Yaponiya iqtisodiyoti

MOLlYAVIY TUZILMA

Yaponiya moliya tizimi to'rt muhim xususiyatl bilan tavsiflanadi. Birinchidan, Markaziy bank (Bank ofJapan) mustaqilligi chekiangan bo'lib,

ma'muriyatga qarshi mustaqil kuch hisoblanmaydi, balki ko'p jihatdan davlat siyosati vositasi sifatida faoliyat ko'rsatadi. Ikkinchidan, tijorat banklarining yuqori darajada uyushgan tizimi hukumat bilan uzviy birlashgan holda ishlaydi va ular o'rtasida raqobat ham tarixan cheklangan. Uchinchidan, moliyaviy vosltachilarning turli shakllari o'rtasida faoliyatning yuqori darajadagi taqsimlanishi mavjud. Hukumat moliyaviy sektorni tartibga solishni tugatish bo'yicha tadblrlar qabul qilishga va'da bergan, biroq bu yo'nahshda yutuqlar hozircha ahamiyatga molik emas. To'rtinchidan, uy xo'jaliklari jamg'armalarining juda yuqori me'yorlariga qaramay, ular uchun investitsiya vositasini tanlash juda cheklab qo'yilgan. Uy xo'jaliklari jamg'armalarining katta qismi va Yaponiyadagi barcha jamg'armaning 20% butun mamlakat bO'yicha universal hisoblangan va aholining kam ta'minlangan qismi jamg'armalari uchun asosiy vosita hisoblangan pochta bo'linmalari qoshidagi jamg'arma kassalari tizimi orqali to'planadi Pochta bo'linmalari qoshidagi jamg'arma tizimlarida to'plangan jamg'armalar Yaponiya markaziy banki orqali o'tadi va shahar banklariga jo'natiladi. Germaniyadagi Bundesbank hamda Amerikaning Federal rezerv tizimidan farqli ravishda Yaponiya banki mustaqillikka da'vogar em as va makroiqtisodiy siyosatda muhim vosita hisoblanib, hukumat bilan hamkorlikda faoliyat yuritadi. Bundan tashqari, boshqa markaziy banklardan farq qilgan holda, u makroiqtisodiyindustrial siyosatda ham muhim ahamiyat kasb etadi, bu esa tizimning kreditlarni sanoatning ustuvor tarmoqlariga yo'naltirishiga imkon yaratadi. Tijorat banklari Yaponiyaning yirik tijorat banklari shahar banklari (citybanks) sifatida mashhur. Siti banklar Xalqaro savdo va sanoat vazirligl (MIT!) tomonidan tasdiqlangan loyihalarni moliyalashtirish va jadallashtirishda muhim rol o'ynaydi. Yaponiya industrial siyosati uchun muhim tadbir - MITI va sanoat o'rtasida muloqot o'rnatish xos bo'lib, bunda eng yetakchi sifatida ko'riladigan sektorlar va loyihalar belgilab olinadi. So'ngra MITI qaysi kompaniyalar markaziy o'rinni egallashi kerakligini aniqlaydi va ularning moliyalashtirihshinikafolatlaydi. Mazkur masala bo'yicha MITI kelgusi moliyalashtirish uchun javobgarlikni o'z bo'yniga oluvchi Yaponiya Moliya vazirligi va Markaziy banki bilan maslahatlashib oladi. Yaponiyada banklarga foydani maksimallashtirishva regional tuzilma sifatida faoliyat ko'rsatishga emas, balki tartibga soluvchima'muriy-buyruqbozlik vositasi sifatida faoliyat yuritishi uchun ruxsat beriladi, mana shu tufayli tizim qattiq tanqidga uchraydi. Bu o'z navbatida kapital bozorining me'yorida ishlashl uchun talab etiladigan investitsiya loyihalarining yashovchanligini baholashda ularning odilona, haqiqiy bo'la olmasligini anglatadi. Agar MITI amaldorlari yoqlanishi lozim bo'igan loyihani baholashda xatoga yo'l qo'ysalar, ular banklarning moliyaviy barqarorligini xavf ostida qoldiradilar, natijada esa, banklar to'lanmagan ssudalar portfeli bilan qolib ketish xavfiga uchraydilar. 