Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti

Nafas olish organlari - o‘pka va traxeyalar. Chayonlar, qiloyoqlilar, ayrim sodda o‘rgimchaklar o‘pka orqali, solpugalar, soxta chayonlar, pichano‘rarlar va ayrim kanalar traxeyalar orqali nafas oladi. O‘rgimchaklarda har ikkala organ ham bo‘ladi. O‘pkalar tana bo‘shlig‘i qorin qismida joylashgan xaltachalar va tana sirtidagi nafas olish teshikchalaridan iborat. Xaltachalar bo‘shlig‘ida o‘zaro parallel joylashgan juda ko‘p bargsimon burmalar osilib turadi. Burmalarda gemolimfa aylanadi. Nafas olish teshigi orqali burmalar orasiga havo kiradi. Chayonning o‘pka xaltachalari 4 juft, qiloyoq va tuban o‘rgimchaklarda esa ikki juft bo‘ladi. Traxeyalar qorin bo‘shlig‘idagi nafas olish teshiklari - stigmalardan boshlanadi. Stigmadan bir boylamdan uzun, uchi berk ingichka naychalar ketadi. Nafas olish teshiklari birinchi va ikkinchi bo‘g‘imlarda joylashgan. Traxeyalar ektoderma epiteliysining tana bo‘shlig‘iga chuqur botib kirishidan kelib chiqqan. Ayrim mayda o‘rgimchaksimonlar, masalan, kanalarning nafas olish organi bo‘lmaydi, gaz almashinuv yupqa tana qoplag‘ichi orqali sodir bo‘ ladi.