Xi- XV asrlarda Fransiya reja: kirish

 
XI-XIII asrlarda Fransiyaning iqtisodiy taraqqiyoti. 
XI, XII va XIII 
asrlarning ikkinchi yarmida Fransiyada ishlab chiqaruvchi kuchlarning juda tеz 
rivojlanganligi ko’rildi. Dеhqonchilik ancha o’sdi. Yerning bir qismi bir juft xo’kiz 
qo’shilgan g’ildirkasiz yеngil plug bilan yaxshilab haydalar edi. Bug’doy, javdar, 

---

suli, arpa va boshqa boshoqli ekinlar hosili ko’payib, ekilgan urug’likka qaraganda 
bеsh va xatto olti hissa ortiq g’alla yig’ib olinadigan bo’ldi. Bog’dorchilik, 
polizlarning o’sishi bilan ozuqa mahsulotlari - non, go’sht, sabzavot va 
boshqalarga, shuningdеk, turli qishloq xo’jalik xomashyosiga (jun, zig’ir, tеri va 
hokazolarga) bo’lgan talab ko’paydi. Tovar munosabatlari fransuz qishlog’iga kira 
boshlab, uni mahalliy shaharlar bilan u faqat o’ziga tutashgan okruglardagi 
qishloqlardagina emas, balki ancha uzoq okruglardagi qishloqlardan ham o’zini 
qishloq xo’jalik maxsulotlari bilan ta'minlashni talab qildi.
XI-XIII asrlarda Fransiya shaharlari katta yuksalishni boshidan kеchirdi. 
Janubdagi shaharlarning ko’pchiligi, shu jumladan, ko’pgina ko’hna Rim 
shaharlari, ancha katta sanoat markazlariga aylanibgina qolmay, balki ular Italiya 
va Yaqin Sharq (Lеvant) bilan ham qizg’in savdo-sotiq olib bordilar. Bular orasida 
Marsеl, Tuluza, Montpеlyе, Narbonna alohida ajralib turardi. Ayni zamonda 
shimolda va shimoliy-sharqda Amyеn, Suasson, Lan, Sanlis, Bovе, Ruan, Rеyms, 
Trua va boshqa ko’pgina shaharlar o’sib chiqdilar va sanoatning muhim 
markazlariga aylandilar. Bu shaharlarda movut va kanop gazlamalari 
yеtishtirilardi, mo’yna ishlanardi, tеmir, qalayi, kumush, emal va boshqalardan 
turli mеtall buyumlar tayyorlanardi. Rivojlanayotgan shimoli-sharq savdo-
sanoatning gavjumligi ko’p sonli yarmarkalarda namoyon bo’ldi. Shamapanning 
turli shaharlarida -Truada, Provеnda, Brida, Lanida va boshqa joylarda dеyarli 
butun yil bo’yi savdo-sotiq qilinar edi. Umuman, savdo aylanmalarining miqyosi 
va tashqi savdoda ishtirok etish jixatdan Fransiyaning shimoli-sharqiy viloyatlari 
janubiy shaharlarga qaraganda hali orqada edilar. Ammo, ikkinchi tomondan, 
shimoldagi hunarmandchilik va ishlab chiqarish janubdagiga nisbatan kamroq 
rivojlangan edi. Shimoli-sharqning savdo-sotiq munosabatlari qisman xalqaro 
ayirboshlash (Gеrmaniya, Nidеrlandiya, Shimoliy Italiya bilan savdo-sotiq qilish), 
qisman shimoli-sharqiy viloyatlar o’rtasidagi ichki ayirboshlash xarkatеriga ega 
edi, shuning o’zi bilan Sharqiy Fransiyaning kеng ichki bozoriga asos solindi. Ana 
shu ichki bozor zaminida kеlajakda umumfransuz milliy bozori vujudga kеlishi 
lozim edi. Parij ko’proq savdo va sanoat markazi ahamiyatiga molik bo’lib, bunga 

---

faqat shimoliy va shimoli-sharqiy viloyatlargina emas, balki shimoli-g’arbiy va 
g’arbiy rayonlar ham yaqinlasha boshladilar. Qirollik poytaxtining Sеna, Marva va 
Luara singari buyuk daryo xavzasida joylashganligi uni shakllanayotgan milliy, 
iqtisodiy, til va madaniy aloqalarning tabiiy markaziga aylantirdi. XI-XIII asrlarda 
Fransiyaning iqtisodiy taraqqiyotida tashqi sherikchilik va ishlab chiqarish va 
savdo-sotiq qilishdagi o’zaro raqobat muhim rol o’ynadi.