90-yillarning o'rtalarigacha Yaponiya banklari dunyoda yetakchi o'rinni egaUagan. Aktivlari bo'ychaeng yirik 10 bankning 8 tasi Yaponiya banki bo'igan. Biroq keyinroq, ular ancha achinarli ahvolga tushib qoldi. 1998 yilda Yaponiyaning eng yirik sakklzta bankining beshtasi amalda faqat ziyon ko'rdi, qolgan uchtasida esa aktivlar bo'yicha qaytarish normasi sezilarli darajada past bo'idi. 2002 yilga kehb, dunyodagi 20 ta yirik nomoliyaviy banklardan faqat ikkitasiginaYapomyaga tegishli edi.56 Bank tizimida foydamng va mustaqillikning mavjud emasligi Yaponiyada moliyaviy beqarorlikka olib keldi va u keng ko'lamii Osiyo banklari inqirozining asosi bo'lib hisoblanadl. Yaponiya bank ish ida to'lanmagan ssudalar pOrtfeli80 trln. iyenga yetadi va YalMmng 12%ni tashkil etadi. Bu bank tizimining barqarorligini shubha ostiga solib qo'yadi va bankning tavakkalchilik talab etiladigan loyihalar bo'yicha ssuda berish imkoniyatlarini qisqartiradi, bu esa o'z navbatida ichki investitsiyalarning kamayib ketishiga olib keladi. Industrial siyosat Yaponiya iqtisodiyoti "industrial siyosatning" yuqori darajasi - industrialrivojlanish kursining o'zgarishiga yoki rivojlanishiga davlatning faol aralashuvini o'zida kuchli mujassamlashtirgan. Shu bilan bir qatorda, XyuPatrikningmakroiqtisodiyindustrial siyosat va uning mikroiqtisodiy nusxasi deb nomlashi o'rtasidagi farqqa e'tibor qaratish lozim. Makroiqtisodiyindustrial siyosat Bu tushuncha sanaat tuzilmasiga faqat cheklangan ta'sir ko'rsata olgan holda, sanoatning o'sish sur'atlanni oshirish bo'yicha tadbirlarni qamrab oladi. Bunday siyosat jamg'armalarni rag'batlantirish, universal va barchaga ochiq bo'iganta'llmni ta'minlab berish, xorijiy raqobatdan himoya qilish va eksportni rag'batlantirish tadbirlarini amalga oshiradi. Mazkur tadbirlar sanoatning barcha tarmoqlari faoliyati uchun makonning saqlanishini ta'minlab beradi, bunda ular alohida sektor yoki firmalar uchun mo'ijallanmaydi. Uzoq vaqtlar davomida ular Yaponiya iqtisodiyotining ajralmas qismi hisoblangan va iste'mol sektori yoki uy-joy qurilishi kabi ijtimoiy sohalar bo'yicha layihalarniinvestitsiyalashga emas, balki industrialguruhlarga mo'ijallangan ahamiyatga molik mablag'larning shakllanishiga olib kelgan. Umuman olganda, bunday makroiqtisodiy siyosat, garchiiste'molchi hisobidan bo'lsa-da, industrial o'sish sur'atlarini jadallashtirishda muvaffaqiyat qozongan. Mikroiqtisodiyindustrial siyosat Iqtisodiyotda, birinchi navbatda, uning industrial siyosatida davlat ishtirokining o'ziga xos xususiyati shundan iboratki, makroiqtisodiy boshqaruv mikrodarajadagi davlat aralashuvining yetarli darajadagi samarali mexanizmi bilan organik uyg'unlashib ketgan edi. Ushbu mexanizm asosida juda kuchli ma'muriy-rasmiyatchi hukmronlik yotgan. Haqiqatdan ham, mashhur iqtisodchi RichardKuperindustrial siyosatni "sanoat ishlab chiqarish tuzilmasiga ta'sir ko'rsatishdan iborat bo'igan kimningdir mo'lja"aganmaqsadi" deb ta'riflagan. Ta'rifga ko'ra, industrial siyosat bozorni taqsimlash funksiyasi o'rnini bosuvchisi sifatida ish lab chiqiladi, bu esa taqsimlash funksiyasidan bozorning o'zi voz kechish shakli mavjud ekanligi bilan oqlanadi Siyosat o'tkazish vositalari juda xilma-xildir, ya'ni investitsiya fondlariga kira olish, maqsadli subsidiyalar, differensiyalangan maqbul soliq preferenslari, tariflar yoki kvotalash va h.k. Bu sohada ulkan yutuqlarga erishildl, biroq muayyan sanoat yoki tovarlar yordam ko'rsatish investitsiyalarning behuda sarflanishiga va muvaffaqiyatsizlikka olib keladigan holatlar ham uchrab turadi. Mikroiqtisodiyindustrial siyosatning ikki qirrasi mavjudligini e'tibordan qoldirmaslik lozim: sanoatning yangi istiqbolli tarmoqlariga yordam ko'rsatish va ikkinchi tomoni, sanoatnlng ancha eskirgan, bozorini yo'qotish arafasida turgan tarmoqlari uchun muhim hisoblangan -inqirozdan saqlash uchun modernizatsiya qilishdan iborat. Industrial siyosatda davlat ishtirokining ustuvorliklari Agar mikroiqtisodiyindustrial siyosat iqtisodiy ahvolnl yaxshilash uchun mo'ljallangan bo'lsa, u holda rasmiyatchi-ma'murlarning bozorni mag'lubqilishlari uchun iqtisodiy dalillar mavjud bo'lishi kerak. Yaponiyada industrialsiyosat Xalqaro savdo va sanoat vazirligi (MITI) tomonidan amalga oshiriladi va uni tuzatish uchun bir qator zaminlar ko'zga tashlanib turadi. Eng avvalo, Yaponiya Iqtisodiyoti bozorning jiddiy nuqsonlarga egaligi bilan tavsiflanadi, masalan: ko'lami bo'yicha katta iqtisodlarning mavjudhgi, sanoat tarmoqlari o'rtasidagi kuchli aloqalar, iste'mol tovarlari samarasi va kapital bozorining yetishmovchiligi kabi. Vazirlik bundan tashqari keyretsu tizimi amaidanosog'lom raqobatni qo'IIab-quvvatlashini va asosiy guruhlarning har blri ishlab chiqarishning barcha tarmoqlarida o'zi ishtirok etishi zarurliginl his qilishini ham e'tiborga oladi. Investitsiya resurslarini behuda sarflash takrorlanishining bunday qo'lIab-quvvatlanishi, raqobatdan o'zini tiyish Ijtimoiy jihatdan foydaliroqbo'ladi, degan fikrning yuzaga kelishiga olib keladi Shunday ekan, bozor tuzilmasini shakllantirish maqsadidagi davlat aralashuvi kapitaldan samaraliroq foydalanishga ham olib kelishi mumkin ekan. Industrial siyosat o'tkazish uchun yana bir qo'shimcha asos shundaki, bozorlar "uzoqnl ko'ra olmasliklari" va o'z ixtiyoriga tashlab qo'yilganliklarisababli uzoq muddatiioptimal xavf darajasini aniqlay olmaydilar. Industrialsiyosat, faoliyat yo'nalishlandagl o'zgarishlarni kutgan holda, amalda bazar

rivojlanishinijadallashtlrishi mumkin. MITI shuningdek, Yaponiya iqtisodiyatinibirinchi darajali iqtlsodiy qudratga ega mamlakat darajasigacha ko'tarish uchun va uni kelgusida shu darajada ushlab turish uchun, talab etiladigan sanoat tuzilmasi bo'yicha uzoq muddatli bashoratlami belgilashni ham o'z bo'yniga oladi. Industrial siyosatning samaradoriigiYaponiya industrial siyosatini baholashga urinish - ancha murakkab masala, chunki u mavjud bo'imagan taqdirda mamlakat qaysi yo'idan borgan bo'lishini aniqlash juda qiyin. Yaponiya urushdan keyingi davrda ulkan muvaffaqiyatga ega iqtisodiy o'slshni namoyon qildi, biroq g'arb olimlarining fikriga ko'ra, muvaffaqiyat sifatida sharhlangan yutuqlar, amalda "afsona" bo'lib chiqdi va natijada, dunyo bo'yicha Yaponiya nufuzi uning haqiqiy (obyektiv) maqomidan ancha ko'tarilib ketgan edi. Birinchi navbatda, bunga Yaponiyaning amalda ayrim sohalarda erishgan yuqori ko'rsatkichli natijalarini uning butun xo'jaliklari uchun tavsiftagan holda, bir taraftama baholanishi sabab bo'idi. Ikkinchidan, Yaponiyaning iqtisodiy raqobatchilari Yaponiyaning iqtisodiy qudrati va xavfini sun'iy ravishda oshirishga harakat qilganlar, bunga sabab ijtimoiy fikr va o'z mamlakatlari hukumati tomonidan yapon eksporti yo'lida to'siqlarni (yuqori boj to'lovlari, kvotalash va h.k.) yaratishga erishmoqchibo'iganlar- bu orqali esa ular bu mamlakatni va uning tovarlarini ixtiyorsiz reklama qilganlar. Uchinchidan, yapon eksportchilarning o'zi ham reklamasavdoni harakatga keltiruvchi omil, deb tushungan holda, o'z yutuqlarini targ'ibot qilishdan hech istihola qilmaganlar (reklama industriyasi Yaponiyaning dastlabki o'nta yetakchi tarmog'ldan biri hisoblanadi). Xaqqoniy statistikaning kO'rsatlshicha: 80-yillarda jahon sanoat ish lab chiqarishida Yaponiyaning ulushl 18%ni tashkil etgan (Yell - 36%, AQSh -34%). Agar AQSh iqtisodiyotining texnik qurollanganlik darajasini 100 deb oladigan bo'isak, u holda GFR-56, Yaopniya-50, Fransiya-381 ko'rsatkichga ega bo'ladi. EHM ishlab chiqarish bo'yicha Yaponiya Amerikaning Ay Bi Em kompaniyasidan orqada qoladi (biroq bunda Ay Bi Em kompaniyasi mahsulotlari bepoyon Amerika bozorida iste'mol qilinishini, "Yaponiya - bosh elektronika mamlakati" taassurotini yaratgan holda, yapon elektronikasi esa boshqa mamlakatlarga eksport qilinishini ham e'tiborga olish lozim) Ko'p jihatlari bo'YlchaYapomya iqtisodiyoti juda zaif. Modomiki, mamlakat hududining faqat 17% qishloq xO'Jaligida foydalanish uchun yaroqli ekan, uning oziq-ovqat bo'yicha AQShga qaramligi katta - Kaliforniyadagi Yaponlyagaeksport qilish uchun qlshloq xo'jaligi ekinlari bilan band maydonlar butunYaponiyaning qishloq xo'jaligi uchun yaroqli yerlaridan ham katta. Har ikki mamlakat o'rtasidagl tovar ayirboshlash doirasida AQShga yapon eksportining 20%, Yaponiyaga esa -Amerikaning faqat 10% eksporti to'g'nkeladi, ya'ni Yaponiyaning yutug'l o'z tovarlariniAQSh bozoriga muvaffaqlyatllkirita olishiga bog'liqdir (har bir amerikalikka yiliga 360 doll. yapon tovari to'g'ri keladi). Rivojlanayotgan mamlakatlarning Yaponiya eksportiga yuqori darajada mo'ijallangan bozorlari Osiyoda yuqori nazorat mavqeiga ega G'arb mamlakatlarining ikkinchi jahon urushidan so'ng saqlanib kelayotgan an'naviy yaponlarga qarshilik ruhiyati ta'sirida qolmoqda. G'arb olimlarining fikriga ko'ra, Yaponiyaning 1990-yillardagi iqtisodiy ahvoli va bank tizimining zaifligi (ma'ium darajada mikroiqtisodiyindustrialsiyosat va maqsadli kredit oqibatida yuzaga kelgan) bu tlzimningyashovchanlik qobiliyatini shubha ostiga tushirib qo'ydi. Yaponiya tizimining kelajagi Yangi ming yillikda Yaponiya iqtisodiy tlzimi mavjud inqiroz tufayli o'z ahamiyatini yo'qotadi. Yaqin davrda tizimning afzalliklari sifatida qayd etilgan xususiyatlari: uzoq muddatli o'sishni bashorat qila olish qobiliyati, asosiy ishtirokchi-sheriklar o'rtasida kelishuvchanlik munosabatlariga erishish, uzoq muddatli strategiya maqsadida qisqa muddatli foydadan voz kechish, yaponlarga xos an'anaviylikka ishonch endilikda uning zaiflik sabablariga aylanmoqda. Biroq Yaponiyadagi joriy turg'unlik aynan tizimning aybi bilan yuz berdimi yoki u tizimning faoliyatini cheklab qo'yuvchi davlatning muayyan bir siyosabgabog'liqmi, buni aniqlash talab etiladi. Bu hayotiy muhim masaladir, chunki unga javob quyidagilami tushunib yetishga imkoniyat beradi: kundalik muammolarni hal etish sanoat va moliya tarmoqlarining keng doirasini tartibga solishni talab etadigan tizimning murakkab va qaytarib bo'imaydigan o'zgarishlarini amalga oshirishni o'z ichiga oladimi yoki nosozlik rna'ium darajada sOliq rag'batlarini yaratish orqali tuzatiladimi? O'sishning birmuncha sekinlashuvi ro'y benshi lozim edi, chunki ishchi kuchining o'sishi har yili birdan O,5%gacha pasayib bordi. Biroq o'sishning muhim manbalaridan biri - ishlab chiqarishdagl mehnat samaradorligi 1980-yillardagi darajada -yiliga taxminan 3% sur'atlarda o'sishda davom etmoqda. Shunday qilib, yapon Iqtisodiyotida potensial mahsulot ishlab chiqarish yiliga 3%ga o'smoqda, ayni vaqtda esa, faktik mahsulot faqat 1 ,3%ga oshdi. Bu esa shundan dalolat beradiki, agar mahsulot ishlab chlqarishda ijobiy davrlar ham bo'isa va u hech bir ahamiyatga molik to'siqlar bilan to'xtatib qo'yilmasa, soliq siyosati orqali talabning muvofiq oshib borishi ta'minlangan taqdirda, YalMni oshirishga va uni bir necha yillar davomida shu darajada ushlab turishga imkon beradi. Xalqaro statistik ma'iumotiarga muvofiq, mamlakat YalM 2006/07 moliya yilida 2,1 %ga 0'sgan.57 Yaponiya iqtisodiyotining uzoq muddatli depressiyasi sabablarini ko'rib chiqish va uni yengib o'tish uchun ma'muriy-moliyaviy islohotlar realizatsiyasining o'n yilliklarga, ayniqsa, davlat moliyalarini sog'lomlashtirish va reglamentga solishni zaiflashtirish sohalaridagi cho'zilib ketishi ma'iumdarajada qudratli turtki bo'lib xizmat qildi. Shunga bog'liq ravishda, 1998 yilkuzda hukumat qoshida uzoq muddatli iqtisodiy siyosatni ishlab chiqish maqsadida Iqtisodiy strategiya masalalari bo'yicha kengash tuzildi. Kengash iqtisodiy qiyinchiliklarning tub sababi - Ijtimoiy-iqtisodiy tizimning "tuzilmaviytoliqishi" ekanini ta'kidladi. Uning oqibatida kelib chiqadigan muammolar quyidagilardan iborat: hozirgi kunga kelib Yaponiyada qaror topgan o'ziga xos "himoya qilinuvchi" iqtisodiyot, bandlik va pensiya ta'minoti sohalaridagi beqarorlik tashvishi hamda davlat moliya tizimida inqirozga yuz tutish qo'rquvi ostiga tushib qolgan iqtisodiy tizim bir tarafdan xususiy tashabbusni bostirsa, ikkinchi tomondan esa, kengayib ketgan va samarasiz davlat sektoriga ega. Yaponiya menejmenti ham jiddiy muammolarga duch keldi. Shu kungacha iqtisodiy o'sishning maqbul sharoitlarida mavjud bo'iganbarqarorlikning muayyan zaxirasi aktivlar va xususiy kapital bo'yicha foyda kabi ko'rsatkichlar dinamikasini e'tiborga olmagan holda, ancha katta tavakkalchiliklar tomon dadillik bilan borgan. Biroq, 80-90-yillar oralig'ida muvaffaqiyatsizlik bilan tugagan spekulyativ shov-shuvdan so'ng, bunday tizimni saqlab qolishning Iloji yo'q edi Kreditni siqihshl shuningdek, ushbu muvaffagiyatsizlikkabog 'Jigbo'igan va ortiqcha moJiyalashtirishni tugatishga urinishlar sababli kelib chiqqan, bilvosita moliyalashtirish tizimining buzilishi fond bozoridagi yo'qotishlarning o'sib borishi bilan asoslanadi. Bunday sharoitlarda uy xo'jaliklari ham, korxonalar ham kelajakka ishonchni yo'qotdi. MakroiqtisodlY tahlil tili bilan gapiradigan bo'isak, kutilayotgan o'sish sur'atlarining keskin pasayib ketishi ro'y berdi. Bunday vaziyatda inqirozga qarshi siyosat yordamida ahvolni qisqa muddatga yaxshilash mumkin bo'ladi. Biroq nomaqbuldemografik sharoitlarda yapon iqtisodiyotini barqaror o'sish yo'hga qayta tushirib olish uchun, o'rta muddatli istiqbolda tuzilmaviy islohotlar talab etiladi. Ushbu islohotlarning asoslY vazifalari quyidagilardan iborat. Davlat moliya sohasida - davlat xarajatlarini izchil qisqartirib borish yo'li bilan uni sog'lomlashtirish, barqaror ijtimoiy ta'minot tizimini yaratish va davlat investitsiyalarini strategik jihatdan muhim maqsadlar uchun yo'naltirish. Kredit-moliya sohasida - muddati tugagan ssudalar muammolarini hal qilish va kredit-moliya tizimi orqali kapitalni Jalb etish uchun yangi kanallarni shakllantirish. Ishlab chiqarish sohaslda - asosiy kapital jamg'arma va ortiqcha bandlikmuammolarini tartibga solish va ularnl Jalb etish bilan bir vaqtda, davlatning rivojlanish strategiyasiga muvoflq ravishda, istiqbolli tarmoqlar va ishlab chiqarishlarni rivoj topishiga yordam ko'rsatish. Xususan, kelajakda ish lab chiqarish sanoatini rivojlantirishnlng maqsadga muvofiqligi to'g'risidagi yoki AQSh ortidan borib - iqtisodiyotni "axborot texnologiyalari va dasturiy mahsulotlarni jadal rivojlantinshyo'll" bilan qayta tashkil etish masalalari ko'rib chiqildi. Yaponiyaning eng yetakchi olimlaridan biri T.Sava 90-yillarning o'rtalaridayoq muammoni hal etishning eng to'g'ri yo'li - "ishlab chiqarish sanoatlarini mahsulot ish lab chiqarishda (xizmat ko'rsatishdan farqliravishda) yaponlarning an'anaviy bilimdonligini hisobga olgan holda, iqtisodiy tuzilmaning markaziy va eng faol tarmoqlari sifatida saqlab qolish kerak" deb hisoblagan edi. Bunda u "yalpi standart tovarlar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan tarmoqlarni nisbatan arzon ishchi kuchiga ega boshqa mamlakatlarga tez va yengil ko'ch/rib joylashtirish mumkin" deb ta'kidlagan. Mamlakat

taraqqiyotin/ng kelajak tajribasi, Yaponiya sanoatining istiqbolli rivojlanish strategiyasida aynan mana shu yo'l belgilab beruvchi sifatida tanlanganini ko'rsatdi. Yuqorida qayd etilgan vazifalarni hal etishda, jumladan, soliq va qonunchilik va b. tizimlarni islohot qilish va reglamentga solishnikelgus/dakamaytirish masalalan ham muhim ahamiyatga ega. Bunda hukumatning jamiyatning barcha qatlamlarining o'zaro keng munosabatlarini o'z ichiga olgan uzoq muddatli iqtisodiy siyosatining kelgusi tadbirva yo'nalishlarini o'z vaqtida aniq ifodalab berishi zaruriy shart bo'lib qoladi. Iqtisodiy taraqqiyot strategiyasi masalalari nafaqat hukumat, balki keng ilmiy doiralar o'rtasida ham faol muhokama etiladi. Ularning asosiy xulosa va tavsiyalari 80-90-yillarda yuzaga kelgan iqtisodiy o'zgarishlar, ya'ni jahon iqtisodiyotining globallashuvi, axborotlashtirishning yuqori darajasi, rivoJlangan mamlakatlar postindustrlashtirilishi va rivojlanayotgan mamlakatlarni industrlashtirish, aholining qarishi va h.k. o'zgarishlarga moslashish zaruriyatidan kelib chiqqan holda beriladi. Ularga muvofiq, o'z iqtisodiy tizimining transformatsiya bosqichini tugatish arafasida turgan Yaponiya oldida quyidagi masalalar: reglamentatsiyani bekor qilish (navbatdagi punktga taalluqli bo'iganiardan tashqari) va erkin bozor mexanizmiga ishonchni oshirish; umumiy manfaatlarni h/moya qilish va ularga rioya etishni nazorat qilishga (ekologiya, xavfsizlik, buxgalterlik hisoboti berish, axborot ochiqligi va h.k.) tegishli qoidalarni o'rnatish; ijtimoiy yordam ko'rsatish tizimini yaratish (pensiya ta'minoti, tibbiy sug'urta, bandlikni sug'urtalash va b.) ko'ndalang bo'lib tunbdi. Oxirgi ikki punkt iqtisodiy tizimda o'zgarishga uchraydigan davlat sektoriga yUklangan uchta funksiyaning asosini tashkil etadi: arbitraj vazifalarini ham o'z ichiga olgan holda, qonun hujjatlarini qabul qilish va ularning bajarilishini nazorat ostiga olish; ushbu vazifani hal etish uchun xodimlar soni yetariJdarajada katta bo'lishi mumkin; pensiya va tibbiy sug'urtani, shuningdek, ishsizlik bo'yicha sug'urtani ham o'z ichiga olgan ijtimoiy yordam tiz/mini yaratish va uni boshqarish; hozirgi zamon sharoitlarida alohida ahamiyat kasb etib borayotgan ijtimoiy xizmatlar sohasi va inson kapitalini shakllantirishni ham o'z /ch/ga olgan ijtimoiy boyliklarni taqdim etish. Markaz rivojlanishning asosiy kursini belgilab berishi va uzoq muddatli strategiyasini ishlab chiqishi, aholining turmush ta'minoti bilan uzviy bog'liq sohalaridagi ma'muriy-boshqaruv ishlarini esa mahalliy hukumat organlarigaishonib topshirishi eng maqbul variant hisoblanadi. Bunda ehtiyojlarning milliy minimumi ko'lamlari markaz tomonidan o'rnatiladi va bu bllan bog'liq xarajatlar davlat zimmasiga tushadi, minimumdan ortgan xarajatlar esa mustaqil ravishda mahalliy hukumat tomonidan, ularning ushbu xarajatlarni samarali realizatsiyaqihsh bo'yicha to'liq javobgarligi ostida, belgilanadi va qoplanadi. Nazarda tutilayotgan iqtisodiy tizimni to'liq va davlat sektorini qisman isloh qilishning asosiy yo'nalishlari mana shulardan iborat. Xorijiy mutaxassislar Yap0nlya iqtlsodiyotiningrivojlanishidagi zamonaviy yo'nalishlarni tahlil etgan holda, "Hozirgi yapon iqtisodiyotining juda ham murakkab rivojlanish davrini urushdan keyingi iqtisodiy tizimning uzoq muddatli evolyutsion (tadrijiy) qayta tashkil etlshilishining yakunlovchi, ikkinchi fazasiga mutanosibbo'ladigan o'tish davri. harbiy-buyruqbozlik tizimidan boshlab, yuqori darajada davlat aralashuvi ostJdabo'igan va shaxsiy tashabbuskorlik va bozor mexanizmiga tayangan an'anaviy reglamentga solingan tizimgacha bo'igan, bu mexanizmni to'idirib turuvchi iqtisodiy siyosatga katta rol ajratuvchi iqtisodiy tizim orqali kechgan davr sifatida ko'rish mum kin". Hukumatnlngso'nggi yillardagi faol iqtisodiy siyosatiga yorqin mlsolsifatida 2002 yilda e'lon qilingan strategik kursini keltirish mumkin, bunda mulkchilik shakli sifatida asosiy e'tibor - intellektual (aqliy) kurs, ya'ni aqliy mulkni shakllantirish, himoya qilish va tadbirkorlik faoliyatlarida undan foydalanish (patentlar, mualliflik huquqlari va b.ni ham o'z ichiga olgan holda) muammolariga qaratilgan. Iqtisodiy siyosatning ushbu yo'nalishi globallashuv sharoitlarida aymqsa dolzarb hisoblanadi

ixtisoslashgan savdo kompaniyalari Yaponiya uchun juda xos. Aynan mana shu savdo kompaniyalari bevosita dunyodagi eng yirik tijorat firmalari guruhiga kiritilishi bilan bir qatorda, bu kompaniyalarning