Shaxsning rivojlanishi, tarbiyasi va ijtimoiylashuvi Reja Individ va shaxs tushunchasi

ikkinchidan
, tarbiya tufayli tug‘ma kamchiliklar ham o‘zgartirilib, shaxs 
kamolga yetadi; 
uchinchidan
, tarbiya yordamida muhitning salbiy ta’sirini ham 
yo‘qotish mumkin; 
to‘rtinchidan
, tarbiya kelajakka qaratilgan maqsadni belgilaydi. 
Demak, tarbiya bilan rivojlanish bir-biriga ta’sir etadi, bu tarbiya doimiy va 
uzluksizdir. 
Shunday qilib, bola shaxsining rivojlanishida tarbiya ham etakchi o‘ringa 
ega bo‘lib, tarbiya tufayli nasl-nasabi, oila muhiti, ijtimoiy muhit ta’sirida har 
tomonlama rivojlanishga qodir, degan xulosani chiqarish mumkin. 
3
Falsafa: qomusiy lug’at (Tuzuvchi va mas’ul muharrir Q.Nazarov). – Т.: Sharq, 2004. – 496 b. (149-b). 

---

 Shaxs rivojlanishiga erishish har bir jamiyatda amalga oshirilayotgan tarbiya 
tizimi orqali amalga oshiriladi. Faqat tarbiya orqali insondagi rivojlanish 
imkoniyatlarini ro’yobga chiqarish mumkin. Tarbiya jarayonida aniq maqsad va reja 
asosida shaxsga ta’sir yetiladi. Buning natijasida muhitdagi voqyealarning to’g’ri ijobiy 
ta’sirini amalga oshirish imkoni tug’iladi. Muhit bera olmagan narsalar tarbiya orqali 
hosil qilinadi, hatto tarbiya tufayli shaxsda tug’ma kamchiliklarni ham o’zgartirib 
shaxsni kamolga yetkazish mumkin. Bundan tashqari tarbiya muhitning salbiy ta’siri 
tufayli tarbiyasi izdan chiqqanlarni ham qayta tarbiyalaydi. Rivojlanish shaxs 
faoliyatidan tashqarida bo’lmaydi. Shu sababli odam faoliyati uning rivojlanishi uchun 
asos bo’ladi. Pedagogik jihatdan to’g’ri uyushtirilgan har qanday faoliyat hoh o’yin, 
mehnat, o’qish, sport va boshqalar shaxsning rivojlanishiga ta’sir ko’rsatadi. Shaxs 
ulg’aya borgan sari uning faoliyati ham mazmunan, ham shaklan o’zgarib boradi, turli 
yosh davrlarida esa faoliyat turlari ham o’zgarib boradi. Shu sababli bola hayotida 
o’yin, o’quvchi hayotida o’qish, kattalar hayotida mehnat faoliyatlari katta ahamiyatga 
egadir. 
O’quvchi va o’quvchilarning rivojlanishida o’quv jarayonlarining ahamiyati va 
ta’siri beqiyos kattadir. Bilimlarni o’zlashtirish ularning tafakkurini o’stiradi, ijodiy 
qobiliyatlarini shakllantirishning asosiy vositasi bo’lib qoladi. Bu jarayonda ularda 
ijtimoiy hulq mezonlari shakllanadi. Shaxs qaysi yoshda bo’lishidan qat’iy nazar, 
ularning rivojlanishida mehnat faoliyatining ahamiyati kattadir. Ayniqsa, mehnat 
insonning ham jismoniy, ham ma’naviy kamol topishida muhim manba hisoblanadi. 
Mehnat jarayonida uning ishtirokchilari bir-birlari bilan aloqada bo’ladilar, o’zlarining 
nimaga qodir ekanliklarini ko’rsatishga harakat qiladilar. Mehnat orqali Shaxsning 
axloqiy sifatlari tarkib topadi, ularda vatanparvarlik, mas’uliyat, intizomlilik, faollik 
ortadi. Ular o’z-o’zini tarbiyalashga astoydil kirishadilar. O’z-o’zini tarbiyalashga ota-
ona, o’qituvchining tarbiyaviy ta’siri yanada samarali bo’ladi. Tarbiya bilan 
rivojlanishning o’zaro bir-biriga ta’siri va munosabatlari mavjud, chunki qayerda 
tarbiya jarayoni muammolari to’g’ri hal etilsa, u Shaxs kamolotiga samarali ta’sir 
ko’rsatadi. Kamol topgan Shaxs tarbiyaning roli va imkoniyatlariga ishonch bilan 
qaraydi. 

---

Tarbiya shaxsning rivojlanishini ta’minlashi uchun boladagi rivojlanishning 
mohiyatini tushunish, bilish faoliyatining o’zgarish sabablarini aniqlash zarur. Tarbiya 
haqiqatan rivojlantiruvchi omil bo’lmog’i uchun tarbiya jamiyatning tarbiya oldiga 
qo’ygan talablarini, shaxsning o’ziga xos xususiyatlarini bilishi zarur. Pedagogika fani 
shaxs rivojlanishida tarbiyaning yetakchiligini e’tirof etish bilan birga ularning o’zaro 
bir-biriga ta’sirini tan oladi. 
Shaxsning rivojlanib kamol topishi, hayotning hamma bosqichlarida bir xil 
bo’lmay, balki yosh hususiyatlari va hayot tajribalariga qarab har xil bo’ladi. Tarbiya 
jarayonida o’sayotgan avlodning yosh va o’ziga xos hususiyatlarini bilish va hisobga 
olish juda zarur. Ma’lumki, bir xil yoshdagi bolalarning, o’quvchi-o’quvchilarning har 
birining o’ziga xos hususiyatlari mavjud.