Xongul, buxoro bugʻusi (Cervus elaphus bactrianus) bugʻular oilasi juft tuyoqlilar turkumiga mansub sut emizuvchi hayvon. Tanasi 78-86 sm, boʻyi (yagʻrinidan) 56-60 sm, ogirligi 75-100 kg

Xongul, buxoro bugʻusi (Cervus elaphus bactrianus) — bugʻular oilasi juft tuyoqlilar turkumiga mansub sut emizuvchi hayvon. Tanasi 78—86 sm, boʻyi (yagʻrinidan) 56—60 sm, ogirligi 75–100 kg . Toʻq kulrang , yelkasida qoramtir yoʻllari bor. Shoxlari butoqli. Ilgari Amudaryo, Sirdaryo va Orol dengizi sohillaridagi qamishzor va toʻqaylarda tarqalgan edi. Hozirgi faqat Amudaryo vohasidagi qoʻriqxonalarda yashaydi. Suvda yaxshi suzadi. Oʻsimliklar bilan ozikdanadi. Urchish davrida urgʻochi va erkaklari birga poda boʻlib yuradi. Sent.—okt.da juftlashadi. Apr.—mayda bolalaydi. 2—3 yoshda jinsiy voyaga yetadi. Ovlash taqiqlangan. X. soni kamayib ketganligi sababli Tabiat va tabiiy resurslarni muhofaza qilish xalqaro ittifoqi Qizil roʻyxatiga va Oʻzbekiston Respublikasi Qizil kitobiga kiritilgan.

KIRISH

Xongul, Buxoro bug'usi - bugular oilasi, juft tuyoqlilar turkumiga mansub sut emizuvchi hayvon. Tanasi 78-86 sm, bo'yi (yag'rinidan) 56-60 sm, og'irligi 75-100 kg. To'q kulrang, yelkasida qoramtir yo'llari bor. Ilgari Amudaryo, Sirdaryo va Orol dengizi sohillaridagi qamishzor va to'qaylarda tarqalgan edi.

Bu noyob jonivor Tojikiston hududida joylashgan qo'riqxonalarda hamda Turkmanistonnig Darganota to'qayzor mintaqalarida oz miqdorda bo'lsa ham saqlanib qolgan.Keyingi yillarda respublikamiz hududidagi Payg'ambar oroli,Qizilqum va Badayto'ay qo'riqxonalarida ham bu noyob jonivorni ko'paytirish borasida muhim ishlar qilindi.Badayto'qay qo'riqxonasida 1975- yilda 2 ta ona, 1 ta erkak buxor bug'usi iqlimlashtirish uchun olib kelingan edi.Ular qisqa vaqt ichida sharoitga moslashib,soni 25 taga yetdi.Qizilqum qo'riqxonasida esa tashkil etilgan (1971) vaqtda 20ta buxor bug'usi bo'lgan. O'n yil mobaynida 5 marta ko'paygan. Payg'ambar oroli qo'riqxonasi asosan to'qayzor o'rmonlardan iborat bo'lib,asl zotli buxor bug'usi uchun muddaodagidek yaylovzor hisoblanar edi. Afsuski , hozirgi kunda asl zotli buxor bug'usi -xongul yo'qolib bormoqda. 

Buxoro kiyiklari (Cervus elaphus bactrianus) - qurg'oqsiz o'rmon va tekisliklarda, ba'zan esa Qozog'iston, Tojikiston, Turkmaniston, O'zbekiston va Afg'onistonning tog 'yonbag'irlarida va tog' yonbag'irlarida uchraydigan tur. Bu nisbatan kichik kiyik; erkaklarda besh qirrali baxmal bilan qoplangan shoxlari bor, urg'ochilarida esa yo'q. Buxoro kiyiklari cho'l daryolari bo'yida joylashgan to'qay deb nomlangan qirg'oq o'rmonlarida ovqatlanishni afzal ko'radi. Ular erkaklar va urg'ochilar bilan yil davomida ko'p bo'lmay turadigan kichik diskret guruhlarni tashkil qiladi. Rut mavsumidan tashqarida podaning kattaligi 4-7 kishini tashkil qiladi.

Yaxshi yashash sharoitida buxoro kiyiklarining ko'chishi g'ayrioddiy va bu turlar ma'lum hududlarda qolish tendentsiyasini ko'rsatadi. Hozirgi vaqtda hisob -kitoblarga ko'ra, Buxoro bug'ularining 30-50 foizi yaxshi yashash joylarini qidirish uchun mavsumiy ravishda Qirg'iziston davlatlarining milliy chegaralari bo'ylab ko'chib yurishadi. 2019 yilda turli mamlakatlar aholisi soni va davom etayotgan tadbirlar haqida ma'lumot olish uchun bu yerga qarang.