|
Buyrug’ingizni so’raymiz…
Huangpu daryosida border ko‟prik,
Bu ko‟prik eskirgan va u qimirlaydi.
Daryoning ko‟prigi qimirlaydi,
Huddi hozir buzilib tushib ketgudek.
Buyrug‟ungizni so‟raymiz:
Uni buzib tashlaylikmi yoki yoqib tashlaylik?
Agar 江浦摇(daryo, ko‟prik va qimirlamoq)larning o‟rniga shariflar qo‟yib
chiqilsa ma‟nosizlik yuzaga kelib chiqadi. Shuning uchun bu yerda tarjimonning
tahlili kerak bo‟ladi: 江 ieroglifi “daryo” Jiang Qing ning sharifiga to‟g‟ri keladi,
桥 “ko‟prik” Zhang Chun Qiao ning ismidagi bir ieroglif bilan bir hil, 摇
“qimirlamoq” esa Yao Wen Yuan ning sharifi bilan bir hil eshtiladi. Yana bir
muamo, erkaklar va ayollar shariflarini ieroglifda yozishda ularni farqlashdadir.
Xitoy nashirlarining birini rus tiliga tarjima qilinishida bir jumla uchragan 祥林嫂
(Xiang Lin Sao) “kelnoyi”, bu ieroglifdan 女 nu “ayol” kaliti mavjud, aynan mana
shu narsa tarjimonning gap ayol kishi haqida ketayotgani haqida o‟ylashga turtki
berishi kerak edi. Bu kalit „bilan erkak kishining ism-sharifi yozilmaydi faqat ayol
kishilargagina yoziladi. Masalan, “Engels” 嫣及尔 (Yan Ji Er) va “Lenin” 李宁 Li
Ning.
Geografik nomlarni tarjima qilishning 3 turi bor birinchisi, fonetik
transkripsiya masalan, Nyu-york 纽约 (Niu Yue), ikkinchisi ma‟noviy tarjima
masalan, Oxford 牛津 (Niu Jin) va uchinchisi aralash tarjima masalan, Yangi
Zerlandiya 新西兰 (Xin Xi Lan). Ayrim geografik atamalarning xitoy tilidagi
nomlanishi boshqa tillarga tarjimasi chiqmaydi. Masalan, Xitoy daryosi 长 江
(Chang Jiang) ingliz tilida Yangtze river, rus tilida рекаЯнзци. 黑龙江 (Hei long
Jiang) daryosi rus tilida Амур daryosi deyiladi lekin shu nom bilan ataluvchi
provinsiya hamma chet tillarida Hei Long Jiang deb ataladi.
Fonetikada chet eliklarning ismlari xitoy tilida mos tushmasligiga
sabablaridan biri bir ieroglif xitoy tilining har shevasida har hil o‟qiladi. Masalan,
mashhur izquvar Sherlok Holms xitoy tilida 福尔摩斯(Fu er mo si) deb ataladi.
Bunday atalishiga sabab esa xitoy tiliga Konan Doylning hikoyalarini birinchi
bo‟lib tarjima qilgan odam 林琴南 (Lin Qin Nan) xisoblanadi. U 福建 (Fu Jian)
provinsiyasidan bo‟lganligi sabablidir, Fujianda 福 (Fu) ni (Ho) deb atashadi,
bunday holatda tarjimani hato deb bo‟lmaydi. Fujian shevasiga suyangan holda
yana bir mashhur fransuz yozuvchilari ota-o‟g‟il Dyumalarni 大仲马 (Da Zhong
Ma) va 小仲马(Xiao Zhong Ma) lar tarjima qilingan. Dyu sharifning birinchi
bo‟g‟ini fransuz tilida doing deb talafuz qilinadi. 大(da) ieroglifi katta 小(xiao)
kichkina degan ma‟nolarni anglatishadi bu shariflarning oldida kelib esa ota va
o‟g‟il degan ma‟noni anglatib kelgan, undan tashqari bir sharifliklarni ajratib olish
uchun old qismiga 老(lao) qari 小(xiao) yosh degan ierogliflarni ham qo‟shish
mumkin: Lev Tolstoy 老托尔斯泰 (Lao Tuo er si tai), Aleksei Tolstoy esa 小托尔
斯泰(Xiao Tuo er si tai).
2.Eramizdan avvalgi III-asrdan eramizning XX asriga qadar bo‟lgan
ierogliflar tizimining lug‟atlarda qidirilishi.
