|
6- jadval. Izboskan tumanidagi Laziz Go‘zal Chorvasi fermer xo‘jaligida sut yetishtirishning iqtisodiy samaradorlik ko‘rsatkichlari
№
|
Ko‘rsatkichlar
|
O‘lchov birligi
|
2019y
|
2020y
|
2021y
|
O‘sish, %
|
1
|
Yirik shoxli qoramollar miqdori
|
bosh
|
180
|
181
|
186
|
103
|
|
SH.j. sigirlar
|
bosh
|
116
|
118
|
118
|
101
|
2
|
Mollar maxsuldorligi: xar 1 bosh sigirdan sog‘ib olingan sut
|
l
|
1753,8
|
1714,3
|
1687,5
|
96,3
|
3
|
Jami ishlab chiqarilgan sut
|
ts
|
2034
|
1989
|
1958
|
96,3
|
4
|
Ishchilar soni
|
kishi
|
16
|
16
|
16
|
100
|
5
|
Ishlab chiqarish xarajatlari:
|
ming so‘m
|
50597,9
|
67310,3
|
86516,9
|
170,9
|
a)
|
SH.j. Ish xaqi
|
ming so‘m
|
2654,4
|
3448,9
|
6752,6
|
254,4
|
b)
|
Em-xashak
|
ming so‘m
|
4605,5
|
7120,4
|
8969,5
|
194,8
|
v)
|
Texnika xizmati (YO.M.M.)
|
ming so‘m
|
2060,4
|
2950,5
|
4867,6
|
236,2
|
g)
|
Ish va xizmatlar, zooveterinariya tadbirlari
|
ming so‘m
|
356,0
|
509,8
|
1145,3
|
321,7
|
d)
|
Sug‘urta to‘lovlari
|
ming so‘m
|
1066,3
|
1906,9
|
1407,8
|
132,0
|
ye)
|
Boshqa xarajatlar
|
ming so‘m
|
214,6
|
307,3
|
493,5
|
229,9
|
6
|
1 ts sutning tannarxi
|
so‘m
|
24876,1
|
33841,3
|
44186,4
|
177,6
|
7
|
1 ts sutning xarid narxi
|
so‘m
|
30114,8
|
43850,6
|
55154,3
|
183,1
|
8
|
YAlpi sut mahsuloti
|
ming so‘m
|
61253,5
|
87087,3
|
107992,1
|
176,3
|
9
|
Foyda
|
ming so‘m
|
10655,6
|
19776,9
|
21475,2
|
201,5
|
10
|
Rentabellik
|
%
|
21,1
|
29,4
|
24,8
|
+3,7
|
so‘mgacha yetgan yoki harajatlarga nisbatan ustun darajada 176,3 foizga oshgan. SHunga mos ravishda yalpi mahsulot va ishlab chiqarish harajatlarining farqi sifatida topiladigan foyda miqdori shu tahlil davrida 10655,6 ming so‘mdan 21475,2 ming so‘mga yoki 201,5 foizga ortgan.
Ishlab chiqarish harajatlarining tarkibini tahlil qiladigan bo‘lsak, tahlil davrida ish haqi uchun jami harajatga nisbatan 23,4%-28,3% sarflangan. Harajatlarning asosiy qismi albatta moddiy harajatlar tarkibidagi yem-hashak uchun sarflangan bo‘lib, 2019-2021 yillarda jamiga nisbatan 40,6%-37,6% ni tashkil etgan. yem-hashak uchun harajatlar 2019 yildagi 4605,5 ming so‘mdan 2021yilda 8969,5 ming so‘mgacha yetgan yoki 94,8% ga oshgan. Texnika xizmati uchun harajatlar uchun 2019-2021 yillarda jami harajatga nisbatan 18,2%-20,4% sarflangan.
Chorvachilik maxsulotlarining 1 tsentnerini yetishtirish uchun sarflangan ozuqa birligini aniqlash uchun sarflangan ozuqa birligi mikdorini shu ozuqa evaziga yetishtirilgan sut maxsuloti mikdoriga taksimlash lozim. Laziz Go‘zal Chorvasi fermer xo‘jaligida 2019 yilda 928 ozuqa birligi hisobiga 2034 ts sut ishlab chiqarilgan bo‘lsa, 2021 yilga kelib, 998 ozuqa birligi hisobiga 1958 ts sut ishlab chiqarilgan. Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, sut yetishtirishda 2018-2020 yillarda iqtisodiy samaradorlik ancha yaxshilangan. Buni biz yakuniy iqtisodiy samaradorlik ko‘rsatkichi bo‘lgan rentabellik darajasidan ko‘rishimiz mumkin. Rentabellik darajasi tahlil etilayotgan davrda 2019-2021 yillarda 21,1% dan 24,8%gacha ortgan. Rentabellik oshishining omili sifatida esa yalpi mahsulotning ishlab chiqarish harajatlariga nisbatan ustun darajada o‘sishini ko‘rsatish mumkin. Ammo bu ko‘rsatkich hozirgi bozor iqtisodiyotiga o‘tish sharoitida kengaytirilgan takror ishlab chiqarish jarayonini ta’minlay oladigan 45-50%lik optimal darajadan ancha pastdir.
3.Chorva mollarining soni, mahsuldorligi va ularning mahsulotini iqtisodiy statistik tahlili
Kishilarning farovonligini oshirish sur'atlari ko'p jihatdan qishloq xo'jaligini, shu jumladan, chorvachilikni muvaffaqiyatli rivojlantirishga bog'liq. Chorvachilik qishloq xo'jaligining katta iqtisodiy ahamiyatga ega bo' Igan tarmoqlaridan biridir. Aholining oziq-ovqat mahsulotlariga bo'lgan tobora o'sib borayotgan ehtiyojlarini to'liq qondirish imkoniyatlari ko'p jihatdan ana shu tarmoqni muvaffaqiyatli rivojlantirishiga bog'liqdir. Ayniqsa, shaharlar va zamonaviy tipdagi qishloqlarning yanada kengayishi, aholi sonining tez o'sishi natijasida chorvachilik mahsulotlariga bo'lgan ehtiyoj kun sayin ortib bormoqda. Bunday sharoitda chorvachilikni taraqqiy ettirish, uni sanoat asosiga ko'chirish, shu yo'l bilan aholini chorva mahsulotlari bilan, yengil va oziq-ovqat sanoatlarini esa xomashyo bilan ta'minlash katta ahamiyat kasb etadi. Respublikamizda aholi turmush darajasining muttasil o'sib borishi chorvachilikni yanada tezroq yuksaltirish vazifasini birinchi rejaga qo'ymoqda. Bu muhim vazifani bajarish uchun eng avvalo har bir xo'jalikda chorvachilik tarmoqlarini atroflicha tahlil qilish, undagi foydalanilmay kelinayotgan zaxiralarni ishlab chiqarishga tadbiq qilish lozim.
Chorvachilik mahsulotlari yetishtirishni tahlil qilishning asosiy vazifasi: rejalashtirilgan yalpi va tovar mahsulotlari yetishtirishni; tarmoqlarning hajmi va ularning yo'nalishini; zooveterinariya tadbirlarini; mollarning tuyog'ini, mahsuldorligini, molxonalar bilan ta'minlanishini; fermadagi ishlarning mexanizatsiyasi darajasini; mollar uchun tayyorlangan ozuqa ratsioni qanchalik iqtisodiy samara berayotganligini; mehnatning to'g'ri tashkil etilganligini; mollar zoti va boshqa ko'rsatkichlarni hisobot ma'lumotlari bilan taqqoslash va shu asosda uni rivojlantirish tadbirlarini belgilashdir. Iqtisodiy - statistik tahlilning asosiy vazifasi chorvachilik sohasidagi foydalanilmayotgan zahiralarini topish va undan foydalanishdir.
Chorvachilikda uning rivojlanishiga yoki qoloqligiga sabab bo'layotgan kamchiliklarni aniqlash va ularning oldini olish; xato va kamchiliklarga barham berish uchun ichki imkoniyatlarini aniqlash, ulardan chorvachilikni yanada jadal rivojlantirishda foydalanish zarurdir.
Ma'lumki, yetishtirilgan chorvachilik mahsulotlarining hajmi chorva mollarining bosh soni va mahsuldorligiga o'zaro bog'liqdir. Shuning uchun ham mollar bosh sonini ularning mahsuldorligi bilan birga tahlil qilish kerak. Bundae chorva mollari va parrandalarning mahsuldorligini o'tgan yilga va bir xildagi tabiiy-iqtisodiy sharoitlarda joylashgan ilg'or xo'jaliklarga taqqoslash yo'li bilan iqtisodiy statistik tahlil qilish lozim.
Chorvachilik yalpi mahsulot yetishtirish hajmi ma'lum darajada chorva mollarining mahsuldorlik darajasiga bog'liqdir. Shuning uchun ham mahsuldorlikning o'sish dinamikasini tahlil qilish juda muhimdir. Xo'jalikda har bir sigirdan sog'ib olingan sut, parrandadan olingan tuxum, har quti qurt urug'i hisobiga pilla yetishtirish kabi ma'lumotlardan foydalangan holda tahlil o'tkazilishi lozim.
Chorvachilikda mahsulotning hajmi chorva mollari va parrandalarning soniga, ularning mahsuldorligiga bog'liq ekanligini 37- jadval ma'lumotlaridan xam ko'rish mumkin. Bunda ikkita guruh xo'jaliklardagi o'zgarishlarni indeks usulidan foydalanib iqtisodiy statistik tahlil qilamiz.
Yalpi sut mahsulotini ko'paytirishning katta zaxiralaridan biri xo'jalikda sigirlarning bosh sonini ko'paytirish va ularning mahsuldorligini oshirishdir. Chunki yalpi chorvachilik mahsuloti asosan ikki yo'l bilan: mahsuldor chorva mollarining bosh sonini ko'paytirish va ularning mahsuldorligini oshirish yo'llari bilan ko'payadi. Shuning uchun ham bu omillarning har birini yalpi mahsulotga qanchalik bevosita ta'sir etishini alohida-alohida tahlil qilish maqsadga muvofiqdir. Bu yalpi mahsulotni yanada ko'paytirishga oid mavjud ichki zaxiralarni ochishga imkon beradi. Shuning uchun ham tahlil davomida ana shu omillarning mahsulot yetishtirishga ta'sirini aniqlash juda muhimdir.
qishloq xo'jlik chorva mollari sonini shartli bosh soniga o'tkazish yo'li orqali.
Birinchi guruh xo'jaliklarda bazis yili umumiy sut sog'ish 8 502 336 kg, sigirlar soni 3 045 boshni tashkil qildi, hisobot yili 9 963 564 kg, sigirlar soni 3 468
Do'stlaringiz bilan baham: |
