O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ma’xsus ta’lim vazirligi berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universitet

1.2§ Qarshi da’voni qabul qilish shartlari.
Har qanday da'voni qo'llash jarayoni har doim jarayonni murakkablashtiradi, chunki ishning holatlarini o'rganish hajmi va tomonlarning dalillari oshganligi sababli uni qabul qilish faqat dastlabki va qarshi da'volarning munosabati mavjud bo'lganda yo'l qo'yiladi. Bundan tashqari, sud bir vaqtning o'zida ko'rib chiqish eng to'g'ri va tezkor qaror qabul qilishni osonlashtirishi mumkinmi deb qaror qiladi. Qarshida'volarni rad etish ayblanuvchini ularni mustaqil ravishda da'vo qilish va ularni umumiy e'tirof etilgan tartibda sudga chiqarishga to'sqinlik qilmaydi.
Javobgar manfaatlarini himoya qilish vositalaridan biri qarshi da’vo arizasi hisoblanadi. FPKning 199-moddasida ko‘rsatilishicha, sud tomonidan ish bo‘yicha hal qiluv qarori chiqarguniga qadar javobgar dastlabki da’vo bilan birga ko‘rib chiqilishi uchun da’vogarga nisbatan qarshi da’vo taqdim etishga haqli. Qarshi da’vo taqdim etish da’vo taqdim etish to‘g‘risidagi umumiy qoidalarga binoan amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining 2004-yil 21-maydagi “Fuqarolik ishlarini apellatsiya tartibida ko‘rish amaliyoti haqida”gi Qarorining 22-bandida ko‘rsatilishicha, birinchi instansiya sudida arz qilinmagan talablar apellatsiya instansiyasida ko‘rilishi mumkin emas. Shuning uchun apellatsiya instansiyasi sudi majlisida arz qilingan qo‘shimcha da’voni, shuningdek qarshi da’voni apellatsiya instansiyasi qabul qilishga haqli emas.

• 
  FPKning 199-moddasida qarshi da’voni qabul qilish
  

shartlari belgilangan. Unga ko‘ra, quyidagi hollarda sudya
qarshi da`voni qabul qilishi shart

• 
  qarshi da’vo dastlabki da’voni qoplashga qaratilgan bo‘lsa;
  
• 
  qarshi da’voning qanoatlantirilishi dastlabki da’vo qanoatlantirilishini
  butunlay yoki qisman istisno etsa;
  
• 
  qarshi va dastlabki da’vo o‘rtasida o‘zaro bog‘lanish mavjud bo‘lib,
  ularni birga ko‘rish nizo tezroq va to‘g‘ri hal qilinishiga yordam bersa
  

Qarshi da’vo dastlabki da’voni qoplashga qaratilgan bo‘lishi deganda
quyidagi holatlar tushuniladi: Masalan, da’vogar uy ijara haqini undirish
to‘g‘risida da’vo qo‘zg‘atgan bo‘lsa, javobgar esa sudda qarshi da’vo keltirib, uyni qo‘shimcha ta’mir qilganligini asos qilib, shu sarflagan pulining ijara haqini to‘liq qoplashini ko‘rsatishi mumkin.
Qarshi da’voning qanoatlantirilishi dastlabki da’vo qanoatlantirilishini
butunlay yoki qisman istisno etishi mumkin. Masalan, aliment undirish
to‘g‘risida talab ilgari surilgan bo‘lsa, javobgar da’vogarga qarshi bolani
tug‘ilganligi to‘g‘risidagi guvohnomada ko‘rsatilgan otasi degan yozuvning haqiqiy emas deb topish to‘g‘risida, qarshi da’vo qo‘zg‘atishi mumkin. Ushbu holatda agar haqiqatan ham otasi degan yozuv haqiqiy emas deb topilsa, o‘zo‘zidan aliment undirish to‘g‘risidagi talab to‘liq rad etiladi. Qarshi va dastlabki da’vo o‘rtasida o‘zaro bog‘lanish mavjud bo‘lib, ularni birga ko‘rish nizoning tezroq va to‘g‘ri hal qilinishiga yordam bersa. Misol qilib, asosiy da’vo yashash uchun uy-joyga kiritib qo‘yish to‘g’risida bo‘lsa, shu ish bo‘yicha javobgarlar tomonidan uy-joyda yashash huquqini yo‘qotgan deb topish to‘g‘risidagi qarshi da’voni ko‘rsatish mumkin. Qarshi da’vo arizasi uchun umumiy asoslarda davlat boji to‘lanishi kerak. Aks holda qarshi da’vo arizasi harakatsiz qoldiriladi. Qarshi da’vo arizasi FPKning 189-moddasi talablari asosida rasmiylashtiriladi. Qarshi da’vo arizasi qaytarma (regress) da’vodan o‘zining xususiyatlari bilan ajralib turadi: qarshi da’vo arizasi FPKning 199-moddasida ko’rsatilgan shartlar bo‘lganda qabul qilinadi, qaytarma da’voni keltirish shartlari fuqarolik
protsessual qonunchiligida ko‘rsatilmagan; qarshi da’vo sudning hal qiluv qarori chiqquniga qadar beriladi, qaytarma (regress) da’vo esa sudning hal qiluv qarori chiqqanidan so‘ng beriladi.