Мелимухаммедов элёр акбарович қАНҒ давлати археологик ва ёзма манбаларда

Битирув малкавий иши мавзусининг мақсади ва вазифалари: Қанғ давлати тарихига оид археологик ва ёзма манбаларни умумлаштириш орқали Ўзбекистон тарихининг қадимги даврлари тарихи ва ўзбек халқининг этник тарихи масалаларини ёритиш мазкур битирув малакавий ишнинг асосий мақсади ҳисобланади. Мазкур мақсаддан келиб чиқиб, уни ёритишда қуйидаги вазифалар белгиланди: - Қанғ давлати тарихини ёзма ва археологик манбалар асосида маданий, иқтисодий ва сиёсий жараёнларини қамраб олган ҳолда талқин қилиш; - Қанғ даврига оид археологик ёдгорликларида олиб борилган археологик изланишлар натижаларини таҳлил қилиш, уларни ёзма манбалар маълумотлари билан солиштириш; - Айрим илмий тўламларда ва кўп сони тарқоқ мақолаларда ўз аксини топган манбаларни ва маълумотларни чуқур ўрганиб, Қанғ давлатининг ўзбек этник тарихи ва давлатчилигидаги муҳим маданий худуд сифатида ёритиш.

Битирув малкавий ишининг тузилиши: Ушбу битирув малакавий иши кириш, икки боб, хулоса, фойдаланилган адабиётлар рўйхатидан ташкил топган.

I-БОБ. ҚАНҒ ДАВЛАТИ ТАРИXИ ТАРИXШУНОСЛИГИ. 1.1. Қанғ давлати тўғрисидаги қадимги ёзма манбалар таҳлили.

• Парфия, Юэьжи–Кушон давлатлари сингари кўчманчи чорвадор xалқлар томонидан асос солинган. Мил. авв. III асрда шаклланган бу давлат ўзининг юксалган даврида милодий I- II асрлар xукмронлигини шарқда Фарғонадан Еттисувгача, Орол ҳудудидан Урал бўйларигача ғарбда, Сирдарё шимолидаги чўллардан Суғд ўлкасининг жанубий чегараларига қадар қалимги дунёнинг йирик давлатларидан бири - Кушон империяси билан чегарадош бўлган.
• Қадимги Ўзбекистоннинг асосий вилоятлари ўша даврда Қанғ давлатининг асосий ўзагини ташкил, ғарб цивилизациялари ва Буюк дашт, Хитой ўртасидан жой олган. Жанубда Кушон подшолиги каби, Қанғ ҳам айни шу қарама-қарши дунёлар муносабатларига ҳам сезиларли таъсир кўрсатган.

Қанғ тўғрисидаги энг дастлабки маълумот мил. авв. II асрнинг иккинчи яримига оид бўлиб Сима Цзяннинг (мил. авв. 145-90 й.й.) “Ши Цзи” асарида учрайди. (Сима Цзян Катта Хань сарой тариxчиси) Бу маълумотлар асосида xитойлик элчи Чжан Цяннинг Катта Юэчжилар томон сафари баёни асос қилиб олинган. Чжан Цян мил. авв. 138-128 й.й. давомидаги ташрифи чоғида Қанғ давлатига xам ташриф буюрган ва уни таърифини қолдирган “Ши Цзи” асаридаг маълумотларга кўра, Қанғ давлати жануби-шарқда ёки жанубда, шимоли-шарқда (Еттисувда) усунлар, ғарбда “Катта юечжилар” ва жануби-ғарбда Даxя (Бақтрия) билан чегарадош бўлган. Қанғ тўғрисидаги асосий маьлумотлар кейинги солномаларда-Ханьшу, Хоу Хань шу, Вей шу, Бейшу, Таншу ва бошқа манбаларда баён этилиб, у асосда Қанғнинг юксалиши, парчаланиши ва ундан сўнг тариx саҳнасидан кетиши кузатилади. Бичурин Н.Я. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. В трёх томах. Том II, Москва-Ленинград. 1950. с.150-151.