Xavfsizlik nazariyasining asosiy tushunchalari

Xavfsizlik sistemasi va tahlil usuli

Bu ikki uslub bir-birini toldiradi. Tahlilning aprior (to‘g‘ri) usuli oqibatni ko‘rish uchun sabablarni o‘rganadi. Teskari usulda sabablarni aniqlash maqsadida oqibatlar tahlil qilinadi, ya’ni tahlil asosiy hodisadan boshlab o‘rganiladi. Ikkalasida ham oxirgi maqsad hamma vaqt har qanday ko‘ngilsiz hodisalarning oldini olishdir.

Birlamchi hodisalarning paydo bolish ehtimolligi va chastotasini bilgan holda, pastdan yuqoriga harakatlanib, asosiy hodisaning yuz berish ehtimolini aniqlash mumkin.

Xavfsizlikni tahlil qilganda eng asosiy muammo tizimning ko‘rsatkichlarini aniqlash yoki uni chegaralashdir. Agar tizimning chegarasi juda tor qo‘yilgan bo‘lsa, unda tarqoq, tizimiylashmagan oldini olish chora-tadbirlarini hosil qilishga imkoniyat paydo bo‘ladi, ya’ni ayrim xavfli holatlar diqqatdan chetda qolib ketadi. Boshqa tamondan, agar chegara juda keng qo‘yilsa, unda tahlil natijalari umumiy, noaniq bo‘lib qolishi mumkin.

Umumiy holda yondashish hodisani aniqlashdan iborat, ya’ni berilgan aniq holatda oldini olish tadbirlari orqali ta’sir qilish mumkinligini ko‘rsatadi.

Tizimni tashkil etuvchi elementlarni o‘ziga xos xususiyatlari bo‘lishi bilan bir qatorda, tizimning ham o‘z xususiyati mavjud bo‘ladi. Tizimda vujudga kelgan xususiyat uni tashkil etuvchi elementlarning birortasida ham

bo‘lmaydi. Masalan, “yonuvchi modda – kislorod - yong‘in manbasi” bitta tizimni tashkil etadi. Agar ushbu elementlardan birortasi bo‘lmasa yonish jarayoni yuzaga kelmaydi. Bu erda yonuvchi modda yonish xususiyatiga, kislorod- yong‘inni yuzaga keltirish sharoitini yaratish xususiyatiga, manba esa yong‘inni amalga oshirish xususiyatiga ega. Albatta, bu tizimda ushbu elementlardan birortasining bo‘lmasligi, tizimni buzilishiga olib keladi, natija, maqsad (ushbu holatda-yonish) amalga oshmaydi.

4