Iqtisodiy integratsiya: bojxona

Manbalar: Jahon banki, Jahon taraqqiyoti hisoboti 2012 (Vashington, DC: Jahon banki, 2012) va Jahon

Savdo tashkiloti, Xalqaro savdo statistikasi (Jeneva: JST, 2011).

(davomi)

318. 
     Iqtisodiy integratsiya: bojxona ittifoqlari va erkin savdo maydonlari
     

■ ISHLAB CHIQISH 10-4 Davomi

Mercosur aholisi 245,2 million kishini, yalpi milliy daromad 2222,8 milliard dollarni, aholi jon boshiga o'rtacha yoshi 9081 dollarni, savdo-sotiq eksportining umumiy hajmi 281,2 milliard dollarni, import esa 266,6 milliard dollarni tashkil etdi.

Mercosur mamlakatlari o'rtasidagi savdo 1990 yilda 4,1 milliard dollardan (umumiy savdo hajmining 8,9 foizi) 2005 yilda 21,1 milliard dollarga (umumiy savdo hajmining 12,9 foizi) o'sdi, ammo Jahon banki tadqiqotiga ko'ra (Yeats, 1998) bu juda katta Blokdan tashqarida yanada samarali ishlab chiqaruvchilarning savdosini chetlashtirish edi. 1999 yil yanvar oyida Braziliya

chuqur iqtisodiy va moliyaviy inqirozga duch keldi va u o'z valyutasini (real) juda qadrsizlantirdi. Bu Argentinaning Braziliyadan importini rag'batlantirdi, uning eksportini sustlashtirdi va Argentinaning retsessiyasini yanada yomonlashtirdi. 2002 yil yanvar oyida Argentina iqtisodiy, moliyaviy va siyosiy tanazzulga yuz tutganda o'z valyutasini qadrsizlantirishga majbur bo'ldi. Bularning barchasi Mercosurning ikkita asosiy a'zosi o'rtasidagi munosabatlarni keskinlashtirdi va hatto uning qulashi qo'rquviga olib keldi. Ammo 2003 yilga kelib o'sish qayta tiklandi va shu bilan Merosurni umumiy bozorga aylantirish yo'lida taraqqiyot boshlandi.

2003 yildan boshlab, Mercosur Braziliya rahbarligida o'zaro savdolashish kuchini Birlashgan Qit'a oldida oshirish uchun And Millatlar Hamjamiyati bilan, shuningdek boshqa Janubiy Amerika davlatlari bilan erkin savdo shartnomasini tuzishga intildi. Shtatlar Amerikaning erkin savdo zonasi (FTAA) ostida barcha Amerika qit'alari uchun erkin savdo-sotiqni amalga oshirishda. Case Study 10-5 iqtisodiy integratsiya bilan savdo-sotiq shakllarining o'zgarishini ko'rsatadi.

10.6E Markaziy va Sharqiy Evropada iqtisodiy integratsiya va sobiq Sovet respublikalarida

1949 yilda Sovet Ittifoqi O'zaro iqtisodiy yordam kengashi (CMEA yoki KOMEKON) Sharqiy Evropadagi kommunistik blok xalqlari bilan (Bolgariya, Chexoslovakiya, Sharqiy Germaniya, Vengriya, Polsha va Ruminiya) hamda Mo'g'uliston (Kuba, Shimoliy Koreya va Vetnam keyinchalik qo'shildi). Ushbu kelishuvning maqsadi savdo-sotiqni G'arb davlatlaridan chalg'itish va kommunistik davlatlar o'rtasida o'z-o'zini ta'minlash darajasiga erishish edi. Ushbu kelishuvga muvofiq, CMEA a'zolarining aksariyati sanoat va qishloq xo'jaligi mahsulotlarini evaziga Sovet Ittifoqidan neft va tabiiy gazni import qildilar.

CMEAga a'zo mamlakatlarda davlat barcha xalqaro bitimlarni bir qator orqali qaror qildi va nazorat qildi davlat savdo kompaniyalari, har biri bir nechta mahsulot qatorini boshqaradi. Bunday tizimga muvofiq, import qilinadigan tovarlarning turlari va miqdori milliy reja talablariga binoan mamlakat ichkarisida mavjud bo'lgan mahsulotlarga nisbatan (ya'ni, "moddiy balans" dagi bo'shliqni bartaraf etish) belgilandi. Shundan so'ng davlat kerakli importni to'lash uchun qaysi tovarlarni eksport qilishni qaror qildi. Siyosiy mulohazalar hech bo'lmaganda bunday savdoda iqtisodiy mulohazalar kabi muhim rol o'ynagan, qiyosiy ustunlik va tovarlarning nisbiy narxlari to'g'ridan-to'g'ri rolga ega bo'lmagan. Aslida, bularmarkazlashgan rejali iqtisodiyot (ya'ni, narxlar bozor kuchlari bilan emas, balki hukumat ko'rsatmalariga binoan belgilanadigan iqtisodiyotlar) odatda o'zini o'zi ta'minlashni ta'kidlab, xalqaro savdoni moddiy balansni yopish va tovar va xizmatlarni (masalan, yuqori texnologik mahsulotlar) olish uchun zarur bo'lgan yovuzlik deb bilishga moyil. millat o'zi uchun yoki CMEA ichida ta'minlay olmagan.

CMEA iqtisodiyotlari o'rtasidagi savdo odatda ikki tomonlama kelishuvlar va ommaviy sotib olish asosida amalga oshirildi. Ikki tomonlama shartnomalar ko'pincha ayirboshlash savdosi va

10.6 Iqtisodiy integratsiyaga urinishlar tarixi

319

• 
  ISHLAB CHIQISH 10-5 Iqtisodiy integratsiya bilan savdo-sotiq shakllarining o'zgarishi
  

10.5-jadvalda savdo-sotiq mahsulotlarining umumiy eksporti, mintaqalararo savdo-sotiq shartnomalari (RTA) eksporti va RTA ichki eksportlarining 1990 yildagi Evropa Ittifoqi, NAFTA va Mer-cosur eksportlarining umumiy ulushiga nisbatan foizlari ko'rsatilgan, 1995, 2000, 2005 va 2010. Jadvaldan ko'rinib turibdiki, Evropa Ittifoqi RTA ichki savdosining eng katta foiziga ega, Merkosur esa eng kichigi. Biroq, 1990-1995 yillarda (ya'ni to'rttasida) Mer-cosurda RTA ichidagi savdo tezroq o'sdi

1991 yilda tashkil etilganidan keyin yillar) va 1995 yildan 2000 yilgacha NAFTA da (ya'ni 1994 yilda yaratilganidan keyin). 2001-2002 yillarda Braziliya va Argentinadagi iqtisodiy ahvol tufayli Merkrosur ichidagi savdo umumiy savdo hajmiga nisbatan 2005 yilda 12,9 va 2010 yilda 15,6 ni tashkil etdi, 2000 yildagi 20,1 ga nisbatan. 2003 yilgacha Mercosur ichidagi savdo. savdo o'z o'sishini qayta tiklagan edi.

• 
  Jadval 10.5. Jami va Evropa Ittifoqi ichidagi, NAFTA va Mercosur tovarlari eksporti 1990, 1995, 2000, 2005 va 2010 (milliard dollar va foizlarda)
  

Evropa Ittifoqining eksporti (milliard dollar bilan)

					Evropa Ittifoqi ichidagi kabi
Yil		Jami	Evropa Ittifoqi ichida		Jami ulushi
1990 yil	(Evropa Ittifoqi-15)	$ 1, 482.4	$	979.7	66.1
1995 yil	(Evropa Ittifoqi-15)	1, 936.8	1,	295.3	66.9
2000 yil (Evropa Ittifoqi-15)		2, 251.0	1,	392.3	61.9
2005 yil (Evropa Ittifoqi-27)		4, 065.9	2,	755.6	67.8
2010 yil	(Evropa Ittifoqi-27)	5, 153.2	3,	365.1	65.3
		NAFTA eksporti (milliard dollar)
					Intra-NAFTA sifatida
Yil		Jami	NAFTA ichi		Jami ulushi
1990 yil		$ 561.9	239,6 dollar		42.8
1995 yil		856.5		394.3	46.0
2000 yil		1, 224.9		681.6	55.6
2005 yil		1, 475.8		824.6	55.9
2010 yil		1, 964.6		955.7	48.6
		Mercosur eksporti (milliard dollar)
					Intra-Mercosur sifatida
Yil		Jami	Merkurs ichi		Jami ulushi
1990 yil		46,4 dollar		$ 4.1	8.9
1995 yil		70.5		14.5	20.5
2000 yil		84.6		17.7	20.1
2005 yil		164.0		21.1	12.9
2010 yil		281.3		43.9	15.6