Нормал физиология курсига кириш

 
 
 
Муҳим ион каналлари ва қўзғалувчан мембраналарда ион оқимлари 
Канал типи 
Функцияси 
Ток 
Канал блокатори 

---

8 
Калийли (тинчликда) Тинчлик 
потенциалини ҳосил 
қилади 
Ј
k+ 
(оким) 
ТЭА 
Натрийли
Ҳаракат потенциалини 
ҳосил қилади 
J 
Na
TTX 
Кальцийли
Секин 
потенциалларни ҳосил 
қилади. 
J 
ca
2+
Д-600, верапамил. 
Калийли 
секин 
(тўғриланувчи) 
Реполяризацияни 
таъминлайди 
Ј
k+
(ушлаб 
қолиниши) 
ТЭА 
Кальций 
фаоллаштирувчи 
калийли 
Са
2+
ионлари оқими 
ҳисобига 
Реполяризациянинг 
чегараланганлиги
Ј
k
+
Са
2+
ТЭА 
Изох: ТЭА-тетраэтиламмоний; ТТХ-тетрадотоксин 
 
. Ион каналларининг тузилиши ва функциялари. Na
+
, K
+
, Ca
2+ 
,Cl
-
ионлари ҳужайра ичига 
ва ташқарисига махсус, суюқлик билан тўлган каналлар орқали ўтади. Каналлар жуда 
кичик бўлиб, (диаметри 0,5-0,7 нм), ҳисоблар шуни кўрсатадики, каналларнинг умумий 
юзаси мембрана умумий юзасининг жуда оз қисмини ташкил қилади. 
Ҳозирги вақтда ҳар хил ионлар учун турли кўринишдаги каналлар мавжудлиги 
исботланган. Уларнинг айримларига ўта хусусий, айримлари эса асосий иондан ташқари, 
бошқа ионларни ҳам ўтказиши мумкин. Ион каналлари мембрананинг икки муҳим 
хоссасини таъминлайди: булар селективлик ва ўтказувчанликдир. 
 
Селективлик ѐки танлаб ўтказишни каналдаги ўзига хос оқсил тизимлари амалга 
оширади. Кўпгина каналларда ионларнинг ўтказилиши мембрана потенциалининг 
катталигига боғлик бўлади. Каналлар ўзининг функционал характерига кўра бир хил 
табиатли эмас, бу асосан каналнинг кирадиган ва чиқадиган соҳасига жойлашган оқсил 
тизимларга боғлиқ бўлади. Ион каналларининг ишлаш жараѐнини натрий канали 
мисолида кўриб чиқамиз. Тахмин қилишларича, нисбий тинчлик ҳолатида натрий канали 
ѐпиқ бўлади. Ҳужайра мембранаси деполяризациясининг маълум даражасида m-
фаоллаштирувчи дарвозаларнинг очилиши кузатилади ва ҳужайра ичига Nа
+
нинг 
кириши кучаяди m-дарвозалар очилганидан бир неча миллисекундлардан сўнг, h-
дарвозаларнинг ѐпилиши кузатилади, бу дарвозалар натрий каналларининг чиқиш жойида 
бўладиган инактивация дарвозадир. Ҳужайра мембранасида инактивация ходисаси жуда 
тез рўй беради ва инактивация даражаси деполяризацияловчи таъсирни катталигига ва 
таъсир этиш вақтига боғлиқ бўлади. 
Натрий каналларидан ташқари бошқа К
+
; Са
2+
каналлари ҳам танлаб ўтказиш хусусиятига 
эга. 
Хочкин ва Хакслилар каналларни «мустақиллик» тарзини очиб бердилар, бу 
тамойилига кўра, натрий ва калий каналлари бир-бирига боғлиқ бўлмаган ҳолда фаолият 
кўрсатадилар. 
Турли каналларнинг ўтказувчанлиги бир хил эмас. Калий каналларида натрий 
каналлари сингари инактивация жараѐни рўй бермайди. 
Бундан ташқари, калций каналлари фаолияти ҳам катта қизиқиш уйғотади. Одатда,
кўпгина ҳолатларда мембрана ичига кирувчи калций оқими етарли катталикка эга 
бўлмаганлиги сабабли, ҳужайра мембранасида деполяризацияни чақира олмайди. Кўпгина 
ҳолатларда ҳужайра ичига тушган калций, «мессенжер» ѐки иккиламчи ташувчи 
вазифасини бажаради.Натрий ионларининг ҳужайра ичига кириши натижасида келиб 
чиққан ҳужайра мембранасининг деполяризацияси калций каналларини фаоллаштиради. 
Калций каналларининг инактивацияси бир мунча мураккаб жараѐндир. Бир томондан, 
ҳужайра ичида эркин калций концентрациясининг ортиши калций каналларининг 

---

9 
инактивациясига олиб келади. Иккинчи томонидан эса, ҳужайра цитоплазмаси оқсиллари 
калцийни ўзига бириктирадилар, бу ўз навбатида калций оқимини узоқ муддат бир хил 
катталикда ушлаб туришига имкон беради. Бу вақтда натрий оқими бутунлай 
секинлашади. Юрак ҳужайралари фаолиятида калций каналларининг аҳамияти жуда 
муҳимдир.