Davr
Lug‟at
Qidirish tizimi
III-II asr era.avv
尔雅
tematik
I asr era.avv
方言
so‟zlar tartibiga ko‟ra
121-yil era.avv
说文解字
kalitli
265-420-yillar
era.avv
子林
kalitli
543-yil era.avv
玉篇
kalitli
V-VI asrlar
声类
fonetik
VI asr
切韵
fonetik
VIII asr oxiri
韵金
反 切 -asosidagi fonetik
ustun tizimi
X asr
類篇
kalitli
997-yil
Lunkan
shouziyan
Fonetik va kalitli
1888-yil
Palladiy lug‟ati
1910-yil
Innokentiy lug‟ati
1936-yil
国语词典
Fonetik va kalitli
1974-yil
汉俄词典
Kalitli
1983-yil
大汉俄词典
Xitoy tilida so‟zlar lu‟gatda joylashishining bir necha xil turi mavjud.
Kalitli
Grafik
Fonetik
Kalitli uslub xitoy tilida eng qadimiy va keng tarqalgan uslub
hisoblanadi.Dastlabki ierogliflar lug‟atlarda 540 ta kalit boýicha joylashtirilgan.
XVII asrdan boshlab esa kalitlar soni 240 taga qisqartirilgan va bu uslub
hozirgi paytgacha lugát tuzishda eng qulay uslub hisoblanadi.
Grafik
Grafik uslubning bir necha ko‟rinishlari mavjud. Xitoyda eng keng tarqalgan
uchta xili mavjud bo‟lib, turli xil grafik element yig‟masidan tashkil topgan.
1970-yilda Xitoyda grafik uslubda lug‟at nashr etilgan bo‟lib, ushbu lug‟atda
ierogliflar grafik uslubda joylashtirilgan.
Fonetik
Fonetik uslubdagi lugátlar Xitoyda paydo bo‟la boshlaganiga hali ko‟p vaqt
bo‟lmadi.
Zamonaviy lug‟atlarda ierogliflar fonetik alfavit asosida joylashtirilgan.
III.Xulosa.
Har bir tarjimon tarjima jarayonida bevosita lug‟atlarga murojat qiladi.
Lugátlar tarjima jarayonida muhim vosita hisoblanadi.
Ma‟lumki, xitoy yozuvi ieroglif xisoblandi va uning alifbodan grafik farqi
“ieroglif yozuvi alifbo belgilaridan bir muncha qiyin va ular bir necha mingni
tashkil etadi”. Tarjima vaqtida ieroglifli matnlar bir qancha qiyinchiliklarni
keltirish mumkin.
Shu sababli qadimgi davrlardan hozirgi paytlargacha Xitoyda turli xildagi
lug‟atlar nashr etilmoqda. Nashr etilgan lug‟atlar soni yildan- yilga oshmoqda.
Lug‟atlarning oxirgi paytlarda elekron shakldagilari ham borgan sari
takomillashmoqda. Bu esa xitoy tili bilan shug‟illanuvchi o‟qituvchi va talabalar,
tarjimonlar uchun qulayliklar yaratmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‟yxati.
1. BadaninaM.M.русско–китайский
,китайско
русский словарь
Media,2007
2. Baranova Z.I Javoronkov V.A Mudrov B.G-КИТАЙСКО-РУСКИЙ
СЛОВАРЬ. М.рус.яз.1980-528сю
3. Baranova.Z.I.Kotov.A.V.Русско-китайский словарь-М.рус яз.1990-
566 с.
4. Zavyavlova.O.I.Китайская
иероглифическаяписьменность
на
рубеже третьего тысячелетия.Материалы.-М 2002-237с.
5. Zadoenko.T.P.Xuan.Shuin.Начальный курс китайского языка.Часть
первая.Изд2-с.испр-М.Муравей.2004-288с
6. Китайско-русский словарь.Испр.издание.-М.Вече2005-1289с
7. Котов.А.В.Новый китайско-русский словарь.Изд.3-е стереотипю-
М.Рус.Яз-Медиа.2007-605с
8. Koryukov.M.V. SofronovM.V. CHeboksaro.N.N. ЧебоксаровН.Н.
Древние китайчы в эноху централизованных империй-М.1983-297
9. КрюковМ.В.
СофроновМ.В.
Чебоксаров.Н.Н
Дверние
китайчы.проблемы етногенеза.М-1978-265
10. Малявин.В.В Китайская цивилизация.М. АСТ.2003-627.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
