|
Nazorat shakli “Aql charxi”
K
|
A
|
T
|
CH
|
D
|
Y
|
P
|
CH
|
P
|
H
|
T
|
F
|
R
|
B
|
E
|
I
|
E
|
O
|
Q
|
I
|
O
|
L
|
U
|
B
|
A
|
I
|
R
|
A
|
F
|
G’
|
R
|
N
|
Y
|
Z
|
G
|
E
|
X
|
Y
|
A
|
N
|
T
|
O
|
Q
|
O
|
A
|
M
|
U
|
J
|
M
|
G
|
K
|
B
|
S
|
CH
|
V
|
R
|
N
|
B
|
N
|
S
|
A
|
H
|
I
|
L
|
D
|
I
|
Z
|
P
|
I
|
Y
|
A
|
M
|
L
|
J
|
K
|
A
|
R
|
V
|
A
|
X
|
L
|
E
|
K
|
D
|
III. Bosqich. O’tilgan mavzuni yangi mavzuga bog’lash.
O’tilgan mavzularda biz poya, novda va kurtak tushunchalariga va uning ichki tuzilishi, shakli haqida poyalarning xilma-xilligi va ichki tuzilishi, tugunak va ildizpoyalar haqida tushunchalarga ega bo’lgan holda o’simlikning asosiy organi bo’lgan “Barg” bobi bo’yicha yangi bilimlarga ega bo’lamiz
Dars shiori” Bir gul bilan yoz bo’lmas, Bir daraxtdan bog’ bo’lmas”!
IV.Bosqich. Yangi mavzu bayoni.
Mavzu: Barglarning xilma xilligi. Oddiy va murakkab barglar.
Reja
Barglarning tashqi tuzilishi.
Oddiy barglar.
Murakkab barglar.
Barglarning xilma xilligi.
BARG
Barg-novdaning bir qismi bo‘lib, o‘simliklardagi muhim hayotiy jarayonlar (fotosintez) asosida organik moddalar hosil qiluvchi, suvni bug‘latuvchi va nafas oluvchi asosiy vegetativ organi.
BARGLARNING TASHQI TUZILISHI
Barg, asosan ikki qismdan: barg
yaprog‘i va barg bandidan tashkil topgan. Ayrim o‘simliklar barg bandining pastki qismida yon bargchalar ham bo‘ladi. Ba’zi o‘simliklarning bargi bandsiz bo‘ladi.
Bunday barglar bandsiz barg deyiladi. Barglar poyaga yoki novdaga, odatda, barg bandi bilan birikadi. Bandsiz barglar poyaga yaprog‘ining pastki (ostki) qismi bilan birikadi.Bandli barglar tabiatda ko‘p tarqalgan.
Masalan, olma, o‘rik, nok, terak, yong‘oq, anjir, tok,bodring, qovun kabi mevali va poliz ekinlari, manzaralio‘simliklaming bargi bandli;
lola, shirach, gulsafsar, bug‘doy, makkajo‘xori,arpa, sholi kabi o‘simliklarning bargi bandsiz bo‘ladi.
Ko‘pchilik o‘simliklarning bargi va bargchalari aniq ko‘rinib turadigan va ko‘z bilan kо‘rib bo‘lmaydigan tomirli bo‘ladi. Odatda, ular bargning orqa tomonida yaxshi ko‘rinadi. Tomirlar barg bandidan bargga o‘tib shoxlanadi. Shu tomirlar tufayli barg mustahkam bо‘ladi.
O‘simliklar turiga qarab, tomirlar turlicha shoxlanadi. Ular o‘simliklarni
bir-biridan farq qilishda muhim rol o‘ynaydi. Masalan, ikki urug‘pallali o‘simliklar bilan bir urug‘pallali o‘simliklarni bir-biridan farq qilishda, asosan, ularning tomiriga e’tibor beriladi. Ikki urug‘pallali o‘simliklarning bargi, odatda patsimon va panjasimon (to‘rsimon) tomirlangan. Ularni, ayniqsa, terak, chinor, olma,o‘rik, nok, tut, g‘o‘za kabi o‘simliklar bargida yaxshi ko‘rish mumkin.
Bir urug’pallali o‘simliklardan bug‘doy,arpa, makkajo‘xori, oqjo‘xori, g‘umay va boshqalar bargining tomiri barglar chetiga parallel yoki yoysimon joylashgan. Bunday tomirlanish parallel yoki yoysimon tomirlanish deb ataladi.
Poyadan kelayotgan suv va unda erigan oziq moddalar tomirlar bo‘ylab barglarga keladi va barglar da hosil bo‘lgan fotosintez natijasida hosil bo‘lgan organik moddalar poyaga o‘tadi. O‘simliklar bargi orqali nafas oladi va bunda suvni bug’latadi. Bargda fotosintez jarayonida organik moddalar hosil bo’ladi.
