Mahsulot ishlab chiqarishni tashkil
etishning texnologik kartasi
Texnologik karta ayrim ekin turlari bo`yicha mahsulot yetishtirish bilan
bog`liq ishlarni tashkil etishning asosiy hujjati hisoblanadi. U har bir
korxona, brigadaning aniq sharoitlari va xususiyatlarini hisobga olgan
holda ekin turlari bo`yicha tuziladi. Texnologik karta bo`yicha
korxonaning mashina va uskunalar, ishchi kuchlari va mehnat
xarajatlari, yoqilg`i va moylash materiallariga bo`lgan talabi,
mexanizatsiya ishlarining hajmi, traktor va qishloq xo`jaligi mashina va
uskunalari ta’miri hamda texnika qurollari aniqlanadi. Texnologik
kartani tuzishda qishloq xo`jaligi ekinlariga ishlov berish va hosilni
yig`ib olish ilg`or agrotexnika va mashinalar tizimiga asoslanishi talab
qilinadi.
Tuzilgan texnologik
karta mashina va uskunalar
, ishchi kuchlaridan
yuqori unumli foydalanishni ta’minlash, ishlarni yuqori sifatli va
belgilangan agrotexnika muddatlarida o`tkazish orqali ekinlar
hosildorligini oshirish va mahsulot birligiga bo`ladigan sarflarni
kamaytirish imkonini berishi kerak. Texnologik kartani tuzishda shu
hudud (ya’ni korxona joylashgan hudud) uchun ishlab chiqarish va
tavsiya qilinadigan dehqonchilik yuritish tizimi asos qilib olinishi kerak.
Chunki, dehqonchilik tizimi yerning unumdorligi va ekinlar
hosildorligini oshirish uchun talab qilinadigan agrotexnika va tashkiliy
xo`jalik tadbirlarini o`z ichiga oladi.
Texnologik karta mavjud agrotexnika, mashinalar tizimi, istiqbol
texnologiyasi va mashina tizimida tuzilishi mumkin. Ishlab chiqarish
joriy yilga rejalashtirishda texnologik karta mavjud texnika va
texnologiyaga asosan tuziladi. Xo`jalik taraqqiyotining istiqbol rejalarini
tuzish, ya’ni 5 yillik va tashkiliy xo`jalik tuzilish rejalarini ishlab
chiqishda texnologik kartalar istiqbol texnologiyasi va mashinalar
tizimiga asosan tuziladi.
Hozirgi paytda paxtachilik bo`yicha tabiiy iqlim,
tuproq sharoitlari
,
agrotexnika, mashinalar tizimi va ularga qo`yilgan talablarga ko`ra
tuproq ma’lum hududga bo`linib, shu hududlar uchun namunaviy
istiqbol texnologik kartalar ishlab chiqilgan va xo`jaliklar uchun tavsiya
etilgan.
Ekilgan paxtani mashina bilan ikki marta terib olish samarali
hisoblanadi. Birinchi mashina terimi jami hosilning 55-60% ochilganda,
ikkinchi mashina terimida qolgan hosil terib olinadi. Qolgan hosil
(podborchi) terib oluvchi va qo`l bilan terib olinadi. Hosilning 5%
ko`rakka to`g`ri keladi. To`kilgan hosil va ko`rakdan ajratib olinadigan
sof paxta (kondension og`irlikda) 50% tashkil etadi. Hamma
maydondagi g`o`zapoyani maydalab, yerga ko`mib, haydab yuborish
ko`zda tutiladi. Boshqa ekin turlari bo`yicha texnologik kartani tuzishda
shu ekinlar agrotexnikasi va uni takomillashtirish vazifalari ko`zda
tutiladi.
Texnologik karta tuzishda asosiy e’tibor ekinga ishlov berish bilan
bog`liq agrotexnika tadbirlarini to`g`ri belgilash, ya’ni qanday ish
turlarini o`tkazish kerakligiga qaratish kerak. Bu masala har bir aniq
sharoitda
tuproqning tuzilishiga
, yerning relyefi, tabiiy iqlim sharoiti,
ekiladigan ekin naviga, yer osti suvlarining sayoz va chuqurligiga
bog`liq. Shu bilan bir qatorda texnologik kartadagi eng asosiy
mashinada bajariladigan ishlarning jismoniy hajmini aniqlashdir. Chunki
ishlarning hajmiga ko`ra, mashina va uskunalarga, mehnat
xarajatlari va
ishchi kuchlari
, yoqilg`i, moylash, materiallariga bo`lgan talablar
aniqlanadi. Ishlarning hajmi rejalashtirilgan ekin maydoniga,
hosildorlikka va texnologiya bo`yicha ishlarni bajarish sifati
ko`rsatkichlariga bog`liq.
Traktor ishlarining jismoniy hajmi bilan bir qatorda shartli etalon gektar
hajmida aniqlanadi. Buning uchun traktor ishlarining har bir turi
bo`yicha jismoniy hajmi, shartli etalon-gektarga aylantirish
koeffitsiyentlariga ko`paytiriladi. Ishlarni bajarish usuli va traktor
agregatlari tarkibi shu ishlarni bajarish talabiga, korxonadagi mavjud
traktor va qishloq xo`jaligi mashinalari turiga bog`liq. U yoki bu ish
turini bajarish uchun traktor agregatini belgilashda ishni bajarishning
iqtisodiy samaradorligi va traktorlardan yil davomida bir me’yorda, to`la
foydalanish hisobga olinadi. Xizmat qiluvchilarning soni agregat tarkibi
va ishning bajarish usuliga bog`liq.
Agar traktor agregatiga bir kishi xizmat qilsa,
xizmat qiluvchilar birga
,
agar bir necha kishi xizmat qilsa, shu ishchilar soniga teng bo`ladi.
Masalan, ekish uchun agregatda uch kishi band bo`lsa, xizmat
qiluvchilar soni uchga teng bo`ladi. Smena koeffitsiyent, taxminiy
agrotexnika muddati, ish kunlarining sonini belgilashda har bir aniq
xo`jalikda ko`p yillik ma’lumotlarga hamda agrometeorologiya
bulletenlariga ko`ra texnikadan, ishchi kuchlaridan samarali
foydalanishni ko`zda tutgan holda belgilanadi.
Ishlarni bajarish me’yori texnologik karta tuzishdan oldin har bir ish turi
bo`yicha me’yorlarini tashkil qiluvchi omillarni hisobga olgan holda
texnik yo`l bilan belgilanishi kerak. Agrotexnika muddatda bajariladigan
ish hajmi har bir ish turi bo`yicha bir soat uchun belgilangan ish
me’yorini, smena davridagi vaqtga (qishloq xo`jaligida bir smena ish
davri 7 soatga belgilangan), smena koeffitsiyent va agrotexnika davrdagi
ish kuniga ko`paytirish yo`li bilan aniqlanadi. Ayrim ish turlarini
bajarish uchun talab qilinadigan traktor va qishloq xo`jaligi mashinalari
shu ish turlari bo`yicha jismoniy ish hajmini agrotexnika muddatida
bajariladigan ish hajmiga bo`lish orqali aniqlanadi.
bunda:
T
soni
- ish hajmini bajarish uchun
talab etiladigan traktor soni
;
JIX
- bajariladigan jismoniy ish hajmi, ga;
S
agr
- agregatning soatli unumi
7 - bir smena vaqti, soat;
K
s
- smena koeffitsiyent
I
aik
- agrotexnika muddatidagi ish kunlari.
Ish birligiga sarf qilinadigan kishi soatiga mehnat sarfini aniqlash uchun
xizmat qiluvchilar sonini ishni bir soatda bajarish me’yoriga ega bo`lish
orqali aniqlanadi. Ishning jami hajmiga sarf qilinadigan mehnat xarajati
bir ish birligiga sarf qilinadigan mehnat xarajatining jami jismoniy ish
hajmiga ko`paytirish orqali aniqlanadi.
Mexanizatorlar va qishloq xo`jaligi mashinalarida xizmat qiladigan
ishchilar soni talab qilingan traktor agregatlari sonini bir traktor
agregatiga xizmat qiluvchi ishchilar soniga ko`paytirish orqali
aniqlanadi. Masalan, jami maydonga paxta ekish uchun 80 ta traktor
agregati talab qilinadigan bo`lsa, bir agregatga 3
kishi xizmat qilishi
kerak
, jami, xizmat qiluvchilar 240 kishiga (180 x 3) teng bo`ladi.
Bunda 80 kishi traktorchi 160 kishi oddiy ishchilardan iborat bo`ladi.
Qo`lda va ot-ulovda bajariladigan ishlarga talab qilinadigan ishchilar
soni har bir ish turi bo`ycha ish hajmini bir ishchi agrotexnika
muddatida bajaradigan ishi hajmiga bo`lish orqali aniqlanadi. Ish haqi
fondini rejalashtirish uchun har bir ish turi bo`yicha bajariladigan smena
me’yorlar soni, ishchilar tarif razryadi va tarif stavkalarini aniqlash talab
qilinadi.
Smena me’yorlari soni jismoniy ish hajmini bir smenada (bir soatdagi
ish me’yorini 7 soatga ko`paytirish) bajariladigan ish me’yoriga bo`lish
orqali aniqlanadi. Ishlarning tarif jadvalini qaysi razryadga
o`tkazilganligi tarif malaka qo`llanmasidan, tarif miqdorlar tarif
stavkasidan olinadi. Tarif ish haqi fondini aniqlash uchun ish turlarini
har bir ishchi kategoriyasi bajarishi kerak, bo`lgan smena me’yorlarini
shu ishlar tarif razryadini miqdoriga ko`paytirish orqali aniqlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |