8
OLTMISHINCHI VA YETMISHINCHI YILLAR KOMPOZITORLAR
IJODIDAGI TEXNIKA VA USLUB MUAMMOLARI
Tayanch so‘zlar:
Publitsistik yondashuv, polistilistika, iqtiboslar, konflikt
tizimi.
XX asrninng 60-yillarida davlat siyosatida yuzaga kelgan o‘zgarishlar san’atda
kengroq aytganda, madaniyatda erkinlik shabadalarini esishiga turtki bo‘ladi. “60-chi
yillar avlodi” tarixga shu nom bilan kirib, alohida, o‘ziga xos ijodiy yo‘nalishlarga
asos yaratadi. Kundalik hayotda kechayotgan o‘zgarishlar san’atdagi turli xil
izlanishlarda aks etadi.
Bu davrni tarixan qiyoslaydigan bo‘lsak, yangi
obrazlilikni yaratish uchun
izchillik bilan sinovlar olib borilgan inqilobdan keyingi dastlabki o‘n yilliklar esga
tushadi.
Ammo u davrdan farqli o‘laroq, endi izlanishlar yuqori sifatli sathda olib borilar
edi. Chunki madaniyat bolalik davridan o‘tib, yetuklik davriga kelgan edi. Shunga
qaramsdan unda 20-yillar an’analari aniq ko‘rinib, kengayib borar edi.
Inqilobdan keyingi dastlabki o‘n yilliklardagidek mamlakatning ma’naviy
hayotida teatr va she’riyat katta o‘rin egalladi. Bu davr “Sovremennik” (rejissor
O.Yefremov) postanovkalari, ularning ma’naviy maksimalizmi, ishonchi va oddiyligi
bilan chambarchas bog‘lanib ketgan edi. “Sovremennik” bilan bahs olib borgan va
uning tarki dunyosiga qarshi ravishda
sahnaga teatr jozibadorligi, quvonchini olib
kirgan A. Efros teatrida yangi bosqich boshlangan edi.
G. Tovstonogov Leningrad KDTda ma’noli, nozik, jozibali va keng ko‘lamli
mumtoz asarlarning sahna ko‘rinishlarini yaratdi (195, 110
).
Teatr musobaqasida
“Dunyoni larzaga solgan o‘n kun” (rejissor Y. Lyubimov) kabi postanovkada -
Meyerxoldning siyosiy teatrini qayta hayotga qaytargan
Tagankada - drama va
komediya teatrining publitsistik ovozi eshitilardi. Kinoda publitsistikaning yangi turi
paydo bo‘ladi.
M. Rommning “Oddiy fashizm” filmida hujjatli kadrlar mushohada talqinlar
bilan berilib, ular hujjat ta’sirini kuchaytiradi. Arxiv kinohujjatlari asosida yaratilgan
9
filmda ikki qatlam, ya’ni o‘tmish – kinoxronika materiallari va hozirgi kun ekranda
sodir bo‘layotgan voqealarni anglayotgan M. Rommning kuchli dil og‘rig‘i bilan
to‘yingan, chin insoniy izohlari mavjud.
60-yillarda kinoda falsafiy pritcha janri, ya’ni T. Abuladzening “Iltijo”
asari
paydo bo‘ladi. Asosiy rolda I. Smoktunovskiy ishtirok etgan, o‘zining intonatsiyasi
bilan zamonaviy teatrga yaqinlashgan mumtoz adabiyotning namunasi
G.Kozintsevning “Gamlet” filmi yangicha talqini bilan ajralib turadi.
1961-yilda V. Grossmanning “Hayot va taqdir” romani paydo bo‘ldi.
Mazkur
asar 1941-1945-yil urushi va stalinchilik haqida eng haqiqatli va ahamiyatga ega
bo‘lgan epik roman hisoblanadi. Biroq romanning qo‘lyozmasi “Znamya” jurnalining
tahririyatidan olib qo‘yilgan edi.
Tarix haqida barcha narsalarni gapirish mumkin bo‘lgandan keyin va
muhlislarga musiqa, adabiyot, dramaturgiya va kino asarlari
qaytarib berilgandan
so‘ng, ya’ni 27 yil o‘tgach, mazkur asar nashr etildi. 60-yillarda esa bu yo‘nalishda
birinchi qadamlar bosilgan edi.
Shunday qilib, 60-yillar avlodi XX asr boshi 20-yillar she’riyatini o‘zi uchun
kashf qilishdi. Bu ma’naviy qatlam uzoq vaqt davomida jamiyatdan ajratilib
qo‘yilgan edi. A. Blok, V. Bryusov, A. Axmatova, M. Svetayeva, B.
Pasternak
asarlari qaytadan o‘qila boshlandi. Asta-sekin M. Bulgakovning ijodi davr san’atiga
o‘z ta’sirini ko‘rsata boshladi.
Rojdestvenskiy, A. Voznesenskiy, Y. Yevtushenko, B. Axmadulina,
N. Matveyeva kabi yoshlarning she’rlari baralla eshitildi. B. Okudjava va
V. Visotskiylarning qo‘shiqlarida yangi shoirona matnlar aytila boshlandi. Davr
kompozitorlari oldingi yil va bugungi kun she’rlarida romans, turli xil vokal, dasturiy
simfonik janrlar uchun mavzular topishdi.
Dramaturgiya, adabiyot, musiqa va kinoda o‘zlarining badiiy uslublari shakllana
boshlandi, o‘ziga xos individual ijodkorlar paydo bo‘ldi.
Umuman olganda, san’at
yaratgan ma’naviy qadriyatlarni ishlatishga intilish alomatlari mavjud edi. Oldingi
o‘n yillarga qaraganda hayot izlanishlari bilan to‘yingan ancha mazmunli va kuchli
tajriba paydo bo‘ldi.
10
Fan-texnika rivoji, qadimgi madaniyatni oldingi davrga qaraganda chuqur
o‘rganish borliqqa va insonga bo‘lgan qarashlarni o‘zgartirdi. Dunyo turli kontrastlar
ko‘rinishida, inson esa individual psixologik shaxs sifatida qabul qilina boshlanadi.
Insoniyat tabiat mikrodunyosiga kirishi va kosmosga chiqishi natijasida inson o‘ta
katta hajmdagi ma’lumot va kommunikativ aloqalar ta’sirida bo‘ladi. Televideniye va
kompyuterlar davri keladi (bu haqda keyingi bo‘limda so‘z boradi).
Davr ruhini, uning ratsionalistik tabiatini va ulkan
hissiyotini aks etish uchun
ijodkorlar o‘tgan asrlar va XX asr san’atiga murojaat qilib, yangi vosita va shakllar
izlaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
