Sifat
REJA:
1.Sifatning ta’rifi va leksik – grammatik xususiyatlari.
2. Sifat darajalari.
3. Sifatlarning yasalishi.
Sifat so’z turkumi Otga bog’lanib, uning belgisini bildiradigan va qanday ? qanaqa? so’roqlariga javob bo’luvchi so’zlar sifat deyiladi. Barcha mustaqil so’z turkumlari singari morfologik, semantik, sintaktik xususiyatlarga ega.
Gray
White
Black
Sifatning ta’rifi va leksik – grammatik xususiyatlari
Sifatning xuxusiyatlari
Leksik xususiyatlari
Grammatik xususiyatlari
Sifatlarning ma’no guruhlari :
1.Xususiyat sifatlari.
2.Rang-tus sifatlari.
3. Ma’za-ta’m sifatlari.
4.Hajm- o’lchov sifatlari.
5.Hid bildiruvchi sifatlar.
.Makon-zamonni bildiruvchi sifatlar
morfologik
sintaktik
1.Belgining darajasini ko’rsatadi.
2. Otlashadi.
1.Sifatlovchi aniqlovchi.
2.Ravish holi.
3.Ot kesim.
Sifat darajalari
Asliy sifatlar
|
Nisbiy sifatlar
|
Belgini to’g’ridan to’g’ri ifodalaydigan va uni daralalab ko’rsatish imkoniga ega bo’lgan sifatlar asliy sifatlar deyiladi.
|
Belgini to’g’ridan to’g’ri emas, balki boshqa bir tushunchaga nisbatlagan holda ifodalaydigan va daraja ko’rsatish imkoniyatiga ega bo’lmagan sifatlar nisbiy sifatlar deyiladi.
|
go’zal, chiroyli, shirin, oq, aqlli, yuzaki, qora, keng, uzun
|
qishki, ko’chma, derazali, devoriy, soyaki, chillaki, do’ppili, paxtali
|
Asliy sifatlarni aniqlashda sifatlarning daraja ko’rsatuvchi - roq qo’shimchasini qo’shib ko’rish mumkin: keng - kengroq, shirin - shirinroq. Demak bu sifatlar asliy sifatlar hisoblanadi.
|
Devoriy - devoriyroq deb bo’lmaydi, do’ppili - do’ppiliroq deb bo’lmaydi, shuning uchun bu sifatlar nisbiy sifatlardir.
| Sifat darajalari: Oddiy daraja Belgining odatdagi me’yorda ekanini bildiruvchi va boshqa darajalar uchun asos bo’lib xizmat qiluvchi sifat shakli odddiy daraja deyiladi . Oddiy darajaning qo’shimchasi yo’q : qizil, shirin,toza. Qiyosiy daraja Qo’shimchasi : - roq. Belgining me’yordan biroz oz yoki ko’p ekanligini qiyosan ifodalaydigan daraja shakliga qiyosiy daraja deyiladi . Tilimiz dag’alroq, lekin juda boy, rangli, ohori to’kilmagan ertak, doston va qo’shiq ko’p. Belgining ortiq yoki kamlik jihatidan farqlanishi sifat darajalari , ana shunday ma’no ifodalovchi shakllar esa daraja shakllari deyiladi. Ozaytirma daraja Ozaytirma daraja Belgining me’yordan kam ekanini bildiruvchi shakli sifatning ozaytirma daraja shakli hisoblanadi .
- ish, - mtir, - imtir qo’shimchalari bilan hosil qilinadi. Ular ayrim rang -tusni bildiruvchi sifatlarga qo’shiladi.
|
qoramtir, ko’kimtir, oqimtir,
ko’kish, oqish, sarg’ish, sarg’imtir, qizg’ish, qizg’imtir
|
Sal, biroz , picha, xiyla, nim so’zlarini sifatning oddiy daraja shakli oldiga qo’shish orqali hosil qilinadi
|
sal shirin, xiyla kichik, nimpushti,nimqorong’u, och sariq, biroz katta, picha uzun
|
-roq shakli - (i) mtir, - (i) sh shakllari bilan sinonimlik hosil qiladi:
qoraroq - qoramtir
ko’kroq - ko’kish
sariqroq - sarg’ish
|
- roq qo’shimchasi biroz, sal , ba’zan nim, och so’zlari bilan sinonim bo’lib keladi :
qizilroq - sal qizil
kattaroq - biroz katta
sariqroq - och sariq
| SIFAT SIFAT Belgining me’yordan ortiq ekanligini bildirgan sifat shakli orttirma daraja deyiladi.
Orttirma darajaning hosil qilinishi
| |
1) oddiy daraja shaklidagi sifat oldidan eng, g'oyat, juda, nihoyatda, bagʻoyat so'zlari keltiriladi.
|
juda qizil, gʻoyat shirin, behad shod, eng zo'r, nihoyatda uzun, bagʻoyat ajoyib
|
2) oddiy daraja shaklidagi sifatning birinchi bo'g'ini tovush o'zgarishi bilan takrorlanadi.
|
bus-butun, kap-katta, to'ppa-to'g'ri, koʻm-koʻk, yam-yashil,
oppa-oson, yap-yangi, qup-quruq
|
3) sifatning tarkibidagi birinchi yoki ik- kinchi unlini cho'zish orqali hosil qilinadi.
|
issiq – i:ssiq, achchiq - a:chchiq,.
uzun - u:zun, chiroyli - chiro:yli
| Sifatlarning yasalishi Sifatlar yasalishiga ko’ra uch turga bo’linadi: 1. Morfologik usul: suvli, ishchan, keskir 2. Sintaktik usul: 1. qo’shma sifatlar: ishbilarmon, olachipor 2. juft sifatlar: qing’ir-qiyshiq, yakka-yu yagona 3. Takroriy sifatlar: katta-katta, lo’ppi-lo’ppi E’tiboringiz uchun rahmat!
Do'stlaringiz bilan baham: |