Namangan muxandislik-pedagogika

Maksimal kuchlanish relesi shunday rostlanadiki, agar kuchlanish nominal, ya'ni belgilangan qiymatdan oshib ketsa, u bilan bog’liq chulg’am toki ham oshadi. Natijada magnit oqimi oshib, yakorni
o’zakka tortadi. Bunday relening normal yopiq kontaktlari uzilib, himoya qilinayotgan elektr qurilmani uzishga avtomatik xolda axborot beradi. Minimal kuchlanish relesining normal yopiq kontakti nominal kuchlanishda ochiq bo’ladi. Agar kuchlanish belgilangan qiymatdan kamaysa, rele chulg’amidagi tok va magnit oqimi kamayadi. Bu oqim yakorni tortib turolmaydi. Natijada yakor o’zakdan uzoqlashadi va normal yopiq kontakt ulanib, himoya qilinayotgan elektr qurilmani uzishga axborot beradi.
Oraliq rele nominal kuchlanishda ishlaydi. Uning kontaktlari bir necha amper tok kuchiga mo’ljallanadi.
Maksimal tok relesi elektr dvigatellarni va boshqa elektr qurilmalarni qisqa tutashuv toklaridan himo ya qilish uchun xizmat qiladi.
Rasm 9-2. Maksimal tok relesining sxemasi.
Relening chulg’ami 1 himoyalanayotgan zanjir bilan ketma-ket ulanadi, shuning uchun undan elektr dvigatel yoki boshqa qurilmaning ish toki oqib o’tadi. Rele chulg’amining qarshiligi kichik bo’lishi uchun, u yo’g’on simdan kam o’ramli qilib yasaladi. Tok hosil qilgan magnit oqim o’zak 7, magnit o’tkazgich 6 va yakor 4 bo’yicha tutashadi.
Rele chulg’amidan nominal tok o’tganda vujudga kelgan elektromagnit kuch prujinaning qayishqoqlik kuchidan kichik bo’ladi. Bu vaqtda yakor o’zakka tortilmaydi, natijada kontakt 3 ulangan, kontakt 2 esa ulanmagan xo lda bo’ladi.
Agar elektr zanjirida qisqa tutashuv sodir bo’lsa, zanjir toki nominal qiymatdan bir necha marta katta bo’ladi. Bu vaqtda vujudga kelgan elektromagnit kuch xaddan tashqari katta bo’lganligi uchun prujina 5 ning qarshilik kuchini yengib, yakor 4 ni o’zak 7 ga tortadi. Bunda kontakt 3 uziladi, kontakt 2 esa ulanadi. Relening 3 kontakti kontaktor yoki boshqa apparatning boshqarish zanjiriga ulangan. Shuning uchun kontakt 3 ning uzilishi kontaktor yoki boshqa apparat yordamida elektr dvigatelni yoki boshqa elektr qurilmani elektr manbaidan uzadi.
Maksimal tok relesining ishlab ketish tokini prujina 5 ni taranglash bilan rostlash mumkin. Odatda, ishlab ketish toki I_i=(2^3)I_nom oralig’ida tanlanadi. Chulg’amda katta tokning paydo bo’lishidan kontakt 3 ning uzilishigacha ketgan vaqt 0,05-0,30 sek bo’lib, relening ishlab ketish vaqti deb ataladi. Tokning qiymati qancha katta bo’lsa, ishlab ketish vaqti shuncha kichik bo’ladi. Rele ishlagandan va kontakt orqali dvigatel manbadan uzilgandan keyin releda magnit oqimi bo’lmaydi va yakor prujina ta'siri ostida dastlabki xolatga qaytadi.
Agar yuqoridagi relelar o’zgaruvchan tokda ishlatiladigan bo’lsa, ularning o’zagiga, xuddi magnitli ishga tushirgichdagi kabi, qisqa tutashtirilgan chulg’am joylashtirilishi kerak.
Rasm 9-3. Vaqt relesining sxemasi.