасвир яратмокчимисиз? Еки янги замон белгилари еркин акс этаган, фан техника янгиликлари натижасида бунед этилган осмонупар бинолар куриниши иштирокидаги, е булмаса, хам кухна, хам замонавий навкирон шахар куриниши биргаликда акс эттирилгани маъкулми? Ана шулар аник фикрлаб, режалаштирилиб олингач, тасвирлаш объекти танланади, унинг кандай микесда булиши белгиланади. Энг мувофик куринишга эга булган жойдан караб туриб,Э каламчизгилар, ранглавхалар ишланади. Иш жараенида булажак манзара асарининг компазиция ечими, ранг уйгунлиги, тугал намуна нусхасининг катта-кичиклиги, кандай улчамда булиши масалалари хам пухта уйлаб хал килинади.
Табиатни диккат билан кузатсангиз, унинг объектлари дрим хар-хил еритилганини курсаиз. Бирига куешнинг нурлари тугридан тик холатда тушади, бошкаси эса ениджаги нарсалар соясида колган булади. Куларнинг хар бирида тиник еритилган кисми, сояларинии, ярим сояларини, рефлекс ва шулъаларини курамиз.
Табиатдаги нарсаларнинг хажми кузимизга буртиб куриниши учун унинг бир томони яхши еритилган булиши керак. Юкоридаги холатда эса предметнинг факат еруг тушган томонларигина кузга ташланади, шунинг натижасида нарса хажми буртиб куринмайди. Манзарани тасвирлаш устида иш олиб бориш буйича етарли даражада малакага эга булмаганларга бундай шароитда нарсаларнинг хажмини ва фазовийлигини хакконий тарзда тасвирлаш жуда кийин булади, ва нихоят табиатдаги нарсаларга куеш нурлари рассомга нисбатан ен томондан тушган холатда эса, буюмларнинг бир томонига тиник еруглик тушиб, соялар куюк куринади. Барча нарсаларнинг хажми буртиб туради. Айнан ендан тушган еруглик, рассомга, айникса кулай ва хохишига мос келади.
Борликдаги барча нарсалар инсон кузидан узоклашиб борган сари кичиклашиб куринади. Шунга мувофик хар бир тасвирий санъат асарида чизикли хамда фазовий перспектива уз аксини топиши зарур. Унинг конунларини билмай туриб, бирорта хам манзаранинг куринишини хатосиз тасвирлаб булмайди. Манзара ишлашдан аввал чизикли перспективанинг асосий конунларини диккат билан урганилиши лозим. Шунингдек табиат куринишини ишлаш давомида фазовий перспектива ходисасига хам жидий эътибор берилиши лозим.
Рангтасвирнинг чизикли перспектива талабига мувофик тугри тасвирланиши уфк чизигининг кандай жойлашишига хам боглик. Шунинг учун доим тугри аниклаб олиш керак. Манзарада уфк чизиги юкорида хам, пастда хам булиши мумкин. Баъзилар уфк чизиги юкорида булган манзара куринишини макул курсалар, бошкалар аксинча, уфк чизиги пастда булганини купрок афзал курадилар.
Табиатда хамда рассом томонидан ишланаетган рангтасвир сатхида хам одатда осмон куп жойни эгаллайди. Шунинг учун уни диккат билан ухшатиб тасвирлаш керак. Кундузи куешнинг еругида унинг ранги юкорида тукрок, уфкка якинлашган сари окариб куринади. Уфкнинг шундай тепасида эса осмон тумансимон булиб туюлади. Уфкнинг шундай тепасида эса осмон табиатан энг еруг жой хисобланади. Албатта, шундай пайтлар хам буладики, унда очик рангли нарсалар куешнинг уткир нурлари остида осмондан хам еруг булиб куринади. Улар биноларнинг деворлари, кор, ок гуллар, одамларнинг рангдор кийимлари булиши мумкин.
Урганаетган хаваскор рассом, талабаларнинг ишлаган ранглавха машкларида купинча дарахтлар бир-бирига купинча ухшаш булиб колади. Бундай хол талаба уларни эътиборсизлик билан кузатиши натижасида руй беради. У кузатувчанликка одатлангандан сунг хатто бир турга мансуб дарахтлар хам хар хил булишини, айникса бошка-бошкатурдаги дарахтлар узининг тузилиши-шохларининг жойлашиши, новдалари хамда баргларининг куюк еки сийраклиги, ранги, шакли, пустлогининг узига хослиги ва узига монанд белгилари билан ажралиб туришини яхши билиб олади. Шунда у тасвир этган ранглавхадаги дарахтлар: толми, теракми, кайрагочми, арчами еки тутми эканлиги бир карашдаек маълум булиб туради.
Шуни алохида таъкидлаб утиш керакки ранглавха, корлама-каламчизги ва катта хажмдаги бевосита табиатдан караб яратилган рангтасвир билан манзара – компазиция уртасида катта фарк бор. Чунки тугалланган бекаму-куст асар яратишгача босиб утиладиган ижодий йул машаккатли булиб, мусавирдан чидам ва юксак махоратни талаб этади. Юкорида бирма-бир айтиб утилган жихатларнинг асосийси ва иккинчи даражалиси булиши мумкин эмас. Одамлар туйгусига ижобий таъсир этиб, ички кечинма ва мулохазалар тугдира оладиган кенг камровли, маълум куринишга хос булган белгилар мажмуасини узида мужассамлаштирган, образ даражасига кутарилган хакикий асаргина томошабинлар тахсинига, олкишига сазовор булади.


Download 207,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish