Yadro fizika laboratoriya sharoitida radiatsion havfsizlik qoidalari va normalari

Kosmik nurlanishni qayd qilish yo’li bilan sanagichning sanash xarakteristikasini olish.
Kosmik nurlar deb, Yerga kosmosdan kelib tushadigan elementar zarrachalar va atom zarrachalariga (asosan proton) aytiladi. Kosmik nurlarni birlamchi va ikkilamchilarga bo’linadi.
Birlamchi kosmik nurlar deb Yer atmosferasining yuqorigi chegarasiga yetib kelganlariga aytiladi. Ularni energiyalari juda katta va turlari xam ko’p bo’ladi. Bu birlamchi kosmik nurlar Yer atmosferasi yuqori katlamida atomlar bilan o’zaro ta’sirlashib ikkilamchi kosmik nurlanishlar xosil kiladi. Shu nkkilamchn kosmik nurlanishlar asosan ikki komponentdan iborat bo’ladi: birnichisi kam energiyali elektronlar pozitronlar va fotonlardan iborat bo’lgan . ikkinchi komponenti esa juda katta energiyali -mezonlar va boshqa elemenlar zarralardan iborat bo’ladi ( -mezon, ).
Bu komponentlarning kam energiyalarning "yumshoq" va katta energiyalarini esa "qattiq" komponentlar deb ataladi.
"Yumshoq" komponentlari ( nurlanishlarni) qand qilishi uchun radiometr qo’llaniladi. Bundan radiometrlar asosan 1-Geyger-Myuller schetchigi, 2-yuksak kuchlanish to’fnlagich. 3-imputslarni kuchaytirgich va qayd qiluvchi 4-dan iborat bo’ladi (Rasm 3.).
Agar Geyger-Myullsr sanagichiga berilayotgan yuksak kuchlanishini yetarli darajada kichik kuchlanishdan oshira borsak avvaliga sanagich xech qanday
zarrachani sanamaydi. Agar N=f(U) grafigini (Rasm-8) tuzsak U₃ kuchlanishning qiymatida kurilma ikkilamchi kosmik nurlanish hisobiga yuzaga kelgan tabiiy radioaktiv fon hisobiga impulslarni qayd qila boshlaydi.
Geyger-Myullsr sanagichga berilgan kuchlanishni sanagichda razryad yonish boshlanish kuchlanish deyiladi. Tabiiy radioaktiv fining nurlanish qiymati o’zgarmaganda kuchlanishni dan oshira borganda sanagichning sanash kobiliyati osha boradi va a nuktaga yetganda sanagichning vakt birligidagi sanashi to b nuqtaga mos kuchlanishgacha (kuchlanishni oshirganda ham o’zgarmay qoladi. Lekin kuchlanishning keyingi oshishi sanagichda mustakil razryad boshlangani uchun N=f(U) keskin ko’tarilib ketadi. Sanagichning ana shu

3- rasm
N=f(U) munosabatiga sanagichning sanash Xarakteristikasi deyiladi.

Sanagichga beriladigan ishchi kuchlanishi ana shu xarakteristikadan aniqlanib a va b orasida, a nuqtaga to’gri kelgan kuchlanishdan platada a va b oraliqning 2/3ab ga mos kuchlanish olinadi.