И.ф.д., проф. Абулқосимов Ҳ.П. режа - 1. Солиқларни тўлашдан бош тортишнинг моҳияти ва сабаблари
- 2. Солиқларни тўлашдан бош тортишнинг асосий турлари.
- 3.Солиқдан тўлашдан бош тортишга қарши чора-тадбирлар.
- Солиқларни тўлашдан бош тортиш кўпчилик хўжалик юритувчи субъектларни фаолият юритиш нормасига айланди.
- Солиқдан бош тортишнинг оқибатлари
- - давлат бюджетига маблағ келиб тушиши камайиши ҳисобига ижтимоий соҳа етарли даражада молиялаштирилмайди;
- -ҳалол рақобат қоидалари бузилади;
- -солиқ тўлашдан бош тортганларнинг даромадлари кўпайиб боради;
- -коррупция ўсади;
- -солиқ тўлашдан бош тортиш эвазига тўпланган капитал хорижга чиқиб кетади.
Ўзининг иқтисодий моҳиятига кўра солиқлар ҳар бир фуқарога бериладиган ижтимоий бойликлар эвазига ихтиёрий тўловлардир. Аммо амалиётда масаланинг бундай ҳал этилишига бир неча сабаблар тўсқинлик қилади. - Биринчидан, “билетсиз” муаммоси юзага келади. Баъзи индивидлар солиқларни тўлашдан бош тортиш мақсадга мувофиқ, деб ҳисоблайдилар, бунга сабаб кўпгина солиқ тўловчилар фонида уларнинг бундай фаолияти сезилмайди, ва тақдим этиладиган ижтимоий бойликлар ҳажмига ҳам таъсир кўрсатмайди, деган ҳаёл бўлади.
- Иккинчидан, техник сабабларга кўра катта гуруҳларда ҳамжиҳатлик билан қарор қабул қилишнинг иложи йўқдир. Кўпчиликка бўйсуниш қоидаси эса солиқ дискриминацияси учун объектив шарт-шароит яратади ва жабр кўрган солиқ тўловчиларни ижтимоий харажатларни молиялаштиришда иштирок этишда ижтимоий адолат ва иқтисодий самара нуқтаи назаридан бош тортишга ундайди.
Ўтиш иқтисодиётларида солиқ тўлашдан бош тортиш сабаблари - ушбу ҳолат демократик институтларни самарасизлиги,
- мулк ва шартнома ҳимояси бўшлиги,
- коррупция,
- фискал сиёсатнинг тор гуруҳлар манфаатларидан келиб чиқиб олиб борилиши,
- тадбиркорлик фаолиятини ноадекват (номувофиқ) тартибга солиш кабилар билан чуқурлашади.
- Тадбиркорлар давлатнинг солиқлардан оладиган фойдаси ёки уни тўланмаслигидан кўриладиган зарари тўғрисидаги мавҳум таққослашлардан эмас, балки рисклар борасидаги муайян масалаларга амал қиладилар: солиқ суммаси уни тўламаслик эвазига солинадиган санкциялардан қанчалик катта
- Қонунчиликдаги камчиликлар, уни бузиш жазосиз қолиши ва назоратнинг сустлиги солиқ тўлашдан бош тортишга имконият яратади.
- Солиққа тортишнинг юқори чегараси мавжуд бўлиб, солиқ ставкаси ўша даражадан ошиб кетса, иқтисодий фаолият сустлашиб боради.
- Солиқ тўлашдан бош тортишнинг сабабларини таҳлил этишда икки хил ёндашувдан фойдаланиш зарур:
- солиқларни “янги бойлар” томонидан тўланмаслиги
- ва солиқларни собиқ иттифоқ корхоналари директорлари томонидан тўланмаслиги.
- “Янги бойлар” ислоҳотлардан олдинги даврдаги ярим жиноий кооператив ҳаракатда фаолият юритган тадбиркорлар бўлиб, психологик сабабларга кўра солиқ тўлашни хоҳламайдилар.
- Улар ҳеч қачон давлатга ҳеч нарса тўламаганлар, бунга уларнинг жиноий фалсафаси ва тадбиркорлик феъл-атвори йўл қўймайди.
- Давлат, солиқ назоратини ҳам ҳисобга олган ҳолда, қанчалик тез кучайса, уларнинг психологик етилиши шунчалик тез амалга ошади.
- Табиий монополиялар алоҳида хусусиятга эгадирлар, улар давлатга келишган ҳолда солиқ тўлайдилар ёки тўламайдилар.
- Буни қуйидагича тушуниш керак – фақатгина улар давлатга тўлашлари керак эмас, балки давлат ҳам уларга тўлаши керак (давлат муассасаларига иссиқлик ва электр энергиясини етказиш, ҳукумат қарорларига биноан кўрсатилаётган транспорт хизматлари эвазига).
Do'stlaringiz bilan baham: |