2.3. Auditorlik hisobotini tayyorlash bilan bog'liq milliy standartlar
Auditorlik hisobotini tayyorlash bilan bog'liq milliy standartlariga 70-son
va 80-sonli auditorli faoliyati milliy standartlari misol bo’la oladi. Mazkur
Auditorlik faoliyati milliy andozasi «Auditorli faoliyati to’g’risida»gi
O’zbe iston Respublikasi qonuni, O’zbe iston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining
2000
yil
22
sentyabrdagi
«Auditorlik faoliyatini
ta omillashtirish va auditorli te shiruvlari rolini oshirish to’g’risida» 365-son
qaroriga asosan ishlab chiqilgan va O’zbe iston Respublikasida auditorlik
faoliyatini me'yoriy tartibga solish elementi hisoblanadi.
Andozaning maqsadi auditorli tash iloti tomonidan o’t azilgan
auditorli te shiruvi nati alari bo’yicha auditorli hisoboti va auditorli
41
hulosasini tuzishning yagona tartibini joriy etishdir. Mazkur andoza talablari
auditorli te shiruvini o’t azish va xo’ ali yurituvchi subyektga auditorlik
hisoboti hamda auditorlik hulosasini taqdim etish paytida barcha auditorlik
tashkilotlari uchun majburiy.
Auditorlik hisoboti - xo’ ali yurituvchi subyekt rahbari, mulkdori,
ishtiro chilari umumiy yig’ilishiga taqdim etiladigan, auditorli te shiruvining
borishi, buxgalteriya hisobini yuritishning belgilangan tartibidan aniqlangan
chetga chiqishlar, moliyaviy hisobotdagi huquq buzilishlari to’g’risida batafsil
ma'lumotlar, shuningde , auditorli te shiruvini o’t azish nati asida olingan va
auditorlik hulosasini tuzish uchun asos hisoblanadigan boshqa axborotdan iborat
bo’lgan hu at.
Auditorlik hulosasi - moliyaviy hisobotning haqqoniyligi (to’g’riligi) va
buxgalteriya hisobini yuritish tartibining qonun hujjatlari bilan belgilangan
talablarga muvofiqligi to’g’risida auditorli tash ilotining fi ri yozma sha lda
ifodalangan va xo’ ali yurituvchi subyektning moliyaviy hisobotidan
foydalanuvchilar uchun ochiq bo’lgan hu at.
Auditorli hisobotida quyidagilar bo’ladi:
nomi («Auditorlik hisoboti» yoki «Auditorlik tashkilotining hisoboti»:
ikkala nom bir hil kuchga ega);
adresatning nomi;
kirish qismi;
tahliliy qism;
yakuniy qism.
70-sonli auditorlik faoliyati milliy standartiga muvofiq auditorlik
hisobotining kirish qismida auditorlik tashkiloti rekvizitlari, shu jumladan
auditorlik faoliyatini amalga oshirishga litsenziyaning raqami va sanasi,
auditorlar va auditorlik tekshiruvida qatnashgan boshqa shaxslar to’g’risidagi
ma'lumotlar, shuningde , auditorli te shiruvini o’t azish uchun asos va
xo’ ali yurituvchi subyekt faoliyatining umumiy tavsifi keltirilishi kerak.
Auditorlik hisobotining tahliliy qismida esa quyidagilar bo’lishi shart:
42
xo’ ali yurituvchi subyektda ichki nazorat holatini tekshirish natijalari
(batafsil bayoni);
buxgalteriyahisobi holati va moliyaviy hisobotni tekshirish natijalari;
moliyaviy-xo’ ali faoliyatini amalga oshirish paytida qonunchilik
talablariga rioya etilishini tekshirish natijalari;
soliqlar va boshqa ma buriy to’lovlarni hisoblash hamda to’lashning
to’g’riligini te shirish nati alari;
aktivlarning butligini tekshirish natijalari.
Auditorlik hisobotining yakuniy qismida 70-AFMS ga o’ra auditorlik
tashkilotining aniqlangan chetga chiqishlar va huquq buzilishlarini bartaraf
etishga doir tavsiyalarini, shuningdek xo’ ali yurituvchi subyektning
moliyaviy-xo’ ali faoliyati samaradorligini oshirishga doir takliflari va
maslahatlarini eltirib o’tilishi kerak.
Auditorlik hulosasining tuzilishi milliy standartlarda belgilab berilgan va
u quyidagi elementlarni o’z ichiga oladi:
nom («Auditorlik hulosasi» yoki «Auditorlik tashkilotining hulosasi»:
ikkala nom teng huquqli);
adresatning nomi;
kirish qismi;
qayd etish qismi;
yakuniy qism;
auditorlik hulosasini berish sanasi;
auditorlik tashkiloti manzili;
auditorlar va auditorlik tashkiloti rahbarining imzosi.
Auditorlik hulosasi auditorlik tashkilotining muhri bilan tasdiqlanishi
kerak.
Shu bilan birga auditorlik hisobotini tayyorlash bilan bog'liq milliy
standartlarga kiruvchi 80-sonli milliy standart haqida ma’lumot berib o’tsam.
43
Mazkur
Auditorlik
faoliyati
milliy
standarti
O’zbe iston
Respublikasining «Auditorli faoliyati to’g’risida»gi qonuni 21-moddasiga,
O’zbe iston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 22 sentyabrdagi
«Auditorlik faoliyatini takomillashtirish va auditorlik tekshirishlari rolini
oshirish to’g’risida» 365-son qarori 3-bandiga muvofiq ishlab chiqilgan hamda
O’zbe iston Respublikasida auditorlik faoliyatini me'yoriy tartibga solish
elementi hisoblanadi. Standartning maqsadi mahsus savolni tekshirish natijalari
bo’yicha auditor hisobotini tuzish tartibini aniqlashdir.
Mazkur standart talablari xo’ ali yurituvchi subyektlarning moliyaviy
axborotlarini auditorli te shiruvidan o’t azish chog’ida mahsus savolni
tekshirishda barcha auditorlik tashkilotlari uchun majburiy.
Bu standartga muvofiq auditor hisoboti quyidagilarning auditorlik
te shiruvlari ya unlari bo’yicha tuziladi:
moliyaviy hisobotning ayrim hisobvaraqlari yo i bo’limlari ularning
to’g’riligini baholash maqsadida;
unumdorlikni va samaradorlikni baholash maqsadida xo’ ali tizimining
ayrim qismlari;
shartnoma shartlariga rioya qilish;
xo’ ali yurituvchi subyekt xo’ ali tizimining ayrim qismlari
(elementlari) qonun hujjatlariga, shuningdek xo’ ali yurituvchi subyekt
rahbariyati tomonidan belgilangan me'yor va qoidalarga mos kelishi;
konsolidasiyalangan moliyaviy hisobotning ayrim hisobvaraqlari yoki
bo’limlari;
boshqa moliyaviy axborot.
Mahsus
savolni
tekshirish
buyurtmachisi
moliyaviy
ahboroti
tekshiriladigan ho'jalik yurituvchi sub'ekt, uning mulkdori, ishtirokchi va
aksiyadorlari, mazkur ho'jalik yurituvchi sub'ektda mahsus savolni tekshirishni
o'tkazish tashabbuskori bo'lgan nazorat qiluvchi yoki huquqni muhofaza
qiluvchi organlar bo'lishi mumkin.
44
Mahsus savolni tekshirishni o'tkazish bo'yicha ishlarga tegishli tekshiruv
buyurtmachisi hisobidan haq to'lanadi.
Mahsus savolni tekshirish natijalari bo'yicha auditor hisoboti quyidagi
elementlarni o'z ichiga olishi lozim:
a) hisobotning nomi (tekshirilayotgan savolni ko'rsatgan holda, masalan,
"HHH"
korhonaning
debitorlik
va
kreditorlik
qarzlari
to'g’risidagi
ma'lumotnomani tekshirish natijalari bo'yicha auditorlik tashkilotining hisoboti);
b) adresat;
v) kirish qismi;
auditorlik tashkilotining nomi, pochta manzili va boshqa rekvizitlari
(auditorlik faoliyatini amalga oshirish uchun berilgan licenziya raqami va
berilgan sanasi, uning amal qilish muddati, auditorlik tashkilotining davlat
ro'yhatidan o'tganligi haqidagi guvohnomasi raqami, hisob-kitob varaqining
raqami, telefonlar);
tekshiruvda ishtirok etgan auditor (auditorlar), shuningdek
auditorlik tashkiloti rahbarining familiyasi, ismi-sharifi;
auditorlik tekshiruviga olingan mahsus savolning tavsifi (bayoni);
ho'jalik yurituvchi sub'ekt auditorlik tashkilotiga taqdim etayotgan
axborotning to'g’riligi uchun javobgar bo'lishi, auditorlik tashkiloti esa mahsus
savolni tekshirish natijalari bo'yicha o'z hisoboti uchun javobgarligiga oid
ko'rsatma;
g) tahliliy qism:
mahsus savolni te shirish chog’ida auditor tomonidan bajarilgan
taomillar ro'yhati;
tekshiruv chog’ida qo'llanilgan standartlarga havola;
aniqlangan qoidabuzarliklar (aniq dalillar);
d) yakuniy qism:
mahsus savolni tekshirish natijalari haqida auditorlik tashkilotining
fikri;
45
mahsus savolni tekshirish natijalari bo'yicha auditor hisoboti
topshirilgan sana;
auditor (auditorlar) va auditorlik tashkilotining rahbari imzolari,
shuningdek auditorlik tashkilotining muhri.
Mahsus savolni tekshirish bo'yicha auditor hisobotining har bir sahifasi
mahsus savol tekshiruvini o'tkazgan auditor (auditorlar) tomonidan imzolanishi
kerak.
Zarurat bo'lganda auditor hisobotda tekshiruv chog’ida aniqlangan
kamchiliklarni bartaraf etish bo'yicha belgilangan tartibga ko'ra o'tkaziladigan,
tekshiruv ob'ektining unumdorligi va samaradorligi takomillashishiga va
oshishiga olib keladigan tavsiyalar va takliflar berishi lozim.
Agar auditor tekshiruv ob'ekti bo'yicha bir hilda fikr bildira olmasa, u yakuniy
qismdan oldin mazkur qarorining muhim asoslari tushuntiriladigan qo'shimcha
qismni kiritishi lozim. Auditor yakuniy qismdagi fikrni shakllantirishda
qo'shimcha qismda bayon qilingan asoslardan foydalanadi.
Auditorlik tashkiloti mahsus savolni tekshirish natijalari bo'yicha auditor
hisoboti shaklining bir hilda bo'lishiga rioya qilishi lozim.
Auditorlik tashkiloti mahsus savolni tekshirish natijalari bo'yicha ataylab
yolg’on yoki noto'g’ri hisobot tuzganligi uchun qonun hujjatlariga muvofiq
javobgar bo'ladi.
46
Do'stlaringiz bilan baham: |