O‘simliklarning barglari tuzilishiga ko‘ra oddiy va murakkab bo‘ladi. Barg bandi da bitta barg joylashsa, bunday barg oddiy barg deyiladi. Bularga olma, nok, o‘rik, shaftoli, tut, tok, g‘o‘za, terak, rovoch, yantoq kabilaming bargi kiradi .
Bitta barg bandi da bir nechta bargchalar bandchalari orqali joylashgan bo‘Isa, bunday barglar murakkab barg deyiladi. Murakkab bargli o‘simliklarga shirinmiya, beda, soxta kashtan, yong‘oq, na’matak, qulupnay, loviya, no‘xat, yeryong‘oq kabilar kiradi.
Barglar yaprog‘ining shakliga qarab yumaloq, panjasimon, tuxumsimon, ovalsimon, yuraksimon, nashtarsimon, qalami, ro mb simon, uchburchaksimon va boshqa shakllarda bo’ladi. Barglar yaprog‘ining qirrasi (cheti) tekis, tishli, ikki karra tishli, arrasimon va o‘yilgan bo‘lishi mumkin. Barglar o‘simliklarning turiga qarab tukli va tuksiz bo‘ladi. Ko‘pchilik o‘simliklar bargining orqa tomonida tuki bo‘ladi.
Oddiy barglar yaprog‘ining tuzilishiga ko‘ra patsimon, panjasimon va uch bo‘lakli bo‘ladi.
Bargchalar umumiy barg bandining oxirigacha qarama-qarshi joylashgan bo‘Isa, bunday barglar juft patsimon barg deyiladi (yeryong‘oqda).
Murakkab barglar, o‘z navbatida yana bo‘laklarga bo‘linib, ikki yoki uch karra bo‘lingan patsimon barglar hosil qiladi. Masalan, totim va shoyi akatsiya
Barglar o‘simliklarning turiga qarab har xil shaklda bo‘ladi. Saksovul kabi ayrim o‘simliklarning bargi juda maydalashib, qipiq shakliga kelib qolgan bo‘ladi. Uning
bandi ham bo‘lmay, uzunligi 2 mm dan oshmaydi. Aksincha, rovoch, ojud, kovrak kabi o‘simliklarning bargi uzun-50-70 sm dan 1 metrgacha уetadi. Barglar yaproqlarining shakliga qarab juda xilma-xil bo‘ladi.
O‘simliklar qaysi tur, turkum yoki oilaga mansubligini aniqlashda barglarning shaklidan keng foydalaniladi. Masalan, olma, o‘rik, gilosning barglari yaxlit;
tok, g‘o‘za, anjirning barglari o‘yilgan bo‘ladi.
Xulosa qilib aytganda, burglar oddiy va murakkab, shakl jihatdan esa turlicha bo’ladi.
V.Bosqich. Yangi mavzuni mustahkamlash.
Nazorat shakli.
Bandli barg
|
Bandsiz barg
|
Oddiy barg
|
Murakkab barg
|
1.
|
|
|
|
2.
|
|
|
|
3.
|
|
|
|
4.
|
|
|
|
5.
|
|
|
|
6.
|
|
|
|
7.
|
|
|
|
8.
|
|
|
|
4.Nazorat topshirig’i. Biologik diktant.
Barg necha qismdan tashkil topgan?
Bandli barg deb nimaga aytiladi?
Bandsiz barg deb nimaga aytiladi?
Nok, terak yong’oq, anjirning barglari qanday barglarga misol bo’ladi?
Bargning orqa tomonida nimani aniq ko’rishimiz mumkin?
Ikki urug’pallali o’simliklarning bargi qanday tomirlangan?
Bir urug’pallali o’simliklarning bargi qanday tomirlangan?
Oddiy barg deb nimaga aytiladi? Misol keltiring?
Bitta barg bandida bir nechta bargchalar bandchalari orqali joylashsa, bunday burglar qanday burglar deyiladi?
Yeryong’oqning barglari qanday bargga misol bo’ladi?
JAVOBLAR
2
Poyaga bandi bilan biriksa bandli barg deyiladi
Bandsiz burglar poyaga yaprog’ining pastki qismi bilan birikadi.
Bandli barg
Barg tomirlarini
Patsimon va panjasimon
Parallel yoki yoysimon
Barg bandida bitta barg joylashsa oddiy barg: olma, nok, o’rik, tut, tok
Murakkab barg deb nimaga aytiladi misol keltiring?
Juft patsimon barg
VI.Bosqich. Baholash.
Dars davomida aktiv qatnashgan juftliklar rag’bat kartoshkalari va a’lo baholar bilan baholanadi. O’quvchilarning olgan ballari e’lon qilinadi va kundaliklariga qo’yiladi.
VII. Uyga vazifa berish. Savollarga javob yozish.
Barg qanday qismlardan tashkil topgan?
Qandlar burglar bandsiz barg deyiladi?
Qanday burglar oddiy va murakkab burglar deyiladi?
Murakkab toq patsimon va murakkab juft patsimon barglarga misollar keltiring?
Do'stlaringiz bilan baham: |
