Объектив ишлаб чикаришга жалб этилган ва кандайдир сабабларга кура жалб этилмаган хамда унда иштирок этиш учун реал имкониятларга эга булган мехнат, номоддий, моддий ва табиий ресурслар йигиндиси; субъектив


Ахолининг гендер таркибини бахолаш



Download 16,84 Mb.
bet3/10
Sana26.02.2022
Hajmi16,84 Mb.
#469790
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
8 amaliy демографик

Ахолининг гендер таркибини бахолаш. Ушбу тавсиф, биринчи навбатда, жамиятнинг репродуктив имкониятларини, айрим вакт оралигида тугилиши ва келгусида мехнат салохиятини шакллантириши мумкин булган болалар сонини аниклаш нуктаи назаридан мухим.

Демографик салохиятни сифат жихатдан бахолашда жинс таркибининг куйидаги курсаткичларидан фойдаланиш максадга мувофик:

  • щоли таркибида ёки айрим ёш гурууларида эркаклар (аёллар)нинг мутлац сони ва улуши;

  • жами ауоли ёки айрим ёш гурууларида эркаклар сонининг аёлларникига нисбати (ёки аксинча).

  1. Ахолининг ёш таркибини бахолаш. Бу таркиб оркали истикболдаги тугилиш ва улим тенденциялари, шунингдек, ахолининг такрор барпо булиши хакида илмий асосланган мулохазалар чикариш мумкин. Ушбу тенденциялар оркали иктисодий ва ижтимоий сохаларда у ёки бу муаммоларнинг вужудга келиш эхтимолини бахолаш, мехнатга лаёкатли ёшдаги ахоли ва ишчи кучи динамикасини прогнозлаш, товар ва хизматлар ишлаб чикариш, уларга буладиган талаб ва шунга ухшаш масалаларни билиш имконини беради. Хрзирги вактда жахоннинг ривожланган мамлакатларида ахолининг кариш жараёни, унда мехнатга лаёкатли ахолига тушадиган демографик босим салбий ахамият касб этадиган (кекса ёшдагиларга тушадиган демографик босим болаларга тушадиган босимдан ортикча булган) холатига дуч келди. Аксинча, болаларга тушадиган демографик босим кекса ёшдагиларга тушадиган босимдан юкори булган вазият ижобий холат хисобланади, чунки болалар, бу - булажак ходимлардир.

Демографик салохиятни сифат жихатдан бахолашда ёш таркибнинг куйидаги курсаткичларидан фойдаланиш тавсия этилади:

  • ахолининг уртача ёши - хар бир ёшдаги ахоли сонини шу ёшга купайтириб, жами ахоли сонига булиш оркали аникланади;

  • ауоли таркибида мехнат ёшидан кичик (мехнатга лаёцатли ёшдаги, мехнатга лаёцатли ёшдан катта) ахолининг улуши;

  • демографик босим коэффициенти - мехнатга лаёкатли ёшдаги ахолига канча мехнат ёшидан кичиклар (0-15 ёшлилар) ва мехнатга лаёкатли ёшдан катталар (55 ёш ва ундан катта аёллар, 60 ёш ва ундан катта эркаклар) тугри келишини англатади;

  • демографик кексайиш коэффициенти - мехнатга лаёкатли ёшдан катталар сонини жами ахоли сонига булиш оркали аникланади.

  1. Ахолининг маълумотлилик даражасини бахолаш. Ушбу курсаткич ута мухим, чунки инсонларнинг ижтимоий-иктисодий ва репродуктив максадлари, оилага ва уз саломатлигига булган муносабати, фарзандли булиш истаги ва имконияти, демографик эхтиёжлари ва манфаатлари куп жихатдан ахолининг умумий маданиятига, унинг кенг маънодаги маълумотлилигига, маълумотнинг тури ва сифатига боглик.

  2. Хатти-харакат йуналишини бахолаш (никох куриш, ажралиш даражаси), зарарли одатларга амал килиш, уз саломатлигини саклаб туриш (профилактика курикларидан утиш ва касалланган холларда малакали даволаниш учун тиббий муассасаларга мурожаат этиш), жисмоний тарбия ва спорт билан шугулланишнинг мунтазамлиги, репродуктив максадлар (фарзанднинг тугилишига ёки унинг тугилишидан воз кечишга сабаб булувчи харакатлар ва муносабатлар) ва х.к.[10].

Демографик жараёнларни бошкариш механизми худуд демографик салохиятининг холатига ва ривожланишига таъсир курсатувчи мухим омилларни ажратиш ва бахолашни назарда тутади.
Бизнинг назаримизда, демографик салохиятнинг шаклланишига таъсир этувчи барча омилларни куйидаги асосий гурухларга бирлаштириш максадга мувофик: ижтимоий-иктисодий; физиологик; хатти-харакат; ахборот; институционал (2-расм).
2-расмдан куринадики, биринчи гурух - ижтимоий-иктисодий омиллар демографик вазиятга, ахолининг саломатлигига ва худуднинг демографик салохиятига таъсир этувчи асосий тизимли макроиктисодий омилларни уз ичига олади. Масалан, фаровонликнинг юкори даражаси, кулай турар жой шароитлари, ижтимоий, маиший, тиббий, спорт ва бошка турдаги ривожланган инфратузилмаларнинг мавжудлиги ахолининг оддий такрор барпо булишини хам таъминламайди.
Тадкикотлар шуни курсатадики, ижтимоий кескинликнинг кучайиши инсонлар саломатлигида хам (турли асаб, юрак-кон томир тизими касалликларининг пайдо булиши), уларнинг фарзанд куриш режаларида хам уз аксини топади: бекарор вазият, ишни йукотиб куйишдан хавфсириш, болалар муассасалари мавжуд булмаган, жиноятчилик авж олган шароитда инсонлар фарзанд куришдан бош тортади, чунки уларни вояга етказишда (купинча хатто шунчаки бокишда хам) уз кучига, уларнинг келажагига ва узининг келажагига хам ишончи комил эмас.
Иккинчи гурух - физиологик омиллар демографик салохиятни шакллантирувчи омилларни (репродуктив саломатлик, болалар ва ёшлар саломатлиги, шунингдек, мехнатга лаёкатли ёшдаги инсонлар саломатлиги) бирлаштиради. Шу маънода мехнатга лаёкатли ёшдаги инсонлар саломатлигининг (турли сабабларга кура мехнатга лаёкатли ёшдаги улим), шунингдек, болалар ва ёшлар, яъни ахолининг маълум вакт утгач мехнатга лаёкатли ёшга кирадиган хамда жамият мехнат салохияти ва мехнат капиталининг асосини ташкил киладиган гурухлари саломатлигининг курсаткичлари ута мухим хисобланади. Масалан, уларга саломатлик индекси, ходимларнинг хар 100 тасига тугри келадиган мехнатга лаёкатсизлик холатлари сони, мехнатга лаёкатсизлик кунлари сони, мехнатга лаёкатсизлик холатининг уртача муддати ва бошка курсаткичлар киради.

Download 16,